Башҡорт теленең академик һүҙлеге. Том III. 477 бит
Һүҙлектәр буйынса эҙләү
ДӘФЕНЛӘҮ
1. Ниҙеңдер күләме, һуҙымы; ҙурлыҡ.
□ Объём. Әйберҙең дәүмәле. ■ Тик бына Уйылдандан йөҙөктө ҡайһы дәүмәлегерәк итергә кәрәклеген һорап ҡалмаған. Н. Мусин.
2. Үлсәргә һәм иҫәпләргә мөмкин булған һәр төрлө нәмә. □ Объём, величина; степень. Һандың дәүмәле.
3. Берәй нәмәнең һан йәһәтенән булған ҙурлығы; күләм. □ Объём. Хеҙмәт дәүмәле.
4. ҡар. күләм 3.
ДӘҮМӘЛЛЕ бәйл. диал. ҡар. дәүмәллек.
ДӘҮМӘЛЛЕК (дәүмәллеге) (Р.: величиной с...; И.: size of...; T.: kadar) бәйл.
Күләм яғынан сағыштырғанда ҡулланыла; ҙурлыҡ, ҡәҙәр. □ Величиной с (послелог). Бармаҡ дәүмәллеге.
ДӘҮМӘТ [ғәр.] и. бәйл. диал. ҡар. һауап. Дәүмәт алыу.
ДӘҮРАН [ғәр. û'jj-i] (Р: эпоха; И.: epoch; time; T.: devir) и. иҫк. кит.
Быуат, дәүер, заман, ваҡыт, ғүмер.
□ Эпоха, время, жизнь. ■ Яҡын һыуы Ағиҙел, иле йомран, важибаты [эше] Өфөлә булды дәүран. М. Өмөтбаев. Башыңа һомай ҡошо ҡунаҡ булһын, мөбәрәк, ҡотло булһын дәүранығыҙ. М. Аҡмулла. • Йәш кешегә дәүран күп. Мәҡәл.
ДӘҮРАН ҺӨРӨҮ (дәүран һөр ) (Р: жить; И.: live; be alive; T.: yaşamak) ҡ.
Ғүмер итеү. □ Жить. ■ Ап-аҡ тирмәләр ҡороп, мал менән күсеп йөрөп, йөрөгәндәр дәүран һөрөп. Бәйеттән.
ДӘҮРӘ [ғәр. ajj-d (Р: среда; И.: round, around; T.: çevre) и. иҫк.
Бөтә тирә, әйләнә-тирә. □ Среда, окружение. ■ Нам вә намыҫ күргән дәүрә, ир улдыр кем ад өсөн башын бирә. М. Өмөтбаев.
ДӘҮ СЫПСЫҠ (сыпсығы) и. зоол. диал. ҡар. барҡылдаҡ. Дәү сыпсыҡ ояһы.
ДӘҮӘ [боронғо төрки девә] и. диал. ҡар. дөйә. ■ Ҡыҙ атаһына бер айғыр дәүә килтереп бирә: «Һин ошо дәүәне атланып бар», — ти. Әкиәттән.
ДӘҮӘЙЕҮ (дәүәй-) ҡ. ҡар. ҙурайыу 3. ■ Тағы бер йылға дәүәйеп, ҡарттар әйтмешләй, олоға һынланып ҡайттым. Ә. Вахитов.
ДӘҮӘЙТЕҮ (дәүәйт-) ҡ. ҡар. ҙурайтыу.
ДӘҮ ӘНӘЙ и. диал. ҡар. өләсәй. Ауылдағы дәү әнәй. Дәү әнәй әкиәте.
ДӘҮӘР [ғәр. фарс. ®jjû] и. ҡар. хәрәкәт. Дәүәре яй ғына.
ДӘҮӘРАН [ғәр. фарс. Jjj-5] и. ҡар. хәрәкәт. ■ Хәрәкәт күңел биләйҙер, дәүәран һүрелмәҫ. М. Өмөтбаев.
ДӘҮӘТ [ғәр. ч>Ь] (Р: женское нагрудное украшение из нескольких рядов монет; И.: kind of female national decoration; T.: kadın süs eşyası) и.
1. этн. һул иңбаштан уң ҡултыҡ аҫтына төшөрөп, түшкә ҡыялатып кейә торған тәңкә, мәрйен баҫылған ҡатын-ҡыҙҙар биҙәүесе; әмәйлек, хәситә. □ Женское нагрудное украшение из нескольких рядов монет, нашитых на узкую ткань, надеваемую наискосок через левое плечо. Дәүәт кейеү.
2. миф. Ҡурсалау көсөнә эйә булған ҡатын-ҡыҙ кейеме. □ Женская одежда-оберег. Дәүәтте һаҡлап тотоу.
3. ҡар. дәғүәт 2. Дәүәтте күкрәк өҫтөнә һалыу.
ДӘФҒЕ [ғәр. ^] (Р: отрицание; И.: negation; T.: defi) и. иҫк. кит.
Кире ҡағыу, бөтөрөү. □ Отрицание, отвергание, отстранение. Дәфғе итеү.
ДӘФҒӘ [ғәр. <*з^] (Р: раз; И.: times; Т.: defa) и. иҫк. кит.
Тапҡыр, ҡабат. □ Раз. Бер нисә дәфғә үтенеп һорау.
ДӘФҒӘТӘН [ғәр. (Р: внезапно; И.: of a sudden; T: birdenbire) р. иҫк. кит.
Көтмәгәндә, ҡапыл. □ Внезапно, сразу. Дәфғәтән яҡтыртыу.
ДӘФЕН ИТЕҮ (дәфен ит-) ҡ. иҫк. ҡар. дәфенләү. ■ Ҡыуыштарына шундағы халыҡтарҙың мәйеттәрен дәфен итәләр икән. М. Өмөтбаев.
ДӘФЕН ҠЫЛЫУ (дәфен ҡыл-) ҡ. иҫк. ҡар. дәфенләү. Атаһы янына дәфен ҡылдылар. ■ [Егет:J Ялан ерҙә ятам — хәлемде кем белә? Йәнем сыҡһа, бында — дәфен кем ҡыла? Бәйеттән.
ДӘФЕНЛӘҮ (дәфенлә ) (Р: хоронить; И.: interment; T: defnetmek) ҡ. иҫк.
477
1. Ниҙеңдер күләме, һуҙымы; ҙурлыҡ.
□ Объём. Әйберҙең дәүмәле. ■ Тик бына Уйылдандан йөҙөктө ҡайһы дәүмәлегерәк итергә кәрәклеген һорап ҡалмаған. Н. Мусин.
2. Үлсәргә һәм иҫәпләргә мөмкин булған һәр төрлө нәмә. □ Объём, величина; степень. Һандың дәүмәле.
3. Берәй нәмәнең һан йәһәтенән булған ҙурлығы; күләм. □ Объём. Хеҙмәт дәүмәле.
4. ҡар. күләм 3.
ДӘҮМӘЛЛЕ бәйл. диал. ҡар. дәүмәллек.
ДӘҮМӘЛЛЕК (дәүмәллеге) (Р.: величиной с...; И.: size of...; T.: kadar) бәйл.
Күләм яғынан сағыштырғанда ҡулланыла; ҙурлыҡ, ҡәҙәр. □ Величиной с (послелог). Бармаҡ дәүмәллеге.
ДӘҮМӘТ [ғәр.] и. бәйл. диал. ҡар. һауап. Дәүмәт алыу.
ДӘҮРАН [ғәр. û'jj-i] (Р: эпоха; И.: epoch; time; T.: devir) и. иҫк. кит.
Быуат, дәүер, заман, ваҡыт, ғүмер.
□ Эпоха, время, жизнь. ■ Яҡын һыуы Ағиҙел, иле йомран, важибаты [эше] Өфөлә булды дәүран. М. Өмөтбаев. Башыңа һомай ҡошо ҡунаҡ булһын, мөбәрәк, ҡотло булһын дәүранығыҙ. М. Аҡмулла. • Йәш кешегә дәүран күп. Мәҡәл.
ДӘҮРАН ҺӨРӨҮ (дәүран һөр ) (Р: жить; И.: live; be alive; T.: yaşamak) ҡ.
Ғүмер итеү. □ Жить. ■ Ап-аҡ тирмәләр ҡороп, мал менән күсеп йөрөп, йөрөгәндәр дәүран һөрөп. Бәйеттән.
ДӘҮРӘ [ғәр. ajj-d (Р: среда; И.: round, around; T.: çevre) и. иҫк.
Бөтә тирә, әйләнә-тирә. □ Среда, окружение. ■ Нам вә намыҫ күргән дәүрә, ир улдыр кем ад өсөн башын бирә. М. Өмөтбаев.
ДӘҮ СЫПСЫҠ (сыпсығы) и. зоол. диал. ҡар. барҡылдаҡ. Дәү сыпсыҡ ояһы.
ДӘҮӘ [боронғо төрки девә] и. диал. ҡар. дөйә. ■ Ҡыҙ атаһына бер айғыр дәүә килтереп бирә: «Һин ошо дәүәне атланып бар», — ти. Әкиәттән.
ДӘҮӘЙЕҮ (дәүәй-) ҡ. ҡар. ҙурайыу 3. ■ Тағы бер йылға дәүәйеп, ҡарттар әйтмешләй, олоға һынланып ҡайттым. Ә. Вахитов.
ДӘҮӘЙТЕҮ (дәүәйт-) ҡ. ҡар. ҙурайтыу.
ДӘҮ ӘНӘЙ и. диал. ҡар. өләсәй. Ауылдағы дәү әнәй. Дәү әнәй әкиәте.
ДӘҮӘР [ғәр. фарс. ®jjû] и. ҡар. хәрәкәт. Дәүәре яй ғына.
ДӘҮӘРАН [ғәр. фарс. Jjj-5] и. ҡар. хәрәкәт. ■ Хәрәкәт күңел биләйҙер, дәүәран һүрелмәҫ. М. Өмөтбаев.
ДӘҮӘТ [ғәр. ч>Ь] (Р: женское нагрудное украшение из нескольких рядов монет; И.: kind of female national decoration; T.: kadın süs eşyası) и.
1. этн. һул иңбаштан уң ҡултыҡ аҫтына төшөрөп, түшкә ҡыялатып кейә торған тәңкә, мәрйен баҫылған ҡатын-ҡыҙҙар биҙәүесе; әмәйлек, хәситә. □ Женское нагрудное украшение из нескольких рядов монет, нашитых на узкую ткань, надеваемую наискосок через левое плечо. Дәүәт кейеү.
2. миф. Ҡурсалау көсөнә эйә булған ҡатын-ҡыҙ кейеме. □ Женская одежда-оберег. Дәүәтте һаҡлап тотоу.
3. ҡар. дәғүәт 2. Дәүәтте күкрәк өҫтөнә һалыу.
ДӘФҒЕ [ғәр. ^] (Р: отрицание; И.: negation; T.: defi) и. иҫк. кит.
Кире ҡағыу, бөтөрөү. □ Отрицание, отвергание, отстранение. Дәфғе итеү.
ДӘФҒӘ [ғәр. <*з^] (Р: раз; И.: times; Т.: defa) и. иҫк. кит.
Тапҡыр, ҡабат. □ Раз. Бер нисә дәфғә үтенеп һорау.
ДӘФҒӘТӘН [ғәр. (Р: внезапно; И.: of a sudden; T: birdenbire) р. иҫк. кит.
Көтмәгәндә, ҡапыл. □ Внезапно, сразу. Дәфғәтән яҡтыртыу.
ДӘФЕН ИТЕҮ (дәфен ит-) ҡ. иҫк. ҡар. дәфенләү. ■ Ҡыуыштарына шундағы халыҡтарҙың мәйеттәрен дәфен итәләр икән. М. Өмөтбаев.
ДӘФЕН ҠЫЛЫУ (дәфен ҡыл-) ҡ. иҫк. ҡар. дәфенләү. Атаһы янына дәфен ҡылдылар. ■ [Егет:J Ялан ерҙә ятам — хәлемде кем белә? Йәнем сыҡһа, бында — дәфен кем ҡыла? Бәйеттән.
ДӘФЕНЛӘҮ (дәфенлә ) (Р: хоронить; И.: interment; T: defnetmek) ҡ. иҫк.
477