Башҡорт теленең академик һүҙлеге. Том III. 485 бит
Һүҙлектәр буйынса эҙләү
ЕБЕР
ҘЫЯН-ДӘҮЛӘТ (Р.: большой ущерб;
И.: large detriment; damage; T.: büyük zarar) u. диал.
Бик ҙур зыян. □ Большой ущерб. Йәмғиәткә ҙыян-дәуләт килтерҙе.
ҘӘ I киҫ. ҡар. ҙа I.
ҘӘ II терк. ҡар. ҙа II.
ҘӘ БАҺА киҫ. ҡар. ҙа баһа.
ҘӘБАҺА киҫ. ҡар. ҙабаһа.
ҘӘББӘТ ИТЕҮ (ҙәббәт ит-) [ғәр.
(Р.: хранить; И.: keep; T.: saptamak) ҡ.
Һаҡлау, һаҡлап алып ҡалыу; нығытыу, нығындырыу. □ Хранить; укреплять, упрочивать, зафиксировать. Боронғо яҙыуҙарҙы ҙәббәт итеу. Телде ҙәббәт итеп алып ҡалыу.
■ Башҡорт халҡының телен ҙәббәт итеп ҡалыу өсөн беҙ мәҡәлдәрҙең йыйылған ҡәҙәрен хәҙергә беренсе киҫәк итеп сығарабыҙ. X. Ғәбитов.
ҘӘМИМ [ғәр. fbuj] (Р: позорный; И.: disgraceful; T.: yüz kızartıcı) с.
Хурлыҡлы, ярамай торған, насар. □ Позорный, постыдный, достойный порицания.
■ Ғәжәптер был заман халҡы, кейерҙәр шамәи дәлки, китәрмәҫтәр яман холоҡто, арынмаҫтар ҙәмимдәрҙән. Мөнәжәттән.
ҘӘҢГӘЛӘ и. диал. ҡар. зәңге.
ҘӘҢГӘЛӘ ҠАСЫРЫУ (ҙәңгәлә ҡасыр-) ҡ. диал. ҡар. зәңге ҡасырыу.
Е
Е [йэ] (Р.: восьмая буква башкирского алфавита; И.: the eighth letter of the Bashkir alphabet; T.: Başkurt alfabesinin sekizinci harfi)
Башҡорт алфавитының һигеҙенсе хәрефе. Һүҙ аҙағында, тартынҡылар араһында алғы рәт [э] һуҙынҡыһын {беренсе, белем, ипле, ирен, тел, теш, тейен, уткер) һәм һүҙ башында, яңғыҙ булғанда [йэ] өн ҡушылмаһын (ебәк, ел, еләк, елән, емшән, еткән) билдәләй. Ҙур (баш) хәреф — Е, бәләкәй — е формаһында яҙыла. □ Восьмая буква башкирского алфавита. Е-не дөрөҫ итеп яҙыу. Е-не төшөрөп ҡалдырыу.
ЕБЕГӘН (Р: намокший; И.: sodden; Т.: ıslak) с.
1. Шыйыҡса, һыу һымаҡ нәмә тейеү арҡаһында йомшаҡҡа әйләнгән; йомшаған. □ Намокший, размякший. Ебегән ҡаҡ. Ебегән еләк.
2. кусм. Ихтыярһыҙ, булдыҡһыҙ; баҙнатһыҙ, ҡыйыуһыҙ. □ Бесхарактерный, несмелый, нерешительный; застенчивый, робкий. Ебегән уйынсы. Ебегән һалдат. Ебегәнгә әйләнеу. ■ «Ебегән егет кенә бутәндәр ярҙамына һалыша, ә мин ундайҙарҙан тугел!» —
тип ҡырт киҫә [Куҙыйкурпәс]. «Ҡуҙыйкүрпәс». • Егет булһаң, ебегән булма. Әйтем.
3. кусм. Үтә йомшаҡ тәбиғәтле; юҡҡа-барға күңеле тулып, илап барған; илаҡ.
□ Мямля. Ебегән малай. Ебегән килен. Ебегән булыу.
♦ Ебегән ауыҙ булдыҡһыҙ, эшлекһеҙ (кешегә ҡарата әйтелә). □ Мямля, слюнтяй. ■ Харап малай, Йәнбулатов, нефть килтермәйҙәр, кочегар ҙа ебегән ауыҙ, ҡаҙанда пар бөтмәй тороп, беҙгә килеп әйтмәне. А. Карнай.
ЕБЕГӘНЛЕК (ебегәнлеге) (Р: мягкость {характера)', И.: weakness of will, mildness, lack of will; T.: yumuşaklık) и.
Ебегән булыу сифаты, йомшаҡлыҡ.
□ Мягкость, бесхарактерность, застенчивость; слабовольность (характера). Ебегәнлек курһәтеу. Ебегәнлекте йәшереу.
ЕБЕК с. ҡар. ебегән 1—3. Ебек муйыл. Ебек ҡыҙ. ■ Былай мин уҙем дә утә ебек кешене яратмайым. Н. Мусин.
ЕБЕНЕҮ (ебен-) ҡ. ҡайт. ҡар. ебеү 1, 2. возвр. от ебеү 1,2. Ямғырға ебенеу.
ЕБЕР (Р: неприхотливый в еде; И.: unpretentious (in food); T.: yemek seçmez) с. диал.
485
ҘЫЯН-ДӘҮЛӘТ (Р.: большой ущерб;
И.: large detriment; damage; T.: büyük zarar) u. диал.
Бик ҙур зыян. □ Большой ущерб. Йәмғиәткә ҙыян-дәуләт килтерҙе.
ҘӘ I киҫ. ҡар. ҙа I.
ҘӘ II терк. ҡар. ҙа II.
ҘӘ БАҺА киҫ. ҡар. ҙа баһа.
ҘӘБАҺА киҫ. ҡар. ҙабаһа.
ҘӘББӘТ ИТЕҮ (ҙәббәт ит-) [ғәр.
(Р.: хранить; И.: keep; T.: saptamak) ҡ.
Һаҡлау, һаҡлап алып ҡалыу; нығытыу, нығындырыу. □ Хранить; укреплять, упрочивать, зафиксировать. Боронғо яҙыуҙарҙы ҙәббәт итеу. Телде ҙәббәт итеп алып ҡалыу.
■ Башҡорт халҡының телен ҙәббәт итеп ҡалыу өсөн беҙ мәҡәлдәрҙең йыйылған ҡәҙәрен хәҙергә беренсе киҫәк итеп сығарабыҙ. X. Ғәбитов.
ҘӘМИМ [ғәр. fbuj] (Р: позорный; И.: disgraceful; T.: yüz kızartıcı) с.
Хурлыҡлы, ярамай торған, насар. □ Позорный, постыдный, достойный порицания.
■ Ғәжәптер был заман халҡы, кейерҙәр шамәи дәлки, китәрмәҫтәр яман холоҡто, арынмаҫтар ҙәмимдәрҙән. Мөнәжәттән.
ҘӘҢГӘЛӘ и. диал. ҡар. зәңге.
ҘӘҢГӘЛӘ ҠАСЫРЫУ (ҙәңгәлә ҡасыр-) ҡ. диал. ҡар. зәңге ҡасырыу.
Е
Е [йэ] (Р.: восьмая буква башкирского алфавита; И.: the eighth letter of the Bashkir alphabet; T.: Başkurt alfabesinin sekizinci harfi)
Башҡорт алфавитының һигеҙенсе хәрефе. Һүҙ аҙағында, тартынҡылар араһында алғы рәт [э] һуҙынҡыһын {беренсе, белем, ипле, ирен, тел, теш, тейен, уткер) һәм һүҙ башында, яңғыҙ булғанда [йэ] өн ҡушылмаһын (ебәк, ел, еләк, елән, емшән, еткән) билдәләй. Ҙур (баш) хәреф — Е, бәләкәй — е формаһында яҙыла. □ Восьмая буква башкирского алфавита. Е-не дөрөҫ итеп яҙыу. Е-не төшөрөп ҡалдырыу.
ЕБЕГӘН (Р: намокший; И.: sodden; Т.: ıslak) с.
1. Шыйыҡса, һыу һымаҡ нәмә тейеү арҡаһында йомшаҡҡа әйләнгән; йомшаған. □ Намокший, размякший. Ебегән ҡаҡ. Ебегән еләк.
2. кусм. Ихтыярһыҙ, булдыҡһыҙ; баҙнатһыҙ, ҡыйыуһыҙ. □ Бесхарактерный, несмелый, нерешительный; застенчивый, робкий. Ебегән уйынсы. Ебегән һалдат. Ебегәнгә әйләнеу. ■ «Ебегән егет кенә бутәндәр ярҙамына һалыша, ә мин ундайҙарҙан тугел!» —
тип ҡырт киҫә [Куҙыйкурпәс]. «Ҡуҙыйкүрпәс». • Егет булһаң, ебегән булма. Әйтем.
3. кусм. Үтә йомшаҡ тәбиғәтле; юҡҡа-барға күңеле тулып, илап барған; илаҡ.
□ Мямля. Ебегән малай. Ебегән килен. Ебегән булыу.
♦ Ебегән ауыҙ булдыҡһыҙ, эшлекһеҙ (кешегә ҡарата әйтелә). □ Мямля, слюнтяй. ■ Харап малай, Йәнбулатов, нефть килтермәйҙәр, кочегар ҙа ебегән ауыҙ, ҡаҙанда пар бөтмәй тороп, беҙгә килеп әйтмәне. А. Карнай.
ЕБЕГӘНЛЕК (ебегәнлеге) (Р: мягкость {характера)', И.: weakness of will, mildness, lack of will; T.: yumuşaklık) и.
Ебегән булыу сифаты, йомшаҡлыҡ.
□ Мягкость, бесхарактерность, застенчивость; слабовольность (характера). Ебегәнлек курһәтеу. Ебегәнлекте йәшереу.
ЕБЕК с. ҡар. ебегән 1—3. Ебек муйыл. Ебек ҡыҙ. ■ Былай мин уҙем дә утә ебек кешене яратмайым. Н. Мусин.
ЕБЕНЕҮ (ебен-) ҡ. ҡайт. ҡар. ебеү 1, 2. возвр. от ебеү 1,2. Ямғырға ебенеу.
ЕБЕР (Р: неприхотливый в еде; И.: unpretentious (in food); T.: yemek seçmez) с. диал.
485