Башҡорт теленең академик һүҙлеге. Том III. 512 бит
Һүҙлектәр буйынса эҙләү
ЕЛЕЛЕК
Елегә бәйләрлек ҡолоно булған (бейәгә ҡарата). □ С жеребёнком (о кобылице). ■ Турахан ҡыҙын оҙатҡан саҡта ун ике елеле бейә бирә. «Бабсаҡ менән Күсәк».
ЕЛЕЛЕК (елелеге) (Р.: привязь; И.: tether; T.: bağ) и.
Ҡолондарҙы бәйләү, бейә һауыу өсөн еле яһалған махсус урын. □ Привязь (место привязывания кобылиц). Елелектә бәйле торған ҡолондар. Бейәләрҙе елелеккә килтереу. ■ [Зөлхизә — Ярматҡа:] Төнлөк ябылып, уттар һундерелгәс, елелеккә елеп ки-лерһец. Н. Иҙелбай.
ЕЛЕЛЕКЛӘҮ (елелеклә-) (Р.: привязывать к привязи; И.: tether; T.: kazık çakıp tayı bağlamak) ҡ.
Еле яһап, ҡолон бәйләү. □ Привязывать к привязи. ■ Беҙҙец генә йәйләу бигерәк йәмле елелекләп ҡолон бәйләргә. Халыҡ йырынан.
ЕЛЕМ [боронғо төрки йелим} (Р: клей; И.: glue; T.: tutkal) и.
Йәбештереү өсөн ҡулланыла торған шыйыҡса. □ Клей. Тиҙ йәбештергән елем. Сифатлы елем. Елем ҡайнатыу. Елем менән йәбештереу. ■ Егеттең [уғының] сыбығы ҡомда уҫкән ҡоба талдан юнып яһалған, осондағы башағы ете төрлө балыҡ өҫтөнән алынған елем менән нығытылған. Әкиәттән.
ЕЛЕМКӘС (Р: стрела с перьевым оперением; И.: arrow with a feather tail unit; T.: yelekli ok) и. этн.
Киҙенең юғары яғына ҡауырһындың йөнөн һыҙырып алып, елем менән йәбештерелеп эшләнгән уҡ; ҡауырһын йөнө ҡуйылған уҡ; йөнлө уҡ. □ Стрела с перьевым оперением. Елемкәс яһау.
ЕЛЕМЛЕ (Р: с клеем; И.: having glue on; T.: tutkallı) c.
1. Елем ҡушылған, елем менән әҙерләнгән; елемләнгән. □ С клеем, намазанный клеем, приготовленный с клеем; клеевой. Елемле буяу. Елемле иҙелмә. Ҡағыҙҙың елемле яғы. Елемле шыйыҡса.
2. Йәбешкәк. □ Липкий, клейкий. Елемле сәскә. Елемле ҡул.
3. Елеме булған. □ Содержащий клей, с клеем. Елемле һауыт. Елемле ялғаш. Елемле ҡап.
ЕЛЕМЛЕ ТАҪМА (Р: клейкая лента; И.: sticky tape; T.: seloteyp) и.
Елем ҡушылған таҫма. □ Клейкая лента.
ЕЛЕМЛӘНЕҮ (елемлән-) ҡ. төш. ҡар. елемләү, страд, от елемләү. Елемләнгән ҡағыҙ. Елемләнгән ек.
ЕЛЕМЛӘТЕҮ (елемләт-) ҡ. йөкм. ҡар. елемләү, понуд. от елемләү.
ЕЛЕМЛӘҮ (елемлә-) (Р: мазать (клеем)', И.: glue; T.: tutkallanmak) ҡ.
Елем һөртөү. □ Мазать, покрывать клеем что\ пропитать клеем. Елемләп йәбештереу. Ҡағыҙҙы елемләу. Стенаны елемләу.
ЕЛЕМЛӘҮСЕ (Р: клейщик; И.: gluer; T.: yapıştırıcı) и.
Елем һөртөүсе. □ Клейщик. Оҫта елем-ләусе.
ЕЛЕМЛӘШЕҮ (елемләш-) ҡ. урт. ҡар. елемләү, взаимн. от елемләү.
ЕЛЕМСӘ (Р: клейковина; И.: gluten; T.: glüten) и. биол.
Ашлыҡ бөртөгөндәге аҡһым матдәһе. □ Клейковина, һыуға ағарып иҙелгән елемсә.
ЕЛЕМ ҮЛӘНЕ (Р: смолёвка; И.: bladder campion; T.: karanfil) и. бот.
Һабағы йәбешкәк елем менән ҡапланған, ҡәнәферҙәр ғаиләһенә ҡараған күп йыллыҡ туғай үләне. □ Смолёвка (лат. Silene). Тирә-яҡта куҙ нурҙарын алып торған елем уләне уҫкән. Елем уләне аяҡҡа, кулдәккә йәбешеп тартыла. Елем уләндәренең береһен генә өҙөп булмай — бер-береһенә йәбешә.
ЕЛЕН [боронғо төрки йелин\ (Р: вымя; И.: udder; T.: meme) и.
Һөтимәр инә хайуандарҙың һөт биҙҙәренән торған һөт биреү ағзаһы. □ Вымя. Бәләкәй елен. Ҙур елен. Һөтлө елен. Ит елен. Бейә елене. Һыйыр елене. Кәзә елене. Елен шешеу. ■ Ашап, туйып, еленен һөт менән тултырып, .. кәзә ҡайтып килгән. Әкиәттән. Исмаһам, елен тултырып, яландан мөңрәп ҡайтҡанда, илен иҫенә төшөрөп, «һәу-һәу»ләп
512
Елегә бәйләрлек ҡолоно булған (бейәгә ҡарата). □ С жеребёнком (о кобылице). ■ Турахан ҡыҙын оҙатҡан саҡта ун ике елеле бейә бирә. «Бабсаҡ менән Күсәк».
ЕЛЕЛЕК (елелеге) (Р.: привязь; И.: tether; T.: bağ) и.
Ҡолондарҙы бәйләү, бейә һауыу өсөн еле яһалған махсус урын. □ Привязь (место привязывания кобылиц). Елелектә бәйле торған ҡолондар. Бейәләрҙе елелеккә килтереу. ■ [Зөлхизә — Ярматҡа:] Төнлөк ябылып, уттар һундерелгәс, елелеккә елеп ки-лерһец. Н. Иҙелбай.
ЕЛЕЛЕКЛӘҮ (елелеклә-) (Р.: привязывать к привязи; И.: tether; T.: kazık çakıp tayı bağlamak) ҡ.
Еле яһап, ҡолон бәйләү. □ Привязывать к привязи. ■ Беҙҙец генә йәйләу бигерәк йәмле елелекләп ҡолон бәйләргә. Халыҡ йырынан.
ЕЛЕМ [боронғо төрки йелим} (Р: клей; И.: glue; T.: tutkal) и.
Йәбештереү өсөн ҡулланыла торған шыйыҡса. □ Клей. Тиҙ йәбештергән елем. Сифатлы елем. Елем ҡайнатыу. Елем менән йәбештереу. ■ Егеттең [уғының] сыбығы ҡомда уҫкән ҡоба талдан юнып яһалған, осондағы башағы ете төрлө балыҡ өҫтөнән алынған елем менән нығытылған. Әкиәттән.
ЕЛЕМКӘС (Р: стрела с перьевым оперением; И.: arrow with a feather tail unit; T.: yelekli ok) и. этн.
Киҙенең юғары яғына ҡауырһындың йөнөн һыҙырып алып, елем менән йәбештерелеп эшләнгән уҡ; ҡауырһын йөнө ҡуйылған уҡ; йөнлө уҡ. □ Стрела с перьевым оперением. Елемкәс яһау.
ЕЛЕМЛЕ (Р: с клеем; И.: having glue on; T.: tutkallı) c.
1. Елем ҡушылған, елем менән әҙерләнгән; елемләнгән. □ С клеем, намазанный клеем, приготовленный с клеем; клеевой. Елемле буяу. Елемле иҙелмә. Ҡағыҙҙың елемле яғы. Елемле шыйыҡса.
2. Йәбешкәк. □ Липкий, клейкий. Елемле сәскә. Елемле ҡул.
3. Елеме булған. □ Содержащий клей, с клеем. Елемле һауыт. Елемле ялғаш. Елемле ҡап.
ЕЛЕМЛЕ ТАҪМА (Р: клейкая лента; И.: sticky tape; T.: seloteyp) и.
Елем ҡушылған таҫма. □ Клейкая лента.
ЕЛЕМЛӘНЕҮ (елемлән-) ҡ. төш. ҡар. елемләү, страд, от елемләү. Елемләнгән ҡағыҙ. Елемләнгән ек.
ЕЛЕМЛӘТЕҮ (елемләт-) ҡ. йөкм. ҡар. елемләү, понуд. от елемләү.
ЕЛЕМЛӘҮ (елемлә-) (Р: мазать (клеем)', И.: glue; T.: tutkallanmak) ҡ.
Елем һөртөү. □ Мазать, покрывать клеем что\ пропитать клеем. Елемләп йәбештереу. Ҡағыҙҙы елемләу. Стенаны елемләу.
ЕЛЕМЛӘҮСЕ (Р: клейщик; И.: gluer; T.: yapıştırıcı) и.
Елем һөртөүсе. □ Клейщик. Оҫта елем-ләусе.
ЕЛЕМЛӘШЕҮ (елемләш-) ҡ. урт. ҡар. елемләү, взаимн. от елемләү.
ЕЛЕМСӘ (Р: клейковина; И.: gluten; T.: glüten) и. биол.
Ашлыҡ бөртөгөндәге аҡһым матдәһе. □ Клейковина, һыуға ағарып иҙелгән елемсә.
ЕЛЕМ ҮЛӘНЕ (Р: смолёвка; И.: bladder campion; T.: karanfil) и. бот.
Һабағы йәбешкәк елем менән ҡапланған, ҡәнәферҙәр ғаиләһенә ҡараған күп йыллыҡ туғай үләне. □ Смолёвка (лат. Silene). Тирә-яҡта куҙ нурҙарын алып торған елем уләне уҫкән. Елем уләне аяҡҡа, кулдәккә йәбешеп тартыла. Елем уләндәренең береһен генә өҙөп булмай — бер-береһенә йәбешә.
ЕЛЕН [боронғо төрки йелин\ (Р: вымя; И.: udder; T.: meme) и.
Һөтимәр инә хайуандарҙың һөт биҙҙәренән торған һөт биреү ағзаһы. □ Вымя. Бәләкәй елен. Ҙур елен. Һөтлө елен. Ит елен. Бейә елене. Һыйыр елене. Кәзә елене. Елен шешеу. ■ Ашап, туйып, еленен һөт менән тултырып, .. кәзә ҡайтып килгән. Әкиәттән. Исмаһам, елен тултырып, яландан мөңрәп ҡайтҡанда, илен иҫенә төшөрөп, «һәу-һәу»ләп
512