Башҡорт теленең академик һүҙлеге. Том III. 518 бит
Һүҙлектәр буйынса эҙләү
ЕЛЛЕЛӘНЕҮ
2. Ян-яғы асыҡ, башы ябыҡ мал кәртәһе; лапаҫ. □ Навес. Малды еллеккә ябыу. ■ Йәйлектә еллек урынына ғына файҙаланылған иҫке ҡура [емерелергә] тора. Яр. Вәлиев.
3. Мейестең һауа өрөлә торған аҫҡы тишеге. □ Поддувало. Еллекте асыу. Еллекте ябыу. Мейес еллеге.
4. диал. Төнлөк. □ Вентиляционное отверстие, отдушина; отдушник. Мунса еллеге. Еллекте асып ҡуйыу.
5. диал. Кәбән тағаны. □ Стожары (сквозное сооружение из шестов под стогом, для просушки и проветривания сена).
6. у март. диал. Дадан умарта терәүе.
□ Подпорка у рамочных ульев. Еллеккә такта умартаның ҡыҫаны ҡуйыла.
ЕЛЛЕЛӘНЕҮ (еллелән-) (Р.: стать сильным; И.: become strong; T: güçlenmek) ҡ.
Еллегә, шәпкә әйләнеү; нығыныу, шәбәйеү. □ Стать сильным, большим, ретивым. Ат ҡырҙа йөрөп еллеләнеп киткән.
ЕЛЛӘНЕҮ I (еллән-) (Р.: прохлаждаться; И.: refresh oneself; T: serinlenmek) ҡ.
1. Елдән еләҫ алыу, елгә һыуыныу.
□ Прохлаждаться, освежаться (на воздухе). Һауаға сығып елләнеү. ■ Януҙаҡ ҡарт камзул төймәләрен ысҡындырып елләнеп алды. М. Тажи.
2. Оҙаҡ елдә булыу сәбәпле туҙыу, уңыу.
□ Выветриться, изнашиваться. ■ [һалдаттарҙың] өҫтөндә елгә елләнеп, туҙып бөткән һоро шинелдәр. Б. Рафиҡов.
ЕЛЛӘНЕҮ II (еллән-) (Р: разогнаться; И.: gain speed; T: hızlanmak) ҡ.
1. Эш-хәрәкәткә ҡыҙыулыҡ, көс алыу.
□ Разогнаться, набирать скорость. ■ [Торналар] муйындарын һуҙып йүгереп .. баралар ҙа, елләнгәс кенә ҡанаттарын йәйеп осоп китәләр. Ә. Бикчәнтәев.
2. күсм. Дәрткә, хискә тулышыу; елкенеү.
□ Быть охваченным сильным чувством; порываться, стремиться что-то сделать. ■ Ул [Айбулат] батша төшкән хөрриәт менән елләнеп, учредительный собраниеларға барып йөрөнө. Һ. Дәүләтшина.
3. күсм. Эш-хәрәкәткә ҡуҙғалып алыу, күңелде күтәреү; бауыр аҫтынан ел уҙғарыу. □ Проветриться, развеяться, развлечься. Халыҡ араһына сығып елләнеп алыу.
■ Тибенгә сыҡҡан мал өйөрө шикелле, яу-гирҙар бер аҙ иркенләй төшә: ҡоралай атып, ҡош сөйөп, тура килгән малды тибеп, бер аҙ туйынып, елләнеп алалар. К. Мәргән. Туй тигән нәмә бөлдөрә лә инде ул халыҡты, көлдөрә лә, һуңынан ауырға төшһә лә, һәр кем бер ҡалҡынып, елләнеп алырға тырыша. К. Мәргән.
4. күсм. Асыу менән ярһыу; енләнеү. □ Разъяриться; горячиться, вспылить. Тиктомалға елләнеү. ■ һөйләштең бит инде, тыңланымы? — Фәрзәнә елләнеп сығып та китте. Ә. Әминев. Шул арала елләнеп, быймаһының ҡарын да ҡаҡмай Шәмсетдин килеп инде. Р. Низамов.
ЕЛЛӘТЕЛЕҮ (елләтел-) ҡ. төш. ҡар. елләтеү 1, 2. страд, от елләтеү 1, 2.
ЕЛЛӘТЕҮ (елләт-) (Р: проветривать; И.: air (out); T.: havalandırmak) ҡ.
1. Ел өрҙөрөп, һауаны яңыртыу, сафландырыу, таҙартыу. □ Проветривать, выветривать, освежить что. // Проветривание, выветривание, освежение. Бүлмәне елләтеү. Тәҙрә асып елләтеү. Палатаны елләтеп алыу.
■ Үҙебеҙҙең цехты ла ваҡыты-ваҡыты менән елләтеп алыу хәжәте бар. Ф. Күзбәков.
2. Елпетеп еләҫләү. □ Проветривать, обмахивать. Елпеүес менән битте елләтеү. Яулыҡты елпеп елләтеп тороу. ■ Түштә — алтын брошка, бармаҡтарҙа — бриллиантлы йөҙөктәр, ҡулда — ебәк ҡулъяулыҡ менән веер; ул һәр ваҡыт шуның менән битен елләтеп ултыра. Д. Юлтый.
3. Елдә киптереү. □ Просушить, обсушить, проветривать. // Просушивание, обсушивание на ветру, проветривание. Кейемде елләтеү. Елләтергә элеү. ■ Үҫтереүе бер — аҙаҡ эш итеүе мәшәҡәтле уны: эшләпәһен киҫеп алып, ҡояшта һурыҡтыраһың, шунан туҡмаҡ менән емешен туҡмап төшөрәһең, сүп-сарҙан аралап, көн битендә елләтәһең дә мейестә тотоп алаһың, кипкәс, һелкәүестә
518
2. Ян-яғы асыҡ, башы ябыҡ мал кәртәһе; лапаҫ. □ Навес. Малды еллеккә ябыу. ■ Йәйлектә еллек урынына ғына файҙаланылған иҫке ҡура [емерелергә] тора. Яр. Вәлиев.
3. Мейестең һауа өрөлә торған аҫҡы тишеге. □ Поддувало. Еллекте асыу. Еллекте ябыу. Мейес еллеге.
4. диал. Төнлөк. □ Вентиляционное отверстие, отдушина; отдушник. Мунса еллеге. Еллекте асып ҡуйыу.
5. диал. Кәбән тағаны. □ Стожары (сквозное сооружение из шестов под стогом, для просушки и проветривания сена).
6. у март. диал. Дадан умарта терәүе.
□ Подпорка у рамочных ульев. Еллеккә такта умартаның ҡыҫаны ҡуйыла.
ЕЛЛЕЛӘНЕҮ (еллелән-) (Р.: стать сильным; И.: become strong; T: güçlenmek) ҡ.
Еллегә, шәпкә әйләнеү; нығыныу, шәбәйеү. □ Стать сильным, большим, ретивым. Ат ҡырҙа йөрөп еллеләнеп киткән.
ЕЛЛӘНЕҮ I (еллән-) (Р.: прохлаждаться; И.: refresh oneself; T: serinlenmek) ҡ.
1. Елдән еләҫ алыу, елгә һыуыныу.
□ Прохлаждаться, освежаться (на воздухе). Һауаға сығып елләнеү. ■ Януҙаҡ ҡарт камзул төймәләрен ысҡындырып елләнеп алды. М. Тажи.
2. Оҙаҡ елдә булыу сәбәпле туҙыу, уңыу.
□ Выветриться, изнашиваться. ■ [һалдаттарҙың] өҫтөндә елгә елләнеп, туҙып бөткән һоро шинелдәр. Б. Рафиҡов.
ЕЛЛӘНЕҮ II (еллән-) (Р: разогнаться; И.: gain speed; T: hızlanmak) ҡ.
1. Эш-хәрәкәткә ҡыҙыулыҡ, көс алыу.
□ Разогнаться, набирать скорость. ■ [Торналар] муйындарын һуҙып йүгереп .. баралар ҙа, елләнгәс кенә ҡанаттарын йәйеп осоп китәләр. Ә. Бикчәнтәев.
2. күсм. Дәрткә, хискә тулышыу; елкенеү.
□ Быть охваченным сильным чувством; порываться, стремиться что-то сделать. ■ Ул [Айбулат] батша төшкән хөрриәт менән елләнеп, учредительный собраниеларға барып йөрөнө. Һ. Дәүләтшина.
3. күсм. Эш-хәрәкәткә ҡуҙғалып алыу, күңелде күтәреү; бауыр аҫтынан ел уҙғарыу. □ Проветриться, развеяться, развлечься. Халыҡ араһына сығып елләнеп алыу.
■ Тибенгә сыҡҡан мал өйөрө шикелле, яу-гирҙар бер аҙ иркенләй төшә: ҡоралай атып, ҡош сөйөп, тура килгән малды тибеп, бер аҙ туйынып, елләнеп алалар. К. Мәргән. Туй тигән нәмә бөлдөрә лә инде ул халыҡты, көлдөрә лә, һуңынан ауырға төшһә лә, һәр кем бер ҡалҡынып, елләнеп алырға тырыша. К. Мәргән.
4. күсм. Асыу менән ярһыу; енләнеү. □ Разъяриться; горячиться, вспылить. Тиктомалға елләнеү. ■ һөйләштең бит инде, тыңланымы? — Фәрзәнә елләнеп сығып та китте. Ә. Әминев. Шул арала елләнеп, быймаһының ҡарын да ҡаҡмай Шәмсетдин килеп инде. Р. Низамов.
ЕЛЛӘТЕЛЕҮ (елләтел-) ҡ. төш. ҡар. елләтеү 1, 2. страд, от елләтеү 1, 2.
ЕЛЛӘТЕҮ (елләт-) (Р: проветривать; И.: air (out); T.: havalandırmak) ҡ.
1. Ел өрҙөрөп, һауаны яңыртыу, сафландырыу, таҙартыу. □ Проветривать, выветривать, освежить что. // Проветривание, выветривание, освежение. Бүлмәне елләтеү. Тәҙрә асып елләтеү. Палатаны елләтеп алыу.
■ Үҙебеҙҙең цехты ла ваҡыты-ваҡыты менән елләтеп алыу хәжәте бар. Ф. Күзбәков.
2. Елпетеп еләҫләү. □ Проветривать, обмахивать. Елпеүес менән битте елләтеү. Яулыҡты елпеп елләтеп тороу. ■ Түштә — алтын брошка, бармаҡтарҙа — бриллиантлы йөҙөктәр, ҡулда — ебәк ҡулъяулыҡ менән веер; ул һәр ваҡыт шуның менән битен елләтеп ултыра. Д. Юлтый.
3. Елдә киптереү. □ Просушить, обсушить, проветривать. // Просушивание, обсушивание на ветру, проветривание. Кейемде елләтеү. Елләтергә элеү. ■ Үҫтереүе бер — аҙаҡ эш итеүе мәшәҡәтле уны: эшләпәһен киҫеп алып, ҡояшта һурыҡтыраһың, шунан туҡмаҡ менән емешен туҡмап төшөрәһең, сүп-сарҙан аралап, көн битендә елләтәһең дә мейестә тотоп алаһың, кипкәс, һелкәүестә
518