Башҡорт теленең академик һүҙлеге. Том III. 524 бит
Һүҙлектәр буйынса эҙләү
ЕЛҺЕҘ
елфрузды дөрөҫ юлға баҫтырыу бигерәк тә кәрәк ине. М. Кәрим.
ЕЛҺЕҘ (Р.: безветренный; И.: windless; T.: yeisiz) с.
Ел булмаған, тыныс. □ Безветренный, тихий. Елһеҙ көн.
ЕЛ ҺЕҘ Л ЕК (елһеҙлеге) (Р.: безветрие; И.: calm, lull; T.: rüzgârsızlık) и.
Ел булмаған торош, тыныслыҡ. □ Безветрие, затишье, штиль, безветренность.
ЕЛҺЕНДЕРЕҮ (елһендер-) к. йөкм. ҡар. елһенеү, понуд. от елһенеү.
ЕЛҺЕНЕҮ (елһен-) (Р: обветриваться; И.: be / become weather-beaten; T.: kötü havadan etkilenmek) к.
1. һыуыҡ, ел тәьҫиренә ҡыҙарыу, ярылыу (бит, ҡул тиреһе тураһында). □ Обветриваться, обветрить (о коже лица, рук ит.д). Кулдар елһенгән. Бите елһенгән. Ирен елһенгән.
2. Шешенеү. □ Опухать; отекать, воспаляться. // Опухание; отёк, воспаление. Аяғы елһенгән. Куҙ ҡабағы елһенгән. Үпкә елһенеуе. Елһенеу билдәләре. ■ Йоҡлауҙан уның [Әҡсәндең] куҙҙәре елһенгәйне. И. Абдуллин. Ул [Билалов] ныҡ арыны, өҫтө-башы керләнде, ял курмәгәнлектән куҙ ҡабаҡтары елһенде. Д. Исламов.
ЕЛҺЕТЕҮ (елһет-) (Р: обветривать; И.: expose to the wind; T.: kötü havadan etkilenmek) ҡ.
1. Ҡояшҡа, елгә әҙ генә киптереү; елләтеү. □ Обветривать, подсушить. Игенде елһетеу.
2. һыуыҡ, ел тәьҫире тейеп шешенеү.
□ Подвергать обветриванию (кожу, лицо и т. п.); вызывать отёчность, делать отёчным; приводить к воспалению (в результате обветривания). Битте елһетеу.
ЕЛҺЕҮ (елһе-) (Р: проветриваться; И.: take / have an airing; T.: havalanmak) ҡ.
1. Ҡояшҡа, елгә әҙ генә кибеү; елләү.
□ Проветриваться, обветриваться, сушиться. Комбайнёр игендең елһегәнен көтә.
2. Һыуыҡҡа, елгә елһенеү, шешенеү.
□ Обветриваться, опухать, воспаляться
(о коже, лице и т. п.). ■ [Мәғфурәнең] ике тамсы йәш бөртөгө яҙғы елгә елһеп, ҡояшҡа тутлаған бите буйлап эйәгенә тәгәрләп төштө. Һ. Дәүләтшина.
3. Ел үтеп һыуыу. □ Настыть (о помещении при сквозняках или после проветривания). ■ Кырҡ ҡораулы тәҙрәләр көслө елдең өрөуенә туҙмәй көйөҫ-көйөҫ сылтырап китә. Өй эсе елһеп, ел уйнап тора. Ғ. Дәүләтшин.
ЕЛ ҺУҒЫУ (ел һуҡ-) ҡ.
1. ҡар. ел үтеү.
2. миф. ҡар. ел ҡағыу.
ЕЛӘГӘЙ (Р: прохладный; И.: cool, fresh; T.: serin) с.
1. Әҙ генә елле; еләҫ. □ Прохладный, слегка ветреный. Еләгәй урын. Еләгәй булыу.
2. диал. Өлгөр, етеҙ, сос. □ Проворный. Еләгәй егет. Еләгәй булыу.
ЕЛӘҘ с. ҡар. еләҫ. Еләҙ ел. Еләҙ ер. Еләҙ көн. Киске еләҙ. ■ Айбулат .. саҡ ҡына [иҫкән] еләҙгә битен ҡуйып, тәрән тын алды. һ. Дәүләтшина.
ЕЛӘҘЕТЕҮ (еләҙет-) ҡ. эйһ. ҡар. еләҙеү. Талғын ғына ел иҫеп, еләҙетеп ебәрҙе. Кискә табан еләҙетте. Ямғыр туҡтап, бер аҙ еләҙетте.
ЕЛӘҘЕҮ (еләҙе-) (Р: свежеть; И.: become cool(er); T.: serinlemek) ҡ.
Еләҙгә әйләнеү, еләҙ булыу. □ Свежеть, посвежеть. Көн еләҙене. Тәҙрәне асҡас, өй эсе еләҙеп китте.
ЕЛӘК (еләге) [дөйөм ҡыпсаҡ йэләк\ (Р: ягода; И.: berry; T.: çilek) и. бот.
1. Роза сәскәләре ғаиләһенә ҡараған, тамырынан сыҡҡан мыйыҡтары ярҙамында үрсей торған аҡ сәскәле, һутлы, тәмле ҡыҙыл емешле үҫемлек. □ Ягода. / Ягодный. Еләк ултыртыу. Еләк сәскә атҡан.
2. Шул үҫемлектең емеше. □ Ягода. / Ягодный. Еләк йыйыу. Еләк ваҡыты. Еләк ҡағы. Еләк бәлеше. Ер еләге ҡайнатмаһы. ■ Кыҙ, еләгенә алмаштырған икмәген ҡултығы аҫтына ҡыҫтырып, ҡайтырға сыҡҡас, Хажисолтан уны ҡапҡа эргәһендә ҡыуып етте. Я. Хамматов. Еләк ваҡыты утеп бара, куп итеп йыйығыҙ. Кышҡылыҡҡа ҡаҡ ҡойоп
524
елфрузды дөрөҫ юлға баҫтырыу бигерәк тә кәрәк ине. М. Кәрим.
ЕЛҺЕҘ (Р.: безветренный; И.: windless; T.: yeisiz) с.
Ел булмаған, тыныс. □ Безветренный, тихий. Елһеҙ көн.
ЕЛ ҺЕҘ Л ЕК (елһеҙлеге) (Р.: безветрие; И.: calm, lull; T.: rüzgârsızlık) и.
Ел булмаған торош, тыныслыҡ. □ Безветрие, затишье, штиль, безветренность.
ЕЛҺЕНДЕРЕҮ (елһендер-) к. йөкм. ҡар. елһенеү, понуд. от елһенеү.
ЕЛҺЕНЕҮ (елһен-) (Р: обветриваться; И.: be / become weather-beaten; T.: kötü havadan etkilenmek) к.
1. һыуыҡ, ел тәьҫиренә ҡыҙарыу, ярылыу (бит, ҡул тиреһе тураһында). □ Обветриваться, обветрить (о коже лица, рук ит.д). Кулдар елһенгән. Бите елһенгән. Ирен елһенгән.
2. Шешенеү. □ Опухать; отекать, воспаляться. // Опухание; отёк, воспаление. Аяғы елһенгән. Куҙ ҡабағы елһенгән. Үпкә елһенеуе. Елһенеу билдәләре. ■ Йоҡлауҙан уның [Әҡсәндең] куҙҙәре елһенгәйне. И. Абдуллин. Ул [Билалов] ныҡ арыны, өҫтө-башы керләнде, ял курмәгәнлектән куҙ ҡабаҡтары елһенде. Д. Исламов.
ЕЛҺЕТЕҮ (елһет-) (Р: обветривать; И.: expose to the wind; T.: kötü havadan etkilenmek) ҡ.
1. Ҡояшҡа, елгә әҙ генә киптереү; елләтеү. □ Обветривать, подсушить. Игенде елһетеу.
2. һыуыҡ, ел тәьҫире тейеп шешенеү.
□ Подвергать обветриванию (кожу, лицо и т. п.); вызывать отёчность, делать отёчным; приводить к воспалению (в результате обветривания). Битте елһетеу.
ЕЛҺЕҮ (елһе-) (Р: проветриваться; И.: take / have an airing; T.: havalanmak) ҡ.
1. Ҡояшҡа, елгә әҙ генә кибеү; елләү.
□ Проветриваться, обветриваться, сушиться. Комбайнёр игендең елһегәнен көтә.
2. Һыуыҡҡа, елгә елһенеү, шешенеү.
□ Обветриваться, опухать, воспаляться
(о коже, лице и т. п.). ■ [Мәғфурәнең] ике тамсы йәш бөртөгө яҙғы елгә елһеп, ҡояшҡа тутлаған бите буйлап эйәгенә тәгәрләп төштө. Һ. Дәүләтшина.
3. Ел үтеп һыуыу. □ Настыть (о помещении при сквозняках или после проветривания). ■ Кырҡ ҡораулы тәҙрәләр көслө елдең өрөуенә туҙмәй көйөҫ-көйөҫ сылтырап китә. Өй эсе елһеп, ел уйнап тора. Ғ. Дәүләтшин.
ЕЛ ҺУҒЫУ (ел һуҡ-) ҡ.
1. ҡар. ел үтеү.
2. миф. ҡар. ел ҡағыу.
ЕЛӘГӘЙ (Р: прохладный; И.: cool, fresh; T.: serin) с.
1. Әҙ генә елле; еләҫ. □ Прохладный, слегка ветреный. Еләгәй урын. Еләгәй булыу.
2. диал. Өлгөр, етеҙ, сос. □ Проворный. Еләгәй егет. Еләгәй булыу.
ЕЛӘҘ с. ҡар. еләҫ. Еләҙ ел. Еләҙ ер. Еләҙ көн. Киске еләҙ. ■ Айбулат .. саҡ ҡына [иҫкән] еләҙгә битен ҡуйып, тәрән тын алды. һ. Дәүләтшина.
ЕЛӘҘЕТЕҮ (еләҙет-) ҡ. эйһ. ҡар. еләҙеү. Талғын ғына ел иҫеп, еләҙетеп ебәрҙе. Кискә табан еләҙетте. Ямғыр туҡтап, бер аҙ еләҙетте.
ЕЛӘҘЕҮ (еләҙе-) (Р: свежеть; И.: become cool(er); T.: serinlemek) ҡ.
Еләҙгә әйләнеү, еләҙ булыу. □ Свежеть, посвежеть. Көн еләҙене. Тәҙрәне асҡас, өй эсе еләҙеп китте.
ЕЛӘК (еләге) [дөйөм ҡыпсаҡ йэләк\ (Р: ягода; И.: berry; T.: çilek) и. бот.
1. Роза сәскәләре ғаиләһенә ҡараған, тамырынан сыҡҡан мыйыҡтары ярҙамында үрсей торған аҡ сәскәле, һутлы, тәмле ҡыҙыл емешле үҫемлек. □ Ягода. / Ягодный. Еләк ултыртыу. Еләк сәскә атҡан.
2. Шул үҫемлектең емеше. □ Ягода. / Ягодный. Еләк йыйыу. Еләк ваҡыты. Еләк ҡағы. Еләк бәлеше. Ер еләге ҡайнатмаһы. ■ Кыҙ, еләгенә алмаштырған икмәген ҡултығы аҫтына ҡыҫтырып, ҡайтырға сыҡҡас, Хажисолтан уны ҡапҡа эргәһендә ҡыуып етте. Я. Хамматов. Еләк ваҡыты утеп бара, куп итеп йыйығыҙ. Кышҡылыҡҡа ҡаҡ ҡойоп
524