Башҡорт теленең академик һүҙлеге. Том III. 532 бит
Һүҙлектәр буйынса эҙләү
ЕМШЕҮ
жорливый, неприхотливый в еде (о скоте).
■ Ысынлап та, ошо байтал бәләкәй генә колон сағынан уҡ миңә яҡын, уҙе ғәжәп емһәк булды. Картотека фондынан.
ЕМШЕҮ (емше-) ҡ. диал. ҡар. имшеү I.
ЕМШӘН (Р.: завязь; И.: ovary; T.: yumurtalık) и. бот.
Емешлектең орлоҡ ярала торған аҫҡы өлөшө. □ Завязь, маточник. Аҫҡы емшән.
ЕМШӘҮ I (емшә-) (Р.: клевать корм; И.: peck; T.: gagalamak) ҡ.
1. Ем сүпләү. □ Клевать корм. Балык емшәй. Ҡош емшәй. ■ Яр башында ҡаҙ уҙенең бәпкәләре менән емшәп йөрөй икән. Әкиәттән.
2. кусм. Әҙләп кенә бөртөкләп ашау. □ Есть очень мало.
ЕМШӘҮ II (Р: пристанище; И.: refuge for birds, etc.; T.: sığınak) и.
1. Ҡош-ҡорт ашай, ем сүпләй торған урын. □ Пристанище, стоянка птиц. ■ Һунар ваҡыты уҙған, ҡоштар емшәуҙән киткән. Б. Хәсән. Һауаларҙан осҡан, әй, ҡаҙ микән, емшәуҙәре уның һаҙ микән. Халыҡ йырынан.
2. Ҡоштарға ем һалыу өсөн эленгән таҡта. □ Кормушка (для птиц). Емшәу элеу.
ЕМӘК (емәге) и. иҫк. ҡар. ашамлыҡ.
■ Нух пәйғәмбәр ғәм алдында: «Әҙәм итен һин йыланға яраҡлы курмәгән һымаҡ һинең итең дә ҡиәмәткә тиклем әҙәмдәргә емәккә яраҡлы булмаһын», — тип доға ҡылды. Хикәйәттән.
ЕМӘРЕШ с. диал. ҡар. беше 1,1.
ЕМӘТӘҮ и. диал. ҡар. бөрләтәү.
ЕН [ғәр. (>] (Р: бес; И.: demon; evil spirit, deuce; T.: cin) и. миф.
Төрлө һүрәткә инә ала торған мәкерле мифик зат. □ Бес, чёрт. // Бесов, бесовский; чёртов, чертовский. Ен балаһы. Ен батшаһы. Ен эйәләу. ■ Кеше ташлап киткән төйәккә ен эйәләшә, тиҙәр. Д. Шәрәфетдинов. Ерәнсә сәсән Әлукәй менән ен ҡыҙын елтерәтеп кенә алып килеп ултыра, ти. Әкиәттән. • Яҡшы ҡатын йән кеуек, яман ҡатын ен кеуек. Мәҡәл.
♦ Ен <алғыры> әрләгәндә, ҡарғағанда әйтелә. □ бран. Чёрт возьми! ■ Әсәһе ҡыҙы
на асыуланып, бер һөйәк алды ла: «Мә, ен!» — тип атып ебәрҙе, ти. Әкиәттән. Ен балаһы тиктормаҫ, үтә шаян, эш боҙоп ҡына барған балаға ҡарата әйтелә. □ Чертёнок, бесёнок, шалун, баловник, сорванец (о непоседливом, шустром ребенке). Ен ботағы артыҡ шаян, шуҡ баланы орошоу, әрләү һүҙе.
□ Пострел, проказник, шалун. Ен кеүек бик ныҡ, шәп; арыу-талыу белмәй, ялһыҙ, ҡыҙыу. □ Крепкий, сильный. Ен кеуек эшләу. ■ Көндөҙ ен кеуек йөрөгән кәзә һәм һарыҡтар ҙа йылытҡан урындарын ташлап торорға теләмәйҙәр. Я. Хамматов. Ен һымаҡ кешесә түгел, үтә шәп, тиҙ, көслө һ. б. артыҡ дәрәжәлә сифаттарға эйә. □ а) как чёрт; б) чертовский, бесовский; в) чертовски.
ЕН АЛЫШТЫРЫУ (ен алыштыр ) (Р: подмена чёртом; И.: chamgeling; T.: perilerin çocuğu değiştirmesi) ҡ. миф.
Ышаныуҙар буйынса, сабый баланы яңғыҙ ҡалдырһаң, ен кеше балаһын алып, уның урынына үҙенекен һалып китә, шул бала ғәрип, зәғиф була. □ Подмена чёртом (по суеверным представлениям, чёрт подменяет здорового младенца человека на своё больное дитя, калеку). Балаһын ен алыштырған.
ЕН-БӘРЕЙ (Р.: бесы; И.: demons; devils; T.: cin) и. миф. йыйн.
Ен һәм пәрей кеүек төрлө мифик заттар.
□ Бесы, черти. ■ Ен-бәрей тигән нәмәләр әҙәм балаларына зыян-зарар килтерергә ҡасд (ҡасыд) итеп кенә торалар. М. Ғафури. .. Нәғрә орҙо, сур кеуек, бер торбанан ен-пәрейҙәр сыҡты һикереп мөрйәнән. Ш. Бабич.
ЕНЕ КЕҮЕК КҮРЕҮ (ене кеүек күр-) (Р: ненавидеть; И.: hate; T.: nefret etmek) ҡ.
Бик ныҡ яратмау. □ Ненавидеть, не выносить кого-что.
ЕНЕ ҠОТОРОУ (ене ҡотор-) (Р: взбеситься; И.: be gin; T.: cinlenmek) ҡ.
Яман ныҡ ярһып туҙыныу, енләнеү.
□ Взбеситься, выйти из себя.
ЕНЕ ҠУБЫУ (ене ҡуп-) ҡар. ене ҡотороу.
532
жорливый, неприхотливый в еде (о скоте).
■ Ысынлап та, ошо байтал бәләкәй генә колон сағынан уҡ миңә яҡын, уҙе ғәжәп емһәк булды. Картотека фондынан.
ЕМШЕҮ (емше-) ҡ. диал. ҡар. имшеү I.
ЕМШӘН (Р.: завязь; И.: ovary; T.: yumurtalık) и. бот.
Емешлектең орлоҡ ярала торған аҫҡы өлөшө. □ Завязь, маточник. Аҫҡы емшән.
ЕМШӘҮ I (емшә-) (Р.: клевать корм; И.: peck; T.: gagalamak) ҡ.
1. Ем сүпләү. □ Клевать корм. Балык емшәй. Ҡош емшәй. ■ Яр башында ҡаҙ уҙенең бәпкәләре менән емшәп йөрөй икән. Әкиәттән.
2. кусм. Әҙләп кенә бөртөкләп ашау. □ Есть очень мало.
ЕМШӘҮ II (Р: пристанище; И.: refuge for birds, etc.; T.: sığınak) и.
1. Ҡош-ҡорт ашай, ем сүпләй торған урын. □ Пристанище, стоянка птиц. ■ Һунар ваҡыты уҙған, ҡоштар емшәуҙән киткән. Б. Хәсән. Һауаларҙан осҡан, әй, ҡаҙ микән, емшәуҙәре уның һаҙ микән. Халыҡ йырынан.
2. Ҡоштарға ем һалыу өсөн эленгән таҡта. □ Кормушка (для птиц). Емшәу элеу.
ЕМӘК (емәге) и. иҫк. ҡар. ашамлыҡ.
■ Нух пәйғәмбәр ғәм алдында: «Әҙәм итен һин йыланға яраҡлы курмәгән һымаҡ һинең итең дә ҡиәмәткә тиклем әҙәмдәргә емәккә яраҡлы булмаһын», — тип доға ҡылды. Хикәйәттән.
ЕМӘРЕШ с. диал. ҡар. беше 1,1.
ЕМӘТӘҮ и. диал. ҡар. бөрләтәү.
ЕН [ғәр. (>] (Р: бес; И.: demon; evil spirit, deuce; T.: cin) и. миф.
Төрлө һүрәткә инә ала торған мәкерле мифик зат. □ Бес, чёрт. // Бесов, бесовский; чёртов, чертовский. Ен балаһы. Ен батшаһы. Ен эйәләу. ■ Кеше ташлап киткән төйәккә ен эйәләшә, тиҙәр. Д. Шәрәфетдинов. Ерәнсә сәсән Әлукәй менән ен ҡыҙын елтерәтеп кенә алып килеп ултыра, ти. Әкиәттән. • Яҡшы ҡатын йән кеуек, яман ҡатын ен кеуек. Мәҡәл.
♦ Ен <алғыры> әрләгәндә, ҡарғағанда әйтелә. □ бран. Чёрт возьми! ■ Әсәһе ҡыҙы
на асыуланып, бер һөйәк алды ла: «Мә, ен!» — тип атып ебәрҙе, ти. Әкиәттән. Ен балаһы тиктормаҫ, үтә шаян, эш боҙоп ҡына барған балаға ҡарата әйтелә. □ Чертёнок, бесёнок, шалун, баловник, сорванец (о непоседливом, шустром ребенке). Ен ботағы артыҡ шаян, шуҡ баланы орошоу, әрләү һүҙе.
□ Пострел, проказник, шалун. Ен кеүек бик ныҡ, шәп; арыу-талыу белмәй, ялһыҙ, ҡыҙыу. □ Крепкий, сильный. Ен кеуек эшләу. ■ Көндөҙ ен кеуек йөрөгән кәзә һәм һарыҡтар ҙа йылытҡан урындарын ташлап торорға теләмәйҙәр. Я. Хамматов. Ен һымаҡ кешесә түгел, үтә шәп, тиҙ, көслө һ. б. артыҡ дәрәжәлә сифаттарға эйә. □ а) как чёрт; б) чертовский, бесовский; в) чертовски.
ЕН АЛЫШТЫРЫУ (ен алыштыр ) (Р: подмена чёртом; И.: chamgeling; T.: perilerin çocuğu değiştirmesi) ҡ. миф.
Ышаныуҙар буйынса, сабый баланы яңғыҙ ҡалдырһаң, ен кеше балаһын алып, уның урынына үҙенекен һалып китә, шул бала ғәрип, зәғиф була. □ Подмена чёртом (по суеверным представлениям, чёрт подменяет здорового младенца человека на своё больное дитя, калеку). Балаһын ен алыштырған.
ЕН-БӘРЕЙ (Р.: бесы; И.: demons; devils; T.: cin) и. миф. йыйн.
Ен һәм пәрей кеүек төрлө мифик заттар.
□ Бесы, черти. ■ Ен-бәрей тигән нәмәләр әҙәм балаларына зыян-зарар килтерергә ҡасд (ҡасыд) итеп кенә торалар. М. Ғафури. .. Нәғрә орҙо, сур кеуек, бер торбанан ен-пәрейҙәр сыҡты һикереп мөрйәнән. Ш. Бабич.
ЕНЕ КЕҮЕК КҮРЕҮ (ене кеүек күр-) (Р: ненавидеть; И.: hate; T.: nefret etmek) ҡ.
Бик ныҡ яратмау. □ Ненавидеть, не выносить кого-что.
ЕНЕ ҠОТОРОУ (ене ҡотор-) (Р: взбеситься; И.: be gin; T.: cinlenmek) ҡ.
Яман ныҡ ярһып туҙыныу, енләнеү.
□ Взбеситься, выйти из себя.
ЕНЕ ҠУБЫУ (ене ҡуп-) ҡар. ене ҡотороу.
532