Башҡорт теленең академик һүҙлеге. Том III. 551 бит
Һүҙлектәр буйынса эҙләү
ЕР ЙОТОУ
ут менән шаярып, күккә күтәрелгән төтөнлө ялҡынды ергә бөрөп һалды ла, яр буйындағы ерек ағастарының япраҡтарын үҙ-ара ҡыштырҙатып, китеп тә барҙы. Я. Хамматов. Ятыуҙың тирә-яғы иһә муйыл, ерек әрәмәлеге менән уратып алынған. Н. Мусин.
♦ Ерек тәртә үпкәсел, үсексән кешегә ҡарата әйтелә. □ Обидчивый.
ЕРЕК БӘШМӘГЕ (Р.:чага ольховая; И.: alder polypore; T.: mantar) и.
Ерек олононан сурайып сығып үҫкән тараш. □ Чага ольховая (лат. Inonotus obliquus). Ерек бәшмәген дауа итеп файҙаланалар.
ЕРЕК ҠУРАҺЫ и. бот. диал. ҡар. ерке үлән.
ЕРЕКЛЕК (ереклеге) (Р.: ольховник;
И.: alder growth; T.: kızılağaçtık) и. бот.
Ерек күп үҫкән урын. □ Ольховник, ольшаник, заросли ольхи. Ваҡ ереклек.
ЕРЕКЛӘҮЕК (ерекләүеге) и. бот. диал. ҡар. ерке үлән. Ерекләүек сабыу. Ерекләүек ашатыу.
ЕРЕКТЕРЕҮ I (еректер-) ҡ. төш. ҡар. ерегеү 1,1—5. страд, от ерегеү 1,1—5.
ЕРЕКТЕРЕҮ II (еректер-) (Р: приедаться; И.: pall (on); T.: kanıksamak) ҡ.
Биҙҙереү, бүктереү. □ Приедаться (о пище). Сит ерҙең ашы еректерә.
ЕРЕК ҮЛӘНЕ и. бот. диал. ҡар. еркә үлән.
ЕР ЕЛӘГЕ (Р: клубника; И.: strawberry; T.: çilek) и. бот.
Роза сәскәләре ғаиләһенә ҡараған, тамырынан сыҡҡан мыйыҡтары ярҙамында үрсей торған аҡ сәскәле, һутлы, ҡыҙыл еләктең бер төрө. □ Клубника. / Клубничный. Ер еләге бешкән мәл. Ер еләге йыйыу.
ЕРЕМДӘН бәйл. ҡар. еренән. ■ Көтөүҙе юғалтып йөрөгәнемде лә белдерткем килмәне [Сафаға], һорар еремдән һораманым. 3. Ғәлимов.
ЕРЕНӘН (Р: с; И.: postposition with participate; T.:... dan) бәйл.
1. -ған/-гән формаһындағы сифат ҡылым менән килеп, берәй эш-хәлдең башҡарылыу рәүешен белдерә: хәлдә, килеш, көйө.
□ С причастиями на -ған/-гән выступает в функции послелога с указанием обстоятельства действия: с. Йоҡлаған еренән уяныу.
■ Буранбай .. кеҫәһенән махорка алырға ҡулын тыҡҡан ваҡытта, ултырған еренән йоҡлап китте, хырылдай башланы. Д. Юлтый.
2. Хәбәр һөйкәлешенең киләсәк заман формалары менән килеп, ҡаршы ҡуйыуҙы аңлата. □ С глаголом в форме будущего времени употребляется в значении «вопреки».
ЕРЕҢДӘН бәйл. ҡар. еренән. Алмаҫ ереңдән алырһың. Бармаҫ ереңдән барырһың.
ЕРЕТИК [рус. < гр. hairetikos] (Р: еретик; И.: heretic; T.: dalal, Allahsız) и.
Дин ҡағиҙәләренә ҡаршы килгән тәғлимәт яҡлы кеше. □ Еретик. Еретиктарҙы заманында ҡаты язалағандар.
EPEY (ере-) (Р.: привередничать (е пище)', И.: be fastidious (in food); T.: istemek) ҡ. диал.
Әселәү, аш көҫәү. □ Привередничать (в пище). Йөклө ҡатын аш ерей.
ЕР ИҘӘН (Р: земляной пол; И.: dirt floor; T.: yer) u.
Бер нәмә лә {таҡта, таш, цемент һ. б.) түшәлмәгән тупраҡ иҙән. □ Земляной пол.
■ Ҡарындыҡ тәҙрәле, ер иҙәнле ситән өйҙә ялан аяҡ .. һикереп-һикереп уйнауымды әле лә онотмайым. Т. Йәнәби.
ЕР ИТЕҮ (ер ит-) (Р.: позорить; И.: disgrace; T.: rezil etmek) ҡ.
Хур итеү, ҡоллоҡҡа төшөрөү. □ Позорить, унизить; оскорбить. // Унижение; оскорбление. ■ Алтмыштағы атаңды ҡол итмәһендәр тиһәң, билгенәһен бөкрәйтеп, күҙгенәһен секрәйтеп, тарамышын тарттырып, тибеп һынын ҡатырып, ер итмәһендәр тиһәң,— үлтер, улым, фашисты! Р. Ниғмәти.
ЕР ЙОТОУ (ер йот-) (Р.: провалиться под землю; И.: go down the drain; T.: ziyan olmak) ҡ.
i. дини. Ҡылған гөнаһың өсөн ер убылып, ер аҫтына төшөп китеп үлеү. □ Провалиться под землю. ■ Мине хаҡлы түгел тиһәң, үҙеңде ер йотор,— тип башта әйтеп
551
ут менән шаярып, күккә күтәрелгән төтөнлө ялҡынды ергә бөрөп һалды ла, яр буйындағы ерек ағастарының япраҡтарын үҙ-ара ҡыштырҙатып, китеп тә барҙы. Я. Хамматов. Ятыуҙың тирә-яғы иһә муйыл, ерек әрәмәлеге менән уратып алынған. Н. Мусин.
♦ Ерек тәртә үпкәсел, үсексән кешегә ҡарата әйтелә. □ Обидчивый.
ЕРЕК БӘШМӘГЕ (Р.:чага ольховая; И.: alder polypore; T.: mantar) и.
Ерек олононан сурайып сығып үҫкән тараш. □ Чага ольховая (лат. Inonotus obliquus). Ерек бәшмәген дауа итеп файҙаланалар.
ЕРЕК ҠУРАҺЫ и. бот. диал. ҡар. ерке үлән.
ЕРЕКЛЕК (ереклеге) (Р.: ольховник;
И.: alder growth; T.: kızılağaçtık) и. бот.
Ерек күп үҫкән урын. □ Ольховник, ольшаник, заросли ольхи. Ваҡ ереклек.
ЕРЕКЛӘҮЕК (ерекләүеге) и. бот. диал. ҡар. ерке үлән. Ерекләүек сабыу. Ерекләүек ашатыу.
ЕРЕКТЕРЕҮ I (еректер-) ҡ. төш. ҡар. ерегеү 1,1—5. страд, от ерегеү 1,1—5.
ЕРЕКТЕРЕҮ II (еректер-) (Р: приедаться; И.: pall (on); T.: kanıksamak) ҡ.
Биҙҙереү, бүктереү. □ Приедаться (о пище). Сит ерҙең ашы еректерә.
ЕРЕК ҮЛӘНЕ и. бот. диал. ҡар. еркә үлән.
ЕР ЕЛӘГЕ (Р: клубника; И.: strawberry; T.: çilek) и. бот.
Роза сәскәләре ғаиләһенә ҡараған, тамырынан сыҡҡан мыйыҡтары ярҙамында үрсей торған аҡ сәскәле, һутлы, ҡыҙыл еләктең бер төрө. □ Клубника. / Клубничный. Ер еләге бешкән мәл. Ер еләге йыйыу.
ЕРЕМДӘН бәйл. ҡар. еренән. ■ Көтөүҙе юғалтып йөрөгәнемде лә белдерткем килмәне [Сафаға], һорар еремдән һораманым. 3. Ғәлимов.
ЕРЕНӘН (Р: с; И.: postposition with participate; T.:... dan) бәйл.
1. -ған/-гән формаһындағы сифат ҡылым менән килеп, берәй эш-хәлдең башҡарылыу рәүешен белдерә: хәлдә, килеш, көйө.
□ С причастиями на -ған/-гән выступает в функции послелога с указанием обстоятельства действия: с. Йоҡлаған еренән уяныу.
■ Буранбай .. кеҫәһенән махорка алырға ҡулын тыҡҡан ваҡытта, ултырған еренән йоҡлап китте, хырылдай башланы. Д. Юлтый.
2. Хәбәр һөйкәлешенең киләсәк заман формалары менән килеп, ҡаршы ҡуйыуҙы аңлата. □ С глаголом в форме будущего времени употребляется в значении «вопреки».
ЕРЕҢДӘН бәйл. ҡар. еренән. Алмаҫ ереңдән алырһың. Бармаҫ ереңдән барырһың.
ЕРЕТИК [рус. < гр. hairetikos] (Р: еретик; И.: heretic; T.: dalal, Allahsız) и.
Дин ҡағиҙәләренә ҡаршы килгән тәғлимәт яҡлы кеше. □ Еретик. Еретиктарҙы заманында ҡаты язалағандар.
EPEY (ере-) (Р.: привередничать (е пище)', И.: be fastidious (in food); T.: istemek) ҡ. диал.
Әселәү, аш көҫәү. □ Привередничать (в пище). Йөклө ҡатын аш ерей.
ЕР ИҘӘН (Р: земляной пол; И.: dirt floor; T.: yer) u.
Бер нәмә лә {таҡта, таш, цемент һ. б.) түшәлмәгән тупраҡ иҙән. □ Земляной пол.
■ Ҡарындыҡ тәҙрәле, ер иҙәнле ситән өйҙә ялан аяҡ .. һикереп-һикереп уйнауымды әле лә онотмайым. Т. Йәнәби.
ЕР ИТЕҮ (ер ит-) (Р.: позорить; И.: disgrace; T.: rezil etmek) ҡ.
Хур итеү, ҡоллоҡҡа төшөрөү. □ Позорить, унизить; оскорбить. // Унижение; оскорбление. ■ Алтмыштағы атаңды ҡол итмәһендәр тиһәң, билгенәһен бөкрәйтеп, күҙгенәһен секрәйтеп, тарамышын тарттырып, тибеп һынын ҡатырып, ер итмәһендәр тиһәң,— үлтер, улым, фашисты! Р. Ниғмәти.
ЕР ЙОТОУ (ер йот-) (Р.: провалиться под землю; И.: go down the drain; T.: ziyan olmak) ҡ.
i. дини. Ҡылған гөнаһың өсөн ер убылып, ер аҫтына төшөп китеп үлеү. □ Провалиться под землю. ■ Мине хаҡлы түгел тиһәң, үҙеңде ер йотор,— тип башта әйтеп
551