Башҡорт теленең академик һүҙлеге. Том III. 554 бит
Һүҙлектәр буйынса эҙләү
ЕРЛЕКҺЕҘ
рафынан был әҫәрҙе [эпосты] ерлекләштереп һөйләу куренеше бар. М. Сәғитов.
ЕРЛЕКҺЕҘ (Р.: беспочвенный; И.: groundless, unfounded, unsubstantiated; T.: temelsiz) c.
Нигеҙһеҙ, нигеҙләнмәгән, ерлеге булмаған; сәбәпһеҙ. □ Беспочвенный. Ерлекһеҙ бәхәс. Ерлекһеҙ ғәйепләу. Ерлекһеҙ раҫларға маташыу. Ерлекһеҙ фараз.
ЕРЛЕКҺЕҘЛЕК (ерлекһеҙлеге) (Р.: беспочвенность; И.: groundlessness; T.: temelsizlik) и.
Нигеҙһеҙлек, нигеҙләнмәгәнлек, ерлеге булмағанлыҡ. □ Беспочвенность. Ҡарарҙың ерлекһеҙлеге. Бәхәстең ерлекһеҙлеге. Сығыштың ерлекһеҙлеге.
ЕРЛЕЛЕК (ерлелеге) (Р: обладание землёй; И.: state of having much (little) land; T.: yerli olma durumu) и.
Ере булған хәл, ерле булғанлыҡ. □ Обладание землёй. Куп ерлелек. Әҙ ерлелек.
ЕРЛЕ ХАЛЫҠ (Р.: коренной народ; И.: aboriginal population; T.: yerli halk) и.
Билдәле бер географик территорияла бер милләт халҡы булып тарихи формалашҡан, шул Ватанында даими йәшәгән халыҡ, төп халыҡ; аҫаба. □ Коренной народ; коренной житель. Ерле халыҡ хоҡуҡтары. Ерле халыҡтар иҫәбе. Башҡорттар — Башҡортостандың ерле халҡы. ■ Һалдаттарҙы киҫәтегеҙ, ерле халыҡҡа ҡарата бер ниндәй ҙә уҫаллыҡ ҡылмаһындар, — тине генерал. Ғ. Аллаяров.
ЕРЛӘНЕҮ (ерлән-) ҡ.
1. тош. ҡар. ерләү I. страд, от ерләү I. ■ Миәс-1 станцияһынан һуң уң яҡтағы тау битендә башҡорт шағиры, тынмаҫ йөрәкле мәшһур Мифтахетдин Аҡмулла ерләнгән булыр. Р. Шәкүр.
2. ҡар. ерегеү 3. ■ Ситтән килтерелгән орлоҡтоң сихәтен дә әйтер инем инде. .. Беҙгә ерләнмәгән булғас, уҙеңдеке ише тугел. Ғ. Ибраһимов.
ЕРЛӘҮ I (ерлә-) (Р: хоронить; И.: bury; T.: defnetmek) ҡ.
Үлгән кешене ергә күмеү; ҡуйыу. □ Хоронить, погребать, предавать земле. // Похо
роны, погребение, захоронение. Мәйет ерлэу йолаһы. Мәйетте ерлэу. ■ Ҡыпсаҡтар ҙа ҡайтып китте батырын ерләп, Мәсем менән дошман булып, яманлашып. «Бабсаҡ менән Күсәк». Ярҙан алыҫыраҡ, ҡалҡыуға, инәһенең ҡәбере йәнәшенә, йылғаға буй итеп, соҡор ҡаҙып, башын һыу уренә ҡаратып ерләп ҡуйған, ти, Уҙаҡ атаһын. «Уҙаҡ-Туҙаҡ — Балабәшнәк ярсығы».
ЕРЛӘҮ II (ерлә-) (Р: делать пристанищем что', И.: settle down (in); T.: yerleşmek) ҡ.
Үҙ ерең, төйәгең күреп ҡабул итеп йәшәү.
□ Делать пристанищем что, обосноваться где. Уралды ерлэу. • Кемдең ерен ерләһәң, шуның йырын йырларһың. Мәҡәл.
ЕРЛӘШЕҮ I (ерләш-) ҡ. урт. ҡар. ерләү
I. взаимн. от ерләү I. Мәйетте ерләшеу.
ЕРЛӘШЕҮ II (ерләш-) (Р.: обосновываться; И.: settle down (in); T.: yerleşmek) ҡ.
1. Берәр ергә ултыраҡланыу; урынлашыу, нигеҙләнеү. □ Обосновываться, устраиваться (в каком-л. месте). ■ Ул [Брагин] Талҡаҫ куле эргәһендәге Иһән ауылына килеп ерләшкән. Хикәйәттән. Ырыу аҡсаһы — кус ярағы, бер тирәгә тупланып ерләшкәнен иләу тиҙәр. Ғ. Ибраһимов.
2. кусм. Ниҙер булдырылыу, килеү, нығыныу. □ Устанавливаться, укрепляться. ■ Ул ваҡытта ер йөҙөндә ысын тыныслыҡ ерләшер. М. Ғафури.
3. биол. Яңы ергә, тупраҡҡа үҙләшеү; ерегеү. □ Приживаться, акклиматизироваться (о растениях). ■ Ана бит, шәкәр сөгөлдөрө лә башта шулай яфаланы. Әле хәҙер ҡара ниндәй ерләшеп китте. К. Мәргән.
ЕРЛӘШТЕРЕЛЕҮ (ерләштерел-) ҡ. төш. ҡар. ерләштереү, страд, от ерләштереү.
ЕРЛӘШТЕРЕҮ (ерләштер-) ҡ. ҡар. еректереү I. Йылы яҡ уҫемлектәрен ерләштереу.
ЕР МАЙЫ (Р.: нефть; И.: petroleum, oil; T.: petrol) и. һөйл.
1. Нефть. ■ Башҡортостанда был шыйыҡсаны борон-борондан ер майы тип йөрөткәндәр. Д. Бураҡаев.
554
рафынан был әҫәрҙе [эпосты] ерлекләштереп һөйләу куренеше бар. М. Сәғитов.
ЕРЛЕКҺЕҘ (Р.: беспочвенный; И.: groundless, unfounded, unsubstantiated; T.: temelsiz) c.
Нигеҙһеҙ, нигеҙләнмәгән, ерлеге булмаған; сәбәпһеҙ. □ Беспочвенный. Ерлекһеҙ бәхәс. Ерлекһеҙ ғәйепләу. Ерлекһеҙ раҫларға маташыу. Ерлекһеҙ фараз.
ЕРЛЕКҺЕҘЛЕК (ерлекһеҙлеге) (Р.: беспочвенность; И.: groundlessness; T.: temelsizlik) и.
Нигеҙһеҙлек, нигеҙләнмәгәнлек, ерлеге булмағанлыҡ. □ Беспочвенность. Ҡарарҙың ерлекһеҙлеге. Бәхәстең ерлекһеҙлеге. Сығыштың ерлекһеҙлеге.
ЕРЛЕЛЕК (ерлелеге) (Р: обладание землёй; И.: state of having much (little) land; T.: yerli olma durumu) и.
Ере булған хәл, ерле булғанлыҡ. □ Обладание землёй. Куп ерлелек. Әҙ ерлелек.
ЕРЛЕ ХАЛЫҠ (Р.: коренной народ; И.: aboriginal population; T.: yerli halk) и.
Билдәле бер географик территорияла бер милләт халҡы булып тарихи формалашҡан, шул Ватанында даими йәшәгән халыҡ, төп халыҡ; аҫаба. □ Коренной народ; коренной житель. Ерле халыҡ хоҡуҡтары. Ерле халыҡтар иҫәбе. Башҡорттар — Башҡортостандың ерле халҡы. ■ Һалдаттарҙы киҫәтегеҙ, ерле халыҡҡа ҡарата бер ниндәй ҙә уҫаллыҡ ҡылмаһындар, — тине генерал. Ғ. Аллаяров.
ЕРЛӘНЕҮ (ерлән-) ҡ.
1. тош. ҡар. ерләү I. страд, от ерләү I. ■ Миәс-1 станцияһынан һуң уң яҡтағы тау битендә башҡорт шағиры, тынмаҫ йөрәкле мәшһур Мифтахетдин Аҡмулла ерләнгән булыр. Р. Шәкүр.
2. ҡар. ерегеү 3. ■ Ситтән килтерелгән орлоҡтоң сихәтен дә әйтер инем инде. .. Беҙгә ерләнмәгән булғас, уҙеңдеке ише тугел. Ғ. Ибраһимов.
ЕРЛӘҮ I (ерлә-) (Р: хоронить; И.: bury; T.: defnetmek) ҡ.
Үлгән кешене ергә күмеү; ҡуйыу. □ Хоронить, погребать, предавать земле. // Похо
роны, погребение, захоронение. Мәйет ерлэу йолаһы. Мәйетте ерлэу. ■ Ҡыпсаҡтар ҙа ҡайтып китте батырын ерләп, Мәсем менән дошман булып, яманлашып. «Бабсаҡ менән Күсәк». Ярҙан алыҫыраҡ, ҡалҡыуға, инәһенең ҡәбере йәнәшенә, йылғаға буй итеп, соҡор ҡаҙып, башын һыу уренә ҡаратып ерләп ҡуйған, ти, Уҙаҡ атаһын. «Уҙаҡ-Туҙаҡ — Балабәшнәк ярсығы».
ЕРЛӘҮ II (ерлә-) (Р: делать пристанищем что', И.: settle down (in); T.: yerleşmek) ҡ.
Үҙ ерең, төйәгең күреп ҡабул итеп йәшәү.
□ Делать пристанищем что, обосноваться где. Уралды ерлэу. • Кемдең ерен ерләһәң, шуның йырын йырларһың. Мәҡәл.
ЕРЛӘШЕҮ I (ерләш-) ҡ. урт. ҡар. ерләү
I. взаимн. от ерләү I. Мәйетте ерләшеу.
ЕРЛӘШЕҮ II (ерләш-) (Р.: обосновываться; И.: settle down (in); T.: yerleşmek) ҡ.
1. Берәр ергә ултыраҡланыу; урынлашыу, нигеҙләнеү. □ Обосновываться, устраиваться (в каком-л. месте). ■ Ул [Брагин] Талҡаҫ куле эргәһендәге Иһән ауылына килеп ерләшкән. Хикәйәттән. Ырыу аҡсаһы — кус ярағы, бер тирәгә тупланып ерләшкәнен иләу тиҙәр. Ғ. Ибраһимов.
2. кусм. Ниҙер булдырылыу, килеү, нығыныу. □ Устанавливаться, укрепляться. ■ Ул ваҡытта ер йөҙөндә ысын тыныслыҡ ерләшер. М. Ғафури.
3. биол. Яңы ергә, тупраҡҡа үҙләшеү; ерегеү. □ Приживаться, акклиматизироваться (о растениях). ■ Ана бит, шәкәр сөгөлдөрө лә башта шулай яфаланы. Әле хәҙер ҡара ниндәй ерләшеп китте. К. Мәргән.
ЕРЛӘШТЕРЕЛЕҮ (ерләштерел-) ҡ. төш. ҡар. ерләштереү, страд, от ерләштереү.
ЕРЛӘШТЕРЕҮ (ерләштер-) ҡ. ҡар. еректереү I. Йылы яҡ уҫемлектәрен ерләштереу.
ЕР МАЙЫ (Р.: нефть; И.: petroleum, oil; T.: petrol) и. һөйл.
1. Нефть. ■ Башҡортостанда был шыйыҡсаны борон-борондан ер майы тип йөрөткәндәр. Д. Бураҡаев.
554