Башҡорт теленең академик һүҙлеге. Том III. 557 бит
Һүҙлектәр буйынса эҙләү
ЕРӘН
Серетеп тупраҡҡа өйләндереү. □ Подвергать гниению, гноить, сгнаивать. Тиреҫте ерһетеу.
ЕРҺЕТЕҮ II (ерһет-) ҡ. диал. ҡар. еректереү II.
ЕРҺЕҮ I (ерһе-) (Р.: разлагаться; И.: dissociate, decompose; T.: çürümek) ҡ.
1. Сереп ергә, тупраҡҡа әйләнеү; ерегеү.
□ Разлагаться, сгнивать, истлеть. ■ Урал батыр улгәстен, гурендә ерһеп бөткәстен, гуре ҡалҡып киткән, mu. «Урал батыр».
2. Сереп боҙолоу (яраға ҡарата).
□ Гнить, загнивать (о ранах). ■ [Атайым] .. инде хәҙер бишенсе йыл, һуғыштан ҡалған яраһы ерһеп, аяғына баҫа алмай ыҙалана. Т. Килмөхәмәтов.
ЕРҺЕҮ II (ерһе-) ҡ. ҡар. ерһәү.
ЕРҺЕҮ III (ерһе-) ҡ. диал. ҡар. ерегеү II.
ЕР-ҺЫУ I [боронғо төрки йег суб/сув] (Р: земли и воды; И.: grounds; arable land; T.: yer ve su) и. йыйн.
1. Ил, халыҡ биләп йәшәгән урын.
□ Земли и воды; угодья. Ер-Һыуҙы һаҡлау. ■ Моратша ҡарт та ер-һыуынан яҙып, хәлдән тайҙы бит. Т. Хәйбуллин. Шулай ер-һыуҙы куреп сыҡҡас, һәр бер таштың тынын тыңлап, һәр ағастың моңон отоп, һәр йәнлектең һуҙен тотоп, һәр себендең серен йотоп, уҙ атаһынан алты тапҡыр аҡыллыраҡ, ҡырҡ тапҡыр ҡырыҫыраҡ ата төҫөн — Ер-Һыуҙы тапҡан, ти, Уҙаҡ. «Уҙаҡ-Туҙаҡ — Балабәшнәк ярсығы».
2. Кеше изгеләштереп ҡараған, үҙен йәшәткән, һыйындырған һәм туйындырған бар тәбиғәт. □ Обожествлённая живая природа. ■ [Урал:] Мин — бер кеше, һеҙ — куп кеше, мин тугел, ә ер-һыу улемһеҙ булһын. «Урал батыр». Ер-Һыу тәне — кеше ул, Ер-һыу мән (менән) кеше көслө ул, Ер-Һыуға кеше мән йәм керә, Ер-Һыуға кеше мән тәм керә, Кешегә ер-һыу мән ғәм керә, Ер-Һыу кешенең ише ул, Ер-Һыуҙың ише — кеше ул. «Уҙаҡ-Туҙаҡ — Балабәшнәк ярсығы». Эпос Ер-Һыуға мәдхиә уҡыу менән тамамлана. Ә. Сөләймәнов.
ЕР-ҺЫУ II. (Р: многочисленный; И. multiple; T.: çok sayıda) с. һөйл.
Ниҙеңдер хисапһыҙ күп булыуын белдерә.
□ Многочисленный. ■ Был ерҙәрҙән Белорет яҡлап килеп, Блюхер тигән командирҙың ер-һыу ғәскәре утеп китте. Ә. Вахитов.
ЕР ҺЫУ ИЛАУ (ер-һыу ила-) (Р: горько плакать; И.: weep bitterly; T.: aci aci ağlamak) ҡ.
Бик ныҡ түгелеп, кешеләргә белдереп илау. □ Горько плакать; стенать. Халыҡ ер-һыу иланы.
ЕР-ҺЫУ ХАЙУАНДАРЫ (Р: земновод ные; И.: Amphibia; T.: iki yaşamlılar) и. зоол.
Умыртҡалылар класына ҡараған, ерҙә лә, һыуҙа ла йәшәй алған хайуандар, амфибиялар. □ Земноводные, амфибии (лат. Amphibia).
ЕРҺӘҮ (ерһә-) (Р: тосковать по родине; И.: be homesick; T.: yurt hasreti) ҡ.
Илде, тыуған ерҙе һағынып, зарығыу
□ Тосковать по родине, по родной земле. Ныҡ ерһәу. Ерһәп ҡайтыу. ■ һырдаръяҡай буйы ҡомлоҡтор, аттарыбыҙ ерһәп туҙә алмай. Халыҡ йырынан.
ЕР ЭЙӘҺЕ (Р: дух земли; И.: spirit; T: Уег Iyesi)w. миф.
Мифологияла ерҙең эйәһе, хужаһы.
□ Хозяин, дух земли. ■ Ерҙе бысратһаң, ер эйәһе рәнйер, ти. Уға «Ер эйәһе — Ерән һаҡал», тип исемләп өндәшәләр. Экспедиция материалдарынан.
ЕРӘ (Р: перемёт; И.: seine; T.: büyük ağ) и. балҡ.
Оҙон епкә теҙелгән эре ҡармаҡ. □ Перемёт (большие крючки, нанизанные на длинную леску для ловли крупных рыб). Ерә һалыу.
ЕРӘН [боронғо төрки йэгир, йегрән} (Р: рыжий; И.: red-haired; ginger; T.: kızıl san) c.
1. Ҡыҙыл менән һары ҡатыш; ҡыҙғылт һары. □ Рыжий. Ерән ат. Ерән сәс. Ерән һаҡал. ■ Оҙонса йөҙө турғай йомортҡаһы төҫлө сып-сыбар: ерән кешеләрҙең купселеге кеуек, Васяның бөтә тәнен һипкел баҫҡан.
557
Серетеп тупраҡҡа өйләндереү. □ Подвергать гниению, гноить, сгнаивать. Тиреҫте ерһетеу.
ЕРҺЕТЕҮ II (ерһет-) ҡ. диал. ҡар. еректереү II.
ЕРҺЕҮ I (ерһе-) (Р.: разлагаться; И.: dissociate, decompose; T.: çürümek) ҡ.
1. Сереп ергә, тупраҡҡа әйләнеү; ерегеү.
□ Разлагаться, сгнивать, истлеть. ■ Урал батыр улгәстен, гурендә ерһеп бөткәстен, гуре ҡалҡып киткән, mu. «Урал батыр».
2. Сереп боҙолоу (яраға ҡарата).
□ Гнить, загнивать (о ранах). ■ [Атайым] .. инде хәҙер бишенсе йыл, һуғыштан ҡалған яраһы ерһеп, аяғына баҫа алмай ыҙалана. Т. Килмөхәмәтов.
ЕРҺЕҮ II (ерһе-) ҡ. ҡар. ерһәү.
ЕРҺЕҮ III (ерһе-) ҡ. диал. ҡар. ерегеү II.
ЕР-ҺЫУ I [боронғо төрки йег суб/сув] (Р: земли и воды; И.: grounds; arable land; T.: yer ve su) и. йыйн.
1. Ил, халыҡ биләп йәшәгән урын.
□ Земли и воды; угодья. Ер-Һыуҙы һаҡлау. ■ Моратша ҡарт та ер-һыуынан яҙып, хәлдән тайҙы бит. Т. Хәйбуллин. Шулай ер-һыуҙы куреп сыҡҡас, һәр бер таштың тынын тыңлап, һәр ағастың моңон отоп, һәр йәнлектең һуҙен тотоп, һәр себендең серен йотоп, уҙ атаһынан алты тапҡыр аҡыллыраҡ, ҡырҡ тапҡыр ҡырыҫыраҡ ата төҫөн — Ер-Һыуҙы тапҡан, ти, Уҙаҡ. «Уҙаҡ-Туҙаҡ — Балабәшнәк ярсығы».
2. Кеше изгеләштереп ҡараған, үҙен йәшәткән, һыйындырған һәм туйындырған бар тәбиғәт. □ Обожествлённая живая природа. ■ [Урал:] Мин — бер кеше, һеҙ — куп кеше, мин тугел, ә ер-һыу улемһеҙ булһын. «Урал батыр». Ер-Һыу тәне — кеше ул, Ер-һыу мән (менән) кеше көслө ул, Ер-Һыуға кеше мән йәм керә, Ер-Һыуға кеше мән тәм керә, Кешегә ер-һыу мән ғәм керә, Ер-Һыу кешенең ише ул, Ер-Һыуҙың ише — кеше ул. «Уҙаҡ-Туҙаҡ — Балабәшнәк ярсығы». Эпос Ер-Һыуға мәдхиә уҡыу менән тамамлана. Ә. Сөләймәнов.
ЕР-ҺЫУ II. (Р: многочисленный; И. multiple; T.: çok sayıda) с. һөйл.
Ниҙеңдер хисапһыҙ күп булыуын белдерә.
□ Многочисленный. ■ Был ерҙәрҙән Белорет яҡлап килеп, Блюхер тигән командирҙың ер-һыу ғәскәре утеп китте. Ә. Вахитов.
ЕР ҺЫУ ИЛАУ (ер-һыу ила-) (Р: горько плакать; И.: weep bitterly; T.: aci aci ağlamak) ҡ.
Бик ныҡ түгелеп, кешеләргә белдереп илау. □ Горько плакать; стенать. Халыҡ ер-һыу иланы.
ЕР-ҺЫУ ХАЙУАНДАРЫ (Р: земновод ные; И.: Amphibia; T.: iki yaşamlılar) и. зоол.
Умыртҡалылар класына ҡараған, ерҙә лә, һыуҙа ла йәшәй алған хайуандар, амфибиялар. □ Земноводные, амфибии (лат. Amphibia).
ЕРҺӘҮ (ерһә-) (Р: тосковать по родине; И.: be homesick; T.: yurt hasreti) ҡ.
Илде, тыуған ерҙе һағынып, зарығыу
□ Тосковать по родине, по родной земле. Ныҡ ерһәу. Ерһәп ҡайтыу. ■ һырдаръяҡай буйы ҡомлоҡтор, аттарыбыҙ ерһәп туҙә алмай. Халыҡ йырынан.
ЕР ЭЙӘҺЕ (Р: дух земли; И.: spirit; T: Уег Iyesi)w. миф.
Мифологияла ерҙең эйәһе, хужаһы.
□ Хозяин, дух земли. ■ Ерҙе бысратһаң, ер эйәһе рәнйер, ти. Уға «Ер эйәһе — Ерән һаҡал», тип исемләп өндәшәләр. Экспедиция материалдарынан.
ЕРӘ (Р: перемёт; И.: seine; T.: büyük ağ) и. балҡ.
Оҙон епкә теҙелгән эре ҡармаҡ. □ Перемёт (большие крючки, нанизанные на длинную леску для ловли крупных рыб). Ерә һалыу.
ЕРӘН [боронғо төрки йэгир, йегрән} (Р: рыжий; И.: red-haired; ginger; T.: kızıl san) c.
1. Ҡыҙыл менән һары ҡатыш; ҡыҙғылт һары. □ Рыжий. Ерән ат. Ерән сәс. Ерән һаҡал. ■ Оҙонса йөҙө турғай йомортҡаһы төҫлө сып-сыбар: ерән кешеләрҙең купселеге кеуек, Васяның бөтә тәнен һипкел баҫҡан.
557