Башҡорт теленең академик һүҙлеге. Том III. 570 бит
Һүҙлектәр буйынса эҙләү
ЕТЕШЕҮ
ҡалған бары туҙан болото. Ғ. Сәләм. Ишкәй сыҡҡас ишектән,.. көсөк килеп етеште, икмәгенә йәбеште. X. Ғәбитов.
2. Ваҡытында тейешенсә башҡарыу; өлгөрөү. □ Поспевать, успевать (сделать что-л.); осуществлять, исполнять. ■ Мал ҡарауға көтөүселәр генә етешә алмағас, ярҙамға Маянһылыу сыға торғайны, ти. «Ҡуҙыйкүрпәс менән Маянһылыу».
3. Ынтылған нәмәгә ирешеү; өлгәшеү.
□ Достигать, добиваться. Теләккә етешеү. ■ Егет кенә кеше йөрөгән була етешермен тип ук моратҡа. Халыҡ йырынан.
4. Эш-хәлдең бер юғары дәрәжәһенә килеү; барып етеү. □ Доходить, приходить (в какое-л. состояние/ Иларға етешеу, һуғышыр сиккә етешеу. ■ .. Әҙ генә нәмәгә лә ҡырынлап, талашып, уның ахыры йоҙроҡлашыуға .. барып етешә. Д. Юлтый.
5. һөйл. Табында ултырғанда, ынтылып ашарға алыу. □ Доставать, брать (еду). Барыһынан да етешеп ултырығыҙ. Итенән етешегеҙ. Етешегеҙ, юлда асыҡҡанһығыҙҙыр.
6. Үҫеп етеү. □ Вырасти, стать взрослым. Егет булып етешеу. ■ Аҡъял ай уҫәһен көн уҫкән, йыл уҫәһен ай уҫкән, ете йәшендә батыр булып етешкән. Әкиәттән.
7. Үҫеп өлгөрөү, бешеү. □ Созревать, зреть, поспевать, спеть. Иген етеште. Я [Абызбаева:] Иртәрәк етешә торған сорттарҙы һайлап алырға кәрәк. Ә. Вәли.
8. һөйл. Бала табыр көнгә етеү. □ Дохаживать (о беременной женщине). Етешеп йөрөу.
ЕТЕШЕҮ II (етеш-) (Р.: хватать, быть в достатке; И.: suffice; T: yetmek) ҡ.
1. һан, күләм йәһәтенән ҡәнәғәтләнерлек булыу; кәрәк хәтле булыу. □ Хватать. Аҡса етешә. Кеше етешмәй. Тәртип етешмәй. Тәжрибә етешмәй. Уҡыу әсбаптары, китап-дәфтәрҙәр етешмәй.
2. Кәрәкле самала булыу; теүәл булыу.
□ Хватать, быть в достатке. М Эйе, ҡанат ҡына етешмәй уға! 3. Биишева. Байҙың бөтә нәмәһе етешкән, ти: кәртә-ҡураһы
бөтөн, йорт-йыһазы шәп, мал-тыуары куп, ти. Әкиәттән. • Етешкән ете елән кейгән. Мәҡәл.
ЕТЕШЛЕ с. ҡар. етеш 2. Етешле тормошта йәшәу.
ЕТЕШТЕРЕЛЕҮ (етештерел-) ҡ. төш. ҡар. етештереү I. страд, от етештереү I.
ЕТЕШТЕРЕҮ I (етештер-) (Р.: производить; И.: produce; T.: üretmek) ҡ.
1. Әҙерләп сығарыу, әҙерләү; эшләп сығарыу, эшләү. □ Производить, вырабатывать, выпускать. // Производство, выработка; выпуск. Иген етештереү. Ҡымыҙ етештереү. Ит етештереү. Йөн етештереү, һөт етештереү. Етештереү барышы. Ҡош ите етештереү цехы. Етештереү күләмен арттырыу. Нефть етештереү. Машина етештереү. Полиэтилен етештереү технологияһы. ■ Көнбағыш майын етештереү Рәсәйҙә киң ҡолас ала. «Башҡортостан», 18 май 2011.
2. Етерлек күләмдә әҙерләү, етеш итеү; еткереү. □ Обеспечивать что чем. ■ [Булат:] Иген яңыға тиклем етмәҫ кеүегерәк. Әлеге яңғыҙлыҡ шул инде, етештереп булмай. Б. Бикбай.
3. күсм. Үҫтереп сығарыу; үҫтереү.
□ Выращивать. // Выращивание. Белгестәр етештереү. Кадрҙар етештереү. ■ Кем булғандыр ергә тыуыр бала: бәлки шағир, бәлки инженер .. Бәлки, уны Репины итеп етештерер ине беҙҙең ил. Ғ. Сәләм.
ЕТЕШТЕРЕҮ II (Р: производственный; И.: industrial; T.: üretim) с.
Әҙерләү, эшләп сығарыу өсөн тәғәйен.
□ Производственный, производительный. Етештереү ҡоралдары. Етештереү саралары. Етештереү берекмәһе. Етештереү объекттары.
ЕТЕШТЕРЕҮ КӨСТӘРЕ (Р: производительные силы; И.: productive forces; T.: üretim güçleri) и. иҡт.
Матди байлыҡ етештереүҙә ҡулланылған ҡорал, ҡорамал һәм шул ҡорамал менән эш итеп, байлыҡ етештереүсе кешеләр. □ Про-
570
ҡалған бары туҙан болото. Ғ. Сәләм. Ишкәй сыҡҡас ишектән,.. көсөк килеп етеште, икмәгенә йәбеште. X. Ғәбитов.
2. Ваҡытында тейешенсә башҡарыу; өлгөрөү. □ Поспевать, успевать (сделать что-л.); осуществлять, исполнять. ■ Мал ҡарауға көтөүселәр генә етешә алмағас, ярҙамға Маянһылыу сыға торғайны, ти. «Ҡуҙыйкүрпәс менән Маянһылыу».
3. Ынтылған нәмәгә ирешеү; өлгәшеү.
□ Достигать, добиваться. Теләккә етешеү. ■ Егет кенә кеше йөрөгән була етешермен тип ук моратҡа. Халыҡ йырынан.
4. Эш-хәлдең бер юғары дәрәжәһенә килеү; барып етеү. □ Доходить, приходить (в какое-л. состояние/ Иларға етешеу, һуғышыр сиккә етешеу. ■ .. Әҙ генә нәмәгә лә ҡырынлап, талашып, уның ахыры йоҙроҡлашыуға .. барып етешә. Д. Юлтый.
5. һөйл. Табында ултырғанда, ынтылып ашарға алыу. □ Доставать, брать (еду). Барыһынан да етешеп ултырығыҙ. Итенән етешегеҙ. Етешегеҙ, юлда асыҡҡанһығыҙҙыр.
6. Үҫеп етеү. □ Вырасти, стать взрослым. Егет булып етешеу. ■ Аҡъял ай уҫәһен көн уҫкән, йыл уҫәһен ай уҫкән, ете йәшендә батыр булып етешкән. Әкиәттән.
7. Үҫеп өлгөрөү, бешеү. □ Созревать, зреть, поспевать, спеть. Иген етеште. Я [Абызбаева:] Иртәрәк етешә торған сорттарҙы һайлап алырға кәрәк. Ә. Вәли.
8. һөйл. Бала табыр көнгә етеү. □ Дохаживать (о беременной женщине). Етешеп йөрөу.
ЕТЕШЕҮ II (етеш-) (Р.: хватать, быть в достатке; И.: suffice; T: yetmek) ҡ.
1. һан, күләм йәһәтенән ҡәнәғәтләнерлек булыу; кәрәк хәтле булыу. □ Хватать. Аҡса етешә. Кеше етешмәй. Тәртип етешмәй. Тәжрибә етешмәй. Уҡыу әсбаптары, китап-дәфтәрҙәр етешмәй.
2. Кәрәкле самала булыу; теүәл булыу.
□ Хватать, быть в достатке. М Эйе, ҡанат ҡына етешмәй уға! 3. Биишева. Байҙың бөтә нәмәһе етешкән, ти: кәртә-ҡураһы
бөтөн, йорт-йыһазы шәп, мал-тыуары куп, ти. Әкиәттән. • Етешкән ете елән кейгән. Мәҡәл.
ЕТЕШЛЕ с. ҡар. етеш 2. Етешле тормошта йәшәу.
ЕТЕШТЕРЕЛЕҮ (етештерел-) ҡ. төш. ҡар. етештереү I. страд, от етештереү I.
ЕТЕШТЕРЕҮ I (етештер-) (Р.: производить; И.: produce; T.: üretmek) ҡ.
1. Әҙерләп сығарыу, әҙерләү; эшләп сығарыу, эшләү. □ Производить, вырабатывать, выпускать. // Производство, выработка; выпуск. Иген етештереү. Ҡымыҙ етештереү. Ит етештереү. Йөн етештереү, һөт етештереү. Етештереү барышы. Ҡош ите етештереү цехы. Етештереү күләмен арттырыу. Нефть етештереү. Машина етештереү. Полиэтилен етештереү технологияһы. ■ Көнбағыш майын етештереү Рәсәйҙә киң ҡолас ала. «Башҡортостан», 18 май 2011.
2. Етерлек күләмдә әҙерләү, етеш итеү; еткереү. □ Обеспечивать что чем. ■ [Булат:] Иген яңыға тиклем етмәҫ кеүегерәк. Әлеге яңғыҙлыҡ шул инде, етештереп булмай. Б. Бикбай.
3. күсм. Үҫтереп сығарыу; үҫтереү.
□ Выращивать. // Выращивание. Белгестәр етештереү. Кадрҙар етештереү. ■ Кем булғандыр ергә тыуыр бала: бәлки шағир, бәлки инженер .. Бәлки, уны Репины итеп етештерер ине беҙҙең ил. Ғ. Сәләм.
ЕТЕШТЕРЕҮ II (Р: производственный; И.: industrial; T.: üretim) с.
Әҙерләү, эшләп сығарыу өсөн тәғәйен.
□ Производственный, производительный. Етештереү ҡоралдары. Етештереү саралары. Етештереү берекмәһе. Етештереү объекттары.
ЕТЕШТЕРЕҮ КӨСТӘРЕ (Р: производительные силы; И.: productive forces; T.: üretim güçleri) и. иҡт.
Матди байлыҡ етештереүҙә ҡулланылған ҡорал, ҡорамал һәм шул ҡорамал менән эш итеп, байлыҡ етештереүсе кешеләр. □ Про-
570