Башҡорт теленең академик һүҙлеге. Том III. 572 бит
Һүҙлектәр буйынса эҙләү
ЕТЕШӘР
Тәрбиә өлкәһендәге етешһеҙлектәр. ■ Рәхмәт һеҙгә, етешһеҙлектәрҙе ваҡытында курә һеҙҙең куҙ. Ғ. Сәләм.
2. Етешһеҙ, мохтажлы хәл, ярлы тормош. □ Недостаток, нужда, бедность. Етешһеҙлектән сыға алмау.
ЕТЕШӘР (Р.: по семь; И.: seven each; T.: yedişer) бул. һ.
Һәр береһе етенән торған, етегә тиң. □ По семи, по семь. Етешәр кеше. Етешәр алма.
ЕТЕ ЯТ (Р.: не родственник; И.: distant relative; T.: akraba olmayan) и.
1. Ете быуындан һуңы, нәҫел-нәсәп түгел (туғанға һаналмай). □ Человек, не являющийся родственником, соотв. Седьмая вода на киселе. П Ете яғым — ете ят, яттан нисек ҡасайым, ырыҫ ишегем ҡайҙа, уны нисек асайым? «Уҙаҡ-Туҙаҡ — Балабәшнәк ярсығы».
2. Бөтөнләй туған булмаған, ят. □ Не родной, чужой. М Сыбыҡ осо хәтле лә ҡәрҙәшлегебеҙ юҡ, мин уларға ете ят кеше. Ф. Иҫәнғолов.
ЕТКЕЛЕ с. ҡар. еткелек.
ЕТКЕЛЕК (Р: достаточный; И.: sufficient; T.: yeterlilik) с.
Билдәле бер һанға, күләмгә кәрәк ҡәҙәрле; етерлек. □ Достаточный. Еткелек аҙыҡ. Еткелек бесән. Ҡышҡа еткелек итеп утын әҙерләу. Игенде ҡышҡа еткелек тарттырып алыу.
ЕТКЕЛЕКЛЕ (Р: достаточный; И.: sufficient; T.: yeterli) с.
1. Һан, күләм йәһәтенән ҡәнәғәтләнерлек; етерлек. □ Достаточный. Еткелекле миҡдарҙа. Еткелекле итеп. Ҡәрәк нәмә менән еткелекле итеп тәьмин итмәгәс, эшкә тотҡарлыҡ килә. ■ Ҡалын ҡар яйлап иреп, ерҙе йомшаҡ һуты менән еткелекле туйындырҙы. С. Ильясов.
2. ҡар. етеш 1. Еткелекле тормош.
ЕТКЕРЕЛЕҮ I (еткерел-) ҡ.
1. төш. ҡар. еткереү I, 2—4, 6. Уҡыусыларға кәрәкле китаптар еткерелгән.
2. эйһ. ф. ҡар. еткереү I, 1, 3—6. Ҡөтә торғас, яҙҙы ла еткерелде.
ЕТКЕРЕЛЕҮ II (еткерел-) ҡ. төш. ҡар. еткереү I, 2. страд, от еткереү I, 2. Малға бесән еткерелде.
ЕТКЕРЕҮ I (еткер-) (Р: позволять догнать себя; И.: let someone overtake smb; T.: yetiştirmek) ҡ.
1. Ҡыуып етергә мөмкинлек биреү.
□ Позволять догнать себя. Кешене еткермәй йугереу. ■ Заятуләк ел еткермәй елдергән,.. сабышып ал бирмәгән, ярышып тиц курмәгән кук дунәнде бирәйем. «Заятүләк менән һыуһылыу». • Төлкө ҡыуҙым — тотторманы, ҡуян ҡыуҙым — еткермәне. Мәҡәл.
2. Бер ергә, урынға өлгәштереү. □ Довезти, донести, доставлять. // Доставка. Ауылға еткереу. ■ Ҡайһы бер хаттарҙы [почтальон] эйәһенә еткермәй, кеҫәһенә лә тыға ине, шикелле. С. Агиш.
3. Алдан билдәләнгән нәмәгә өлгәштереү. □ Достичь, добиться. Ниәткә еткереу. • Тай — атҡа, ат моратҡа еткерә. Мәҡәл.
4. һүҙ-хәбәрҙе кемгәлер өлгәштереү, билдәле итеү. □ Доводить, передавать, сообщать. Һуҙ еткереу. Хәбәр еткереу.
5. кусм. Аңға, күңелгә һеңдереү. □ Доводить (до сознания, до ума), һәр һуҙемде кешегә еткереп, аңлайышлы итеп һөйләргә тырышам.
6. Ниндәйҙер бер ваҡытҡа ҡәҙәр түҙеп, шул ваҡытты көтөп алыу. □ Дожидаться чего. Ҡисте еткереу. Яҙҙы еткереу. Н Ул көндәрҙе тиҙерәк еткереп курә алһаҡ, бөтә донъяға кем икәнебеҙҙе танытыр инек. Һ. Дәүләтшина.
7. Билдәле бер кимәлгә өлгәштереү.
□ Достигать до какого-л. предела. Һанап, утыҙ өскә еткереу.
8. Бер киҫкен дәрәжәгә, ауыр хәлгә килтереү. □ Привести в какое-л. состояние. Үлемгә еткереу, һәләкәткә еткереу. ■ [Фатима:] Фәғилә бахырҙы буре бауыр Саҡай ни ҡара көнгә еткерҙе. Б. Бикбай.
9. Балиғ булғанса тәрбиәләү, ҙурайтыу.
□ Воспитывать, вырастить. Ҡыҙҙы еткереп кейәугә биреу. й Һалдаттар уҙҙәренец
572
Тәрбиә өлкәһендәге етешһеҙлектәр. ■ Рәхмәт һеҙгә, етешһеҙлектәрҙе ваҡытында курә һеҙҙең куҙ. Ғ. Сәләм.
2. Етешһеҙ, мохтажлы хәл, ярлы тормош. □ Недостаток, нужда, бедность. Етешһеҙлектән сыға алмау.
ЕТЕШӘР (Р.: по семь; И.: seven each; T.: yedişer) бул. һ.
Һәр береһе етенән торған, етегә тиң. □ По семи, по семь. Етешәр кеше. Етешәр алма.
ЕТЕ ЯТ (Р.: не родственник; И.: distant relative; T.: akraba olmayan) и.
1. Ете быуындан һуңы, нәҫел-нәсәп түгел (туғанға һаналмай). □ Человек, не являющийся родственником, соотв. Седьмая вода на киселе. П Ете яғым — ете ят, яттан нисек ҡасайым, ырыҫ ишегем ҡайҙа, уны нисек асайым? «Уҙаҡ-Туҙаҡ — Балабәшнәк ярсығы».
2. Бөтөнләй туған булмаған, ят. □ Не родной, чужой. М Сыбыҡ осо хәтле лә ҡәрҙәшлегебеҙ юҡ, мин уларға ете ят кеше. Ф. Иҫәнғолов.
ЕТКЕЛЕ с. ҡар. еткелек.
ЕТКЕЛЕК (Р: достаточный; И.: sufficient; T.: yeterlilik) с.
Билдәле бер һанға, күләмгә кәрәк ҡәҙәрле; етерлек. □ Достаточный. Еткелек аҙыҡ. Еткелек бесән. Ҡышҡа еткелек итеп утын әҙерләу. Игенде ҡышҡа еткелек тарттырып алыу.
ЕТКЕЛЕКЛЕ (Р: достаточный; И.: sufficient; T.: yeterli) с.
1. Һан, күләм йәһәтенән ҡәнәғәтләнерлек; етерлек. □ Достаточный. Еткелекле миҡдарҙа. Еткелекле итеп. Ҡәрәк нәмә менән еткелекле итеп тәьмин итмәгәс, эшкә тотҡарлыҡ килә. ■ Ҡалын ҡар яйлап иреп, ерҙе йомшаҡ һуты менән еткелекле туйындырҙы. С. Ильясов.
2. ҡар. етеш 1. Еткелекле тормош.
ЕТКЕРЕЛЕҮ I (еткерел-) ҡ.
1. төш. ҡар. еткереү I, 2—4, 6. Уҡыусыларға кәрәкле китаптар еткерелгән.
2. эйһ. ф. ҡар. еткереү I, 1, 3—6. Ҡөтә торғас, яҙҙы ла еткерелде.
ЕТКЕРЕЛЕҮ II (еткерел-) ҡ. төш. ҡар. еткереү I, 2. страд, от еткереү I, 2. Малға бесән еткерелде.
ЕТКЕРЕҮ I (еткер-) (Р: позволять догнать себя; И.: let someone overtake smb; T.: yetiştirmek) ҡ.
1. Ҡыуып етергә мөмкинлек биреү.
□ Позволять догнать себя. Кешене еткермәй йугереу. ■ Заятуләк ел еткермәй елдергән,.. сабышып ал бирмәгән, ярышып тиц курмәгән кук дунәнде бирәйем. «Заятүләк менән һыуһылыу». • Төлкө ҡыуҙым — тотторманы, ҡуян ҡыуҙым — еткермәне. Мәҡәл.
2. Бер ергә, урынға өлгәштереү. □ Довезти, донести, доставлять. // Доставка. Ауылға еткереу. ■ Ҡайһы бер хаттарҙы [почтальон] эйәһенә еткермәй, кеҫәһенә лә тыға ине, шикелле. С. Агиш.
3. Алдан билдәләнгән нәмәгә өлгәштереү. □ Достичь, добиться. Ниәткә еткереу. • Тай — атҡа, ат моратҡа еткерә. Мәҡәл.
4. һүҙ-хәбәрҙе кемгәлер өлгәштереү, билдәле итеү. □ Доводить, передавать, сообщать. Һуҙ еткереу. Хәбәр еткереу.
5. кусм. Аңға, күңелгә һеңдереү. □ Доводить (до сознания, до ума), һәр һуҙемде кешегә еткереп, аңлайышлы итеп һөйләргә тырышам.
6. Ниндәйҙер бер ваҡытҡа ҡәҙәр түҙеп, шул ваҡытты көтөп алыу. □ Дожидаться чего. Ҡисте еткереу. Яҙҙы еткереу. Н Ул көндәрҙе тиҙерәк еткереп курә алһаҡ, бөтә донъяға кем икәнебеҙҙе танытыр инек. Һ. Дәүләтшина.
7. Билдәле бер кимәлгә өлгәштереү.
□ Достигать до какого-л. предела. Һанап, утыҙ өскә еткереу.
8. Бер киҫкен дәрәжәгә, ауыр хәлгә килтереү. □ Привести в какое-л. состояние. Үлемгә еткереу, һәләкәткә еткереу. ■ [Фатима:] Фәғилә бахырҙы буре бауыр Саҡай ни ҡара көнгә еткерҙе. Б. Бикбай.
9. Балиғ булғанса тәрбиәләү, ҙурайтыу.
□ Воспитывать, вырастить. Ҡыҙҙы еткереп кейәугә биреу. й Һалдаттар уҙҙәренец
572