Башҡорт теленең академик һүҙлеге. Том IV. 449 бит
Һүҙлектәр буйынса эҙләү
КИЛЕН ТӨШӨРӨҮ
КИЛЕН-КИЛТӘН (Р.: молодухи; И.: young (peasant) women; T.: genç kadınlar) u. йыйн. һөйл.
Йәш ҡатындар, килендәр. □ Молодухи, молодицы.
КИЛЕН-КИРКЕН и. диал. ҡар. килем-китем.
КИЛЕН КҮРЕНЕСЕ (Р.: ритуальный подарок; И.: ritual present; T.: gelin hediyesi) и. этн.
Килен яғынан кейәүҙең туғандарына таратылған бүләк. □ Ритуальный подарок (раздаваемый от имени невесты родственникам жениха). И Ҡәйнә кеше ҡарсыҡтарға килен күренесе тип түшелдерек тарата. Халыҡ ижадынан.
КИЛЕН КҮРЕҮ (килен күр-) (Р: показ невесты; И.: traditional ceremony of meeting a bride; T: gelin görmek) ҡ. этн.
Киленде тәүге күреү, бүләктәр биреү йолаһы. □ Показ невесты (обряд знакомства с невестой и взаимного одаривания в доме жениха). ■ Ҡоҙалар ҡайтҡас, егеттең еңгәләре килен күреү йолаһына бөтә килендәрҙе саҡыралар. Халыҡ ижадынан.
КИЛЕН КҮРЕШТЕРЕҮ (Р: показ невесты; И.: traditional ceremony of meeting a bride; T.: gelini tanıştırmak) и. этн.
Киленде егеттең туғандары менән таныштырыу йолаһы. □ Показ невесты (родственникам жениха).
КИЛЕН КҮРМӘЛЕГЕ (Р: ритуальный подарок для невесты; И.: ceremonial present for the bride; T.: geline hediye) и. этн.
Килен күреү ваҡытында киленгә бирелгән бүләк. □ Ритуальный подарок для невесты (которыми одаривают невесту с пожеланиями счастья, плодовитости).
КИЛЕНКӘС и. ҡар. киленсәк.
КИЛЕНЛЕК (киленлеге) (Р: статус невесты; И.: bride’s status; T.: gelin olma durumu) u.
1. Килен булыу хәле, килен булыу.
□ Статус невесты (невестки), быть невестой (невесткой). Ҡиленлеккә яраҡлы табыу. Ҡи-ленлек мөнәсәбәте.
2. этн. Килендең туй кейемдәре. □ Свадебный наряд невесты.
КИЛЕН МАЛЫ и. диал. этн. ҡар. килен бирнәһе 2.
КИЛЕН СӘЙЕ (Р: ритуал чаепития; И.: tea party ceremony; T.: gelin çayı) и. этн.
Килен төшкәс, нәҫел-ырыуҙы саҡырып һыйлау, □ Ритуал чаепития (обряд угощения женщин из рода жениха чаем и гостинцами невесты). Я Ҡәйнә килен алып килгән һыуҙан сәй ҡайнатып, килен сәйенә ҡатындар саҡыра. Халыҡ ижадынан.
КИЛЕНСӘК (киленсәге) (Р: сношенька; И.: dear daughter-in-law; T.: gelin) и. ирк.
Киленде иркәләтеп атау һүҙе (йышыраҡ йәш киленгә әйтелә). □ Сношенька, молодица. ■ Әйҙә, матур киленсәк, булма улай оялсаҡ. Халыҡ йырынан. Иртән һалҡын әле, ә көндөҙ бынан, алтын уҡаларын емелдәтеп, камзул тәңкәләрен сылтыратып-көлөп әллә ҡайҙа ашҡынып йүгергән йәш киленсәктәрҙәй, йырғанаҡтар йырлап ағасаҡ. Т. Ғарипова. Күрәһең, көндөҙгө хәлдәрҙе барлап, бөгөн Ынйыташтан башҡа бер кемдең дә кер йыу-мауын хәтерләнеләрме — тын алырға ла баҙнат итмәй торған ҡыҙыҡайҙы ҡапыл ике беләгенән ике киленсәк эләктермәһенме! Ә. Хәкимов. • Килен — киленсәк, ҡыҙ — ҡыр-ҡынсаҡ. Мәҡәл.
КИЛЕН ТАЯНДЫРЫУ (Р: ритуал одаривания невестки свекровью; И.: ceremony of presenting the bride with cattle; T.: düğün âdeti) и. этн.
Килен төшкән ваҡытта ҡәйнә тарафынан һыйыр малын бүләк итеү, шул малға таяндырыу йолаһы. □ Ритуал одаривания невестки свекровью (крупным рогатым скотом в день её приезда). И Киленде ҡәйнәһе малға таяндыра. Шул малды таянсыҡ, тиҙәр. Башҡорт мифологияһынан.
КИЛЕН ТӨШӨРӨҮ (килен төшөр-) (Р: свадебный обряд; И.: weedding ritual; T.: düğün âdeti) и. этн.
Ҡыҙҙы егет йортона күсереп килтереү йолаһы. □ Свадебный обряд (проводимый в доме жениха, направленный на принятие в род нового члена). ■ Ҡаршы йортта, Ихсанбайҙар өйөндә лә йоҡламанылар — унда килен төшөрҙөләр. Т. Ғарипова. Хәйбулла китергә бер аҙна ҡалғанда, йортона килен
15- 1.0117.12
449
КИЛЕН-КИЛТӘН (Р.: молодухи; И.: young (peasant) women; T.: genç kadınlar) u. йыйн. һөйл.
Йәш ҡатындар, килендәр. □ Молодухи, молодицы.
КИЛЕН-КИРКЕН и. диал. ҡар. килем-китем.
КИЛЕН КҮРЕНЕСЕ (Р.: ритуальный подарок; И.: ritual present; T.: gelin hediyesi) и. этн.
Килен яғынан кейәүҙең туғандарына таратылған бүләк. □ Ритуальный подарок (раздаваемый от имени невесты родственникам жениха). И Ҡәйнә кеше ҡарсыҡтарға килен күренесе тип түшелдерек тарата. Халыҡ ижадынан.
КИЛЕН КҮРЕҮ (килен күр-) (Р: показ невесты; И.: traditional ceremony of meeting a bride; T: gelin görmek) ҡ. этн.
Киленде тәүге күреү, бүләктәр биреү йолаһы. □ Показ невесты (обряд знакомства с невестой и взаимного одаривания в доме жениха). ■ Ҡоҙалар ҡайтҡас, егеттең еңгәләре килен күреү йолаһына бөтә килендәрҙе саҡыралар. Халыҡ ижадынан.
КИЛЕН КҮРЕШТЕРЕҮ (Р: показ невесты; И.: traditional ceremony of meeting a bride; T.: gelini tanıştırmak) и. этн.
Киленде егеттең туғандары менән таныштырыу йолаһы. □ Показ невесты (родственникам жениха).
КИЛЕН КҮРМӘЛЕГЕ (Р: ритуальный подарок для невесты; И.: ceremonial present for the bride; T.: geline hediye) и. этн.
Килен күреү ваҡытында киленгә бирелгән бүләк. □ Ритуальный подарок для невесты (которыми одаривают невесту с пожеланиями счастья, плодовитости).
КИЛЕНКӘС и. ҡар. киленсәк.
КИЛЕНЛЕК (киленлеге) (Р: статус невесты; И.: bride’s status; T.: gelin olma durumu) u.
1. Килен булыу хәле, килен булыу.
□ Статус невесты (невестки), быть невестой (невесткой). Ҡиленлеккә яраҡлы табыу. Ҡи-ленлек мөнәсәбәте.
2. этн. Килендең туй кейемдәре. □ Свадебный наряд невесты.
КИЛЕН МАЛЫ и. диал. этн. ҡар. килен бирнәһе 2.
КИЛЕН СӘЙЕ (Р: ритуал чаепития; И.: tea party ceremony; T.: gelin çayı) и. этн.
Килен төшкәс, нәҫел-ырыуҙы саҡырып һыйлау, □ Ритуал чаепития (обряд угощения женщин из рода жениха чаем и гостинцами невесты). Я Ҡәйнә килен алып килгән һыуҙан сәй ҡайнатып, килен сәйенә ҡатындар саҡыра. Халыҡ ижадынан.
КИЛЕНСӘК (киленсәге) (Р: сношенька; И.: dear daughter-in-law; T.: gelin) и. ирк.
Киленде иркәләтеп атау һүҙе (йышыраҡ йәш киленгә әйтелә). □ Сношенька, молодица. ■ Әйҙә, матур киленсәк, булма улай оялсаҡ. Халыҡ йырынан. Иртән һалҡын әле, ә көндөҙ бынан, алтын уҡаларын емелдәтеп, камзул тәңкәләрен сылтыратып-көлөп әллә ҡайҙа ашҡынып йүгергән йәш киленсәктәрҙәй, йырғанаҡтар йырлап ағасаҡ. Т. Ғарипова. Күрәһең, көндөҙгө хәлдәрҙе барлап, бөгөн Ынйыташтан башҡа бер кемдең дә кер йыу-мауын хәтерләнеләрме — тын алырға ла баҙнат итмәй торған ҡыҙыҡайҙы ҡапыл ике беләгенән ике киленсәк эләктермәһенме! Ә. Хәкимов. • Килен — киленсәк, ҡыҙ — ҡыр-ҡынсаҡ. Мәҡәл.
КИЛЕН ТАЯНДЫРЫУ (Р: ритуал одаривания невестки свекровью; И.: ceremony of presenting the bride with cattle; T.: düğün âdeti) и. этн.
Килен төшкән ваҡытта ҡәйнә тарафынан һыйыр малын бүләк итеү, шул малға таяндырыу йолаһы. □ Ритуал одаривания невестки свекровью (крупным рогатым скотом в день её приезда). И Киленде ҡәйнәһе малға таяндыра. Шул малды таянсыҡ, тиҙәр. Башҡорт мифологияһынан.
КИЛЕН ТӨШӨРӨҮ (килен төшөр-) (Р: свадебный обряд; И.: weedding ritual; T.: düğün âdeti) и. этн.
Ҡыҙҙы егет йортона күсереп килтереү йолаһы. □ Свадебный обряд (проводимый в доме жениха, направленный на принятие в род нового члена). ■ Ҡаршы йортта, Ихсанбайҙар өйөндә лә йоҡламанылар — унда килен төшөрҙөләр. Т. Ғарипова. Хәйбулла китергә бер аҙна ҡалғанда, йортона килен
15- 1.0117.12
449