Башҡорт теленең академик һүҙлеге. Том IV. 458 бит
Һүҙлектәр буйынса эҙләү
КИЛМЕШӘК
булып төшкән, шуға ла Хаммат уны «килмешәк» тип кәмһетеп маташа. Р. Солтангәрәев. Мифтахетдиндың ололарҙан ишетеп белеуенсә, олатаһы кеуек аҫаба башҡорттарҙан башҡа, Туҡһанбай ауылында ситтән кусеп килгән килмешәктәр ҙә бар. Я. Хамматов. Инә буре көсөгөнөң береһенең башына уҙе етте, ҡалған икәуһе ана шул килмешәктәр арҡаһында һәләк булды. Т. Ғарипова. • Китә белмәҫ килмешәк. Мәҡәл.
КИЛМЕШӘК II (Р.: название одного из родовых подразделений башкир; И.: one of clan names; T.: bir Başkurt soyunun ismi) u. этн.
Түңгәүер ырыуына ҡараған бер башҡорт аймағының исеме. □ Название одного из родовых подразделений башкир-тунгаурцев.
КИЛМӨХӘММӘТ (Р: название одного из родовых подразделений башкир; И.: one of clan names; T.: bir Başkurt soyunun ismi) u. этн.
Табын ырыуына ҡараған бер башҡорт аймағының исеме. □ Название одного из родовых подразделений башкир-табынцев.
КИЛМӘКӘЙ с. диал. ҡар. ыңғай.
КИЛО [рус. < фр. kilo < гр. chilloi ‘мең’] и. һөйл. ҡар. килограмм. Бер кило алма. Ун кило шәкәр. М Бәрән һарыҡтың ни ҡоро ите куп булһа ла, ун кило самаһылыр, — тине Әхмәҙиә иҫе китмәй генә. Р. Солтангәрәев. [Сергей:] Аҙна араһында мин [капитанға] кәмендә биш-алты кило балыҡ алып ҡайтырға тейешмен. Ә. Хәкимов.
КИЛОАМПЕР [рус. < фр. kilo < гр. chilloi ‘мең’ + фр. Ampere ‘француз физигы А. М. Ампер фамилияһынан’] (Р: килоампер; И.: kiloampere; T: kiloamper) и. физ.
Электр тогының көсөн үлсәү берәмеге (бер килоампер 1000 амперға тигеҙ). □ Килоампер.
КИЛОБАЙТ [рус. < фр. kilo + ингл. byte (Binary Term)] (Р: килобайт; И.: kilobyte; T: kilobayt) и. махе.
Мәғлүмәт миҡдарын үлсәү берәмеге (бер килобайт 1024 байтҡа тигеҙ). □ Килобайт. Йөҙ килобайттан торған текст мәғлумәте.
КИЛОВАТТ [рус. < фр. kilo < гр. chilloi ‘мең’ + ингл. Watt ‘инглиз физигы Дж. Уатт
фамилияһынан’] (Р: киловатт; И.: kilowatt; T: kilovat) и. физ.
Электр тогының ҡеүәтен үлсәү берәмеге (бер киловатт 1000 ватҡа тигеҙ). □ Киловатт. ■ Төҙөләсәк гидроэлектр станцияһының ҡеуәте ун ике мең киловатт буласаҡ. Картотека фондынан.
КИЛОВАТТ-СӘҒӘТ (Р: киловатт-час; И.: kilowatt-hour; T: kilovat saat) и.
Бер киловатлыҡ электр тогының бер сәғәтлек эшенә тигеҙ булған энергия үлсәү берәмеге. □ Киловатт-час. И Яңы йылдан газ плитәләре булған ҡала фатирҙарында йәшәуселәр ҡулланылған 1 киловатт-сәғәт энергия өсөн хаҡты куберәк туләйәсәк. «Башҡортостан», 20 ғинуар 2010.
КИЛОВОЛЬТ [рус. < фр. kilo < гр. chilloi ‘мең’ + ит. Volta ‘итальян физигы А. Вольта фамилияһынан’] (Р: киловольт; И.: kilovolt; Т.: kilovolt) и. физ.
Электр тогының көсөргәнешен үлсәү берәмеге (бер киловольт 1000 вольтҡа тигеҙ). □ Киловольт. И Оҙонлоғо бер мең километрға, ә көсөргәнеше һигеҙ йөҙ киловольтҡа еткән электр тапшырыу линиялары башҡа бер генә илдә лә юҡ. Картотека фондынан.
КИЛОГЕРЦ [рус. < фр. kilo < гр. chilloi ‘мең’ + нем. Hertz ‘немец физигы Г. Герц фамилияһынан’] (Р: килогерц; И.: kiloherz, kilocycle; T.: kilohertz) и. физ.
Тирбәлеш йышлығын үлсәү берәмеге (бер килогерц 1000 герцҡа тигеҙ). □ Килогерц. ■ Ун алты герцтан егерме ике килогерц араһындағы тирбәлеш тауыш тирбәлеше тип атала. «Йәшлек», 15 май 2009.
КИЛОГРАМЛАП (Р: килограммами; И.: do smth by kiloes; T: kilogram ile) р.
Килограмға һалып. □ Килограммами. Килограмлап һатыу. Килограмлап улсәу. Килограмлап һатып алыу. Бишәр килограмлап ташыу. И Судноларҙа һаҡлыҡ бактар булмау сәбәпле, һәр йөҙ сәғәт эш һайын двигателдәрҙә иҫкергән майҙы йөҙәр килограмлап ауҙаралар ине бахыр Ағиҙелгә. Й. Солтанов.
КИЛОГРАМЛЫ (Р: килограммовый; И.: weighing one kilogram(me); T: kilolu) c.
458
булып төшкән, шуға ла Хаммат уны «килмешәк» тип кәмһетеп маташа. Р. Солтангәрәев. Мифтахетдиндың ололарҙан ишетеп белеуенсә, олатаһы кеуек аҫаба башҡорттарҙан башҡа, Туҡһанбай ауылында ситтән кусеп килгән килмешәктәр ҙә бар. Я. Хамматов. Инә буре көсөгөнөң береһенең башына уҙе етте, ҡалған икәуһе ана шул килмешәктәр арҡаһында һәләк булды. Т. Ғарипова. • Китә белмәҫ килмешәк. Мәҡәл.
КИЛМЕШӘК II (Р.: название одного из родовых подразделений башкир; И.: one of clan names; T.: bir Başkurt soyunun ismi) u. этн.
Түңгәүер ырыуына ҡараған бер башҡорт аймағының исеме. □ Название одного из родовых подразделений башкир-тунгаурцев.
КИЛМӨХӘММӘТ (Р: название одного из родовых подразделений башкир; И.: one of clan names; T.: bir Başkurt soyunun ismi) u. этн.
Табын ырыуына ҡараған бер башҡорт аймағының исеме. □ Название одного из родовых подразделений башкир-табынцев.
КИЛМӘКӘЙ с. диал. ҡар. ыңғай.
КИЛО [рус. < фр. kilo < гр. chilloi ‘мең’] и. һөйл. ҡар. килограмм. Бер кило алма. Ун кило шәкәр. М Бәрән һарыҡтың ни ҡоро ите куп булһа ла, ун кило самаһылыр, — тине Әхмәҙиә иҫе китмәй генә. Р. Солтангәрәев. [Сергей:] Аҙна араһында мин [капитанға] кәмендә биш-алты кило балыҡ алып ҡайтырға тейешмен. Ә. Хәкимов.
КИЛОАМПЕР [рус. < фр. kilo < гр. chilloi ‘мең’ + фр. Ampere ‘француз физигы А. М. Ампер фамилияһынан’] (Р: килоампер; И.: kiloampere; T: kiloamper) и. физ.
Электр тогының көсөн үлсәү берәмеге (бер килоампер 1000 амперға тигеҙ). □ Килоампер.
КИЛОБАЙТ [рус. < фр. kilo + ингл. byte (Binary Term)] (Р: килобайт; И.: kilobyte; T: kilobayt) и. махе.
Мәғлүмәт миҡдарын үлсәү берәмеге (бер килобайт 1024 байтҡа тигеҙ). □ Килобайт. Йөҙ килобайттан торған текст мәғлумәте.
КИЛОВАТТ [рус. < фр. kilo < гр. chilloi ‘мең’ + ингл. Watt ‘инглиз физигы Дж. Уатт
фамилияһынан’] (Р: киловатт; И.: kilowatt; T: kilovat) и. физ.
Электр тогының ҡеүәтен үлсәү берәмеге (бер киловатт 1000 ватҡа тигеҙ). □ Киловатт. ■ Төҙөләсәк гидроэлектр станцияһының ҡеуәте ун ике мең киловатт буласаҡ. Картотека фондынан.
КИЛОВАТТ-СӘҒӘТ (Р: киловатт-час; И.: kilowatt-hour; T: kilovat saat) и.
Бер киловатлыҡ электр тогының бер сәғәтлек эшенә тигеҙ булған энергия үлсәү берәмеге. □ Киловатт-час. И Яңы йылдан газ плитәләре булған ҡала фатирҙарында йәшәуселәр ҡулланылған 1 киловатт-сәғәт энергия өсөн хаҡты куберәк туләйәсәк. «Башҡортостан», 20 ғинуар 2010.
КИЛОВОЛЬТ [рус. < фр. kilo < гр. chilloi ‘мең’ + ит. Volta ‘итальян физигы А. Вольта фамилияһынан’] (Р: киловольт; И.: kilovolt; Т.: kilovolt) и. физ.
Электр тогының көсөргәнешен үлсәү берәмеге (бер киловольт 1000 вольтҡа тигеҙ). □ Киловольт. И Оҙонлоғо бер мең километрға, ә көсөргәнеше һигеҙ йөҙ киловольтҡа еткән электр тапшырыу линиялары башҡа бер генә илдә лә юҡ. Картотека фондынан.
КИЛОГЕРЦ [рус. < фр. kilo < гр. chilloi ‘мең’ + нем. Hertz ‘немец физигы Г. Герц фамилияһынан’] (Р: килогерц; И.: kiloherz, kilocycle; T.: kilohertz) и. физ.
Тирбәлеш йышлығын үлсәү берәмеге (бер килогерц 1000 герцҡа тигеҙ). □ Килогерц. ■ Ун алты герцтан егерме ике килогерц араһындағы тирбәлеш тауыш тирбәлеше тип атала. «Йәшлек», 15 май 2009.
КИЛОГРАМЛАП (Р: килограммами; И.: do smth by kiloes; T: kilogram ile) р.
Килограмға һалып. □ Килограммами. Килограмлап һатыу. Килограмлап улсәу. Килограмлап һатып алыу. Бишәр килограмлап ташыу. И Судноларҙа һаҡлыҡ бактар булмау сәбәпле, һәр йөҙ сәғәт эш һайын двигателдәрҙә иҫкергән майҙы йөҙәр килограмлап ауҙаралар ине бахыр Ағиҙелгә. Й. Солтанов.
КИЛОГРАМЛЫ (Р: килограммовый; И.: weighing one kilogram(me); T: kilolu) c.
458