Башҡорт теленең академик һүҙлеге. Том IV. 459 бит
Һүҙлектәр буйынса эҙләү
КИЛОПАРСЕК
Килограмға һалынған, килограмм менән үлсәүле. □ Килограммовый. Илле килограмлы тоҡ. ■ [Арынбаҫаров:] Хәтерегеҙҙәме, икмәккә нисек ике мәртәбә хаҡ кутәрелде? Куптәребеҙ һиҙмәй ҙә ҡалды. Тәуҙә бер килограмлы буханкаларҙы, ҡулланыу өсөн ҙур, тигән булдыҡ, ете йөҙгә ҡалдырҙыҡ. Д. Бүләков.
КИЛОГРАММ [рус. < фр. kilo < гр. chilloi ‘мең’ + фр. gramme] (Р.: килограмм; И.: kilog-ram(me); T.: kilo, kilogram) и.
Ауырлыҡ үлсәү берәмеге (бер килограмм 1000 грамға тигеҙ). □ Килограмм. Бер килограмм алма. Биш килограмм бәрәңге. И Пётр Иванович һораша, Марфуша Вознесен рудниктарында ниндәй артелдәр эшләуен, бер тонна руданан ҡасан, купме килограмм алтын йыуыуҙарын һөйләне. А. Таһиров. Эш былай була. Әлеге ҡатын, астан шешмәкләнгән өс балаһын улемдән һаҡлар бутән әмәл тапмағас, бөгәсә көн колхоз келәтендә орлоҡ дарыулаған саҡта, ике килограмм бойҙай урлап тотола. Ә. Хәкимов.
КИЛОГРАММ-МОЛЕКУЛА [рус. < фр. kilo < гр. chilloi ‘мең’+ molecula ‘ауырлыҡ’] (Р.: килограмм-молекула; И.: kilogram-molecule; Т: kilogram molekül) и. хим.
Матдәнең миҡдарын үлсәү берәмеге (бер килограмм-молекула 1000 молгә тигеҙ).
□ Килограмм-молекула.
КИЛОДЖОУЛЬ [рус. < фр. kilo < гр. chilloi ‘мең’ + ингл. Joule ‘инглиз физигы Дж. Джоуль фамилияһынан’] (Р: килоджоуль; И.: kilojoule; T: kilojul) и. физ.
Энергияны үлсәү берәмеге (бер килоджоуль 1000 джоулгә тигеҙ). □ Килоджоуль. Килоджоуль менән улсәу. Ике килоджоуль энергия.
КИЛОКАЛОРИЯ [рус. < фр. kilo < гр. chilloi ‘мең’ + лат. calor ‘йылылыҡ’] (Р: килокалория; И.: kilocalorie; T: kilokalori) и.
Йылылыҡ үлсәү берәмеге (1 кг саф һыуҙың температураһын Цельсий буйынса 19,5 градустан 20,5 градусҡа тиклем кутәреу өсөн талап ителгән йылылыҡ миҡдары).
□ Килокалория. Килокалориялар һанау. Майлы аҙыҡта килокалориялар куп.
КИЛОЛАП/z ҡар. килограмлап.
КИЛОЛЫ с. ҡар. килограмлы.
КИЛОМЕТР [рус. < гр. chilioi ‘мең’ + metpon ‘күләм, үлсәм’] (Р: километр; И.: kilometre; T: kilometre) и.
Алыҫлыҡ үлсәү берәмеге (1000 метрға тиң). □ Километр, й Насос ултыртып, бер километр торба һуҙыр өсөн ниндәй проект кәрәк? — Амантаев блокнотын сығарҙы ла һыҙа башланы. Р. Солтангәрәев. [Хәмит-йән — Мостафаға:] Мин бынан алтмыш-етмеш километр ерҙә генә хеҙмәт итәм. М. Кәрим.
КИЛОМЕТРАЖ [рус. < фр. kilometrage] (Р: километраж; И.: distance in kilometres; T: kilometrelik) и.
Километрҙар менән үлсәнә торған ара. □ Километраж. Юл километражы. Спидометрҙан километражды яҙып алыу. Аҙ километраж уткән машина.
КИЛОМЕТРЛАУ (километрла-) (Р: измерять километрами; И.: measure by kilometres; T: kilometre ile ölçmek) ҡ.
Километрға һалыу. □ Измерять километрами, по километрам. Ун километрлап юл утеу. Биш километрлап ер ҡалды. Араларын километрлап булеу. В Тар юлда уҙе лә шунан шөрләберәк килә ине Ғилман. Шулай ҙа сәме еңде, рулде Нинаға биргеһе килмәне. Хәҙер бесәнселәр ҡыуышына бер километрлап ҡына ҡала бит. Н. Мусин. Ауылға 20—25 километрлап ер ҡалғас, машина юлда хасил булған бысраҡты йырып сыға алмаҫ булды һәм бөтә тәгәрмәстәренә тиклем һаҙлыҡҡа инеп ултырҙы. Б. Дим.
КИЛОМЕТРЛЫ (Р: километровый; И.: kilometre long; T: kilometre) с.
Километрға тиң. □ Километровый. Бер километрлы ара.
КИЛОМЕТРЛЫҠ (километрлығы) (Р: достаточный на километр; И.: kilometre; Т.: kilometrelik) и.
Билдәле бер километр арауығы. □ Достаточный на километр,... километров. И Лагерҙан өс-дурт километрлыҡ урында Каменец һыуы буйында бер утар бар. А. Таһиров.
КИЛОПАРСЕК [рус. < фр. kilo < гр. chilloi ‘мең’ + гр. parallaxis ‘тайпылыу’ +
459
Килограмға һалынған, килограмм менән үлсәүле. □ Килограммовый. Илле килограмлы тоҡ. ■ [Арынбаҫаров:] Хәтерегеҙҙәме, икмәккә нисек ике мәртәбә хаҡ кутәрелде? Куптәребеҙ һиҙмәй ҙә ҡалды. Тәуҙә бер килограмлы буханкаларҙы, ҡулланыу өсөн ҙур, тигән булдыҡ, ете йөҙгә ҡалдырҙыҡ. Д. Бүләков.
КИЛОГРАММ [рус. < фр. kilo < гр. chilloi ‘мең’ + фр. gramme] (Р.: килограмм; И.: kilog-ram(me); T.: kilo, kilogram) и.
Ауырлыҡ үлсәү берәмеге (бер килограмм 1000 грамға тигеҙ). □ Килограмм. Бер килограмм алма. Биш килограмм бәрәңге. И Пётр Иванович һораша, Марфуша Вознесен рудниктарында ниндәй артелдәр эшләуен, бер тонна руданан ҡасан, купме килограмм алтын йыуыуҙарын һөйләне. А. Таһиров. Эш былай була. Әлеге ҡатын, астан шешмәкләнгән өс балаһын улемдән һаҡлар бутән әмәл тапмағас, бөгәсә көн колхоз келәтендә орлоҡ дарыулаған саҡта, ике килограмм бойҙай урлап тотола. Ә. Хәкимов.
КИЛОГРАММ-МОЛЕКУЛА [рус. < фр. kilo < гр. chilloi ‘мең’+ molecula ‘ауырлыҡ’] (Р.: килограмм-молекула; И.: kilogram-molecule; Т: kilogram molekül) и. хим.
Матдәнең миҡдарын үлсәү берәмеге (бер килограмм-молекула 1000 молгә тигеҙ).
□ Килограмм-молекула.
КИЛОДЖОУЛЬ [рус. < фр. kilo < гр. chilloi ‘мең’ + ингл. Joule ‘инглиз физигы Дж. Джоуль фамилияһынан’] (Р: килоджоуль; И.: kilojoule; T: kilojul) и. физ.
Энергияны үлсәү берәмеге (бер килоджоуль 1000 джоулгә тигеҙ). □ Килоджоуль. Килоджоуль менән улсәу. Ике килоджоуль энергия.
КИЛОКАЛОРИЯ [рус. < фр. kilo < гр. chilloi ‘мең’ + лат. calor ‘йылылыҡ’] (Р: килокалория; И.: kilocalorie; T: kilokalori) и.
Йылылыҡ үлсәү берәмеге (1 кг саф һыуҙың температураһын Цельсий буйынса 19,5 градустан 20,5 градусҡа тиклем кутәреу өсөн талап ителгән йылылыҡ миҡдары).
□ Килокалория. Килокалориялар һанау. Майлы аҙыҡта килокалориялар куп.
КИЛОЛАП/z ҡар. килограмлап.
КИЛОЛЫ с. ҡар. килограмлы.
КИЛОМЕТР [рус. < гр. chilioi ‘мең’ + metpon ‘күләм, үлсәм’] (Р: километр; И.: kilometre; T: kilometre) и.
Алыҫлыҡ үлсәү берәмеге (1000 метрға тиң). □ Километр, й Насос ултыртып, бер километр торба һуҙыр өсөн ниндәй проект кәрәк? — Амантаев блокнотын сығарҙы ла һыҙа башланы. Р. Солтангәрәев. [Хәмит-йән — Мостафаға:] Мин бынан алтмыш-етмеш километр ерҙә генә хеҙмәт итәм. М. Кәрим.
КИЛОМЕТРАЖ [рус. < фр. kilometrage] (Р: километраж; И.: distance in kilometres; T: kilometrelik) и.
Километрҙар менән үлсәнә торған ара. □ Километраж. Юл километражы. Спидометрҙан километражды яҙып алыу. Аҙ километраж уткән машина.
КИЛОМЕТРЛАУ (километрла-) (Р: измерять километрами; И.: measure by kilometres; T: kilometre ile ölçmek) ҡ.
Километрға һалыу. □ Измерять километрами, по километрам. Ун километрлап юл утеу. Биш километрлап ер ҡалды. Араларын километрлап булеу. В Тар юлда уҙе лә шунан шөрләберәк килә ине Ғилман. Шулай ҙа сәме еңде, рулде Нинаға биргеһе килмәне. Хәҙер бесәнселәр ҡыуышына бер километрлап ҡына ҡала бит. Н. Мусин. Ауылға 20—25 километрлап ер ҡалғас, машина юлда хасил булған бысраҡты йырып сыға алмаҫ булды һәм бөтә тәгәрмәстәренә тиклем һаҙлыҡҡа инеп ултырҙы. Б. Дим.
КИЛОМЕТРЛЫ (Р: километровый; И.: kilometre long; T: kilometre) с.
Километрға тиң. □ Километровый. Бер километрлы ара.
КИЛОМЕТРЛЫҠ (километрлығы) (Р: достаточный на километр; И.: kilometre; Т.: kilometrelik) и.
Билдәле бер километр арауығы. □ Достаточный на километр,... километров. И Лагерҙан өс-дурт километрлыҡ урында Каменец һыуы буйында бер утар бар. А. Таһиров.
КИЛОПАРСЕК [рус. < фр. kilo < гр. chilloi ‘мең’ + гр. parallaxis ‘тайпылыу’ +
459