Башҡорт теленең академик һүҙлеге. Том IV. 479 бит
Һүҙлектәр буйынса эҙләү
КИПТЕРЕҮ
таман ғына еце, итәге лә оҙон тугел, кипсәлеп тора биле. А. Игебаев.
КИПСӘЛЕҮ II (кипсәл-) ҡ. диал. ҡар. ҡарышыу.
КИПСӘҮ I (кипсә-) (Р.: сделать обтягивающим; И.: make fit closely; T.: dar etmek) ҡ.
Ҡыҫып торорлоҡ тығыҙ, тар итеү (кейемде). □ Сделать обтягивающим, плотно прилегающим (платье, одежду). Кулдэкте кипсәп тегеу. И Турәләрҙе коридор ишеге алдында кук соға кәзәки кейгән, кәзәкийенең еҙ төймәләрен һимеҙ кәуҙәһенә кипсәп элгән .. берәу .. ҡаршы алды. Ғ. Дәүләтшин.
КИПСӘҮ II (Р.: обтягивающий; И.: skin tight; T.: dar) с.
Tap, тығыҙ (кейемгә ҡарата). □ Сильно обтягивающий, узкий (об одежде). Кипсэу кулдәк. И Васяның кесерткән киндеренән тегелгән кулдәк, салбарының ямау һалынмаған ере юҡ, өҫтәуенә уның кейеме ҡыҫҡа ла, кипсәу ҙә. X. Мохтар.
КИПТЕРГЕС I (Р: сушилка; И.: dryer; Т: kurutma cihazı) и.
Дымлы нәмәләрҙе киптереү өсөн эшләнгән ҡоролма. □ Сушилка. Орлоҡ киптергес. Бойҙай киптергес. Кер киптергес. И [Маһира:] Орлоҡ киптергес вәғәҙә иттеләр, һаман килгәне юҡ. X. Ғиләжев.
КИПТЕРГЕС II (Р: промокательная бумага; И.: blotting paper; T: kurutma kâğıdı) и.
Ҡара ҡорота торған ҡағыҙ. □ Промокательная бумага, промокашка. Дәфтәр киптергесе. ■ Һин булмаһаң — киптергескә һеңеп бөтөр тамсы. Һин көс бирһәң — ярһыу диңгеҙ мин\ Р. Назаров. Саяф һалҡын тир бәреп сыҡҡан маңлайына ҡағыҙҙар араһынан киптергес алып баҫты. Т. Ғарипова.
КИПТЕРЕЛЕҮ (киптерел-) ҡ. төш. ҡар. киптереү 1, 2. страд, от киптереү 1, 2. ■ Осорманан ҡаҡланған ҡаҙҙар, киптерелгән эремсек-ҡороттар төшөрөлдө. Ә. Хәкимов. 1967 йылдан башлап утыҙ биш мең гектарға яҡын һаҙлыҡ киптерелгән. Д. Бүләков. Әлморон ҡыҙғылт-һары төҫтән ҡуйы ҡыҙыл төҫкә инһә һәм еҫе сыҡмаһа, емештәр һәйбәт киптерелгән тигән һуҙ. «Башҡортостан», 27 ноябрь 2008. Иҫәкәй туҫтаҡ тултырып туралған һалҡын йылҡы
итенән алда ылашта киптерелгән ҡоротҡа урелде. Н. Мусин. Киптерелгән йылҡы тарамышы тәуҙә талҡыла талҡылана. Я. Хамматов.
КИПТЕРЕНЕҮ (киптерен-) (Р: сушиться; И.: dry, get dried; T.: kurutulmak) ҡ.
Кейемде киптереү. □ Сушиться, обсушиваться. Утта киптеренеу. Киптеренеп алыу. Киптеренеп ултырыу. Киптеренеп ятыу.
■ Өҫ-башыбыҙ лысма еуеш, киптеренер әмәл юҡ. Ә. Хәкимов.
КИПТЕРЕҮ (киптер-) (Р: сушить; И.: dry; T.: kurutmak) ҡ.
1. Дымлы, һыулы нәмәләрҙең дымын бөтөрөү; ҡоро итеү. □ Просушить, сушить. // Сушение. Керҙе киптерергә элеу. Утынды киптереп алыу. Киптереп ҡуйыу. Киптереп ултырыу. ■ Дала еле ҡышын буран килтерә, йәйен ҡыуанлығы менән бар тереклекте киптерә. 3. Ураҡсин. Оҫҡонло яланындағы бесәнде бер ыңғай ғына киптереп, йыйып алып булманы. Н. Мусин. Ағас материалдарын яңыса киптереу тураһында яҙылған мәҡәлә уға [Әхмәткә] йоҡларға ятҡас та тынғы бирмәне. Картотека фондынан. Йәйге эҫелә рәшә булһа, игендәрҙе киптерер. Һынамыш. • һыуһыҙ йыуған елһеҙ киптерә. Мәҡәл. Ярлы еуеш кулдәген өҫтөндә киптерер. Мәҡәл. Иҙел кисмәйенсә аяғыңды киптермә. Мәҡәл. Һин белгәнде — киптереп элгән! Әйтем.
2. Ситкә ағыҙып һыуын бөтөрөү. □ Осушить. // Осушение (о болоте, водоёме). Кулде киптереу. Һаҙамыҡты киптереу.
■ Туңәрәккулде беҙ бынан ике йыл элек киптергәйнек инде. Ғ. Аллаяров. Аждаһалар ҡояш яратмай. Кибеп улә, шуға бит һаҙ киптерәбеҙ беҙ ҙә... 3. Биишева. Атбатҡан төбәгендә киптереу эштәре башлап ебәреу өсөн мелиораторҙарҙы уҙебеҙгә саҡырҙыҡ. Д. Бүләков.
3. Һутын бөтөрөү, ҡоро итеү (һаҡлау ниәте менән). □ Иген киптереу. Емеш-еләк киптереу. Бәшмәк киптереу. □ Сушить. // Сушка (для хранения). ■ Әле иртәгә ҡайнағаң эргәһенә барып ҡайтайым тип сейә киптерергә ҡуйҙым. Т. Хәйбуллин. Маһитап иртә яҙҙан уҡ һары буяҡ уләненең
479
таман ғына еце, итәге лә оҙон тугел, кипсәлеп тора биле. А. Игебаев.
КИПСӘЛЕҮ II (кипсәл-) ҡ. диал. ҡар. ҡарышыу.
КИПСӘҮ I (кипсә-) (Р.: сделать обтягивающим; И.: make fit closely; T.: dar etmek) ҡ.
Ҡыҫып торорлоҡ тығыҙ, тар итеү (кейемде). □ Сделать обтягивающим, плотно прилегающим (платье, одежду). Кулдэкте кипсәп тегеу. И Турәләрҙе коридор ишеге алдында кук соға кәзәки кейгән, кәзәкийенең еҙ төймәләрен һимеҙ кәуҙәһенә кипсәп элгән .. берәу .. ҡаршы алды. Ғ. Дәүләтшин.
КИПСӘҮ II (Р.: обтягивающий; И.: skin tight; T.: dar) с.
Tap, тығыҙ (кейемгә ҡарата). □ Сильно обтягивающий, узкий (об одежде). Кипсэу кулдәк. И Васяның кесерткән киндеренән тегелгән кулдәк, салбарының ямау һалынмаған ере юҡ, өҫтәуенә уның кейеме ҡыҫҡа ла, кипсәу ҙә. X. Мохтар.
КИПТЕРГЕС I (Р: сушилка; И.: dryer; Т: kurutma cihazı) и.
Дымлы нәмәләрҙе киптереү өсөн эшләнгән ҡоролма. □ Сушилка. Орлоҡ киптергес. Бойҙай киптергес. Кер киптергес. И [Маһира:] Орлоҡ киптергес вәғәҙә иттеләр, һаман килгәне юҡ. X. Ғиләжев.
КИПТЕРГЕС II (Р: промокательная бумага; И.: blotting paper; T: kurutma kâğıdı) и.
Ҡара ҡорота торған ҡағыҙ. □ Промокательная бумага, промокашка. Дәфтәр киптергесе. ■ Һин булмаһаң — киптергескә һеңеп бөтөр тамсы. Һин көс бирһәң — ярһыу диңгеҙ мин\ Р. Назаров. Саяф һалҡын тир бәреп сыҡҡан маңлайына ҡағыҙҙар араһынан киптергес алып баҫты. Т. Ғарипова.
КИПТЕРЕЛЕҮ (киптерел-) ҡ. төш. ҡар. киптереү 1, 2. страд, от киптереү 1, 2. ■ Осорманан ҡаҡланған ҡаҙҙар, киптерелгән эремсек-ҡороттар төшөрөлдө. Ә. Хәкимов. 1967 йылдан башлап утыҙ биш мең гектарға яҡын һаҙлыҡ киптерелгән. Д. Бүләков. Әлморон ҡыҙғылт-һары төҫтән ҡуйы ҡыҙыл төҫкә инһә һәм еҫе сыҡмаһа, емештәр һәйбәт киптерелгән тигән һуҙ. «Башҡортостан», 27 ноябрь 2008. Иҫәкәй туҫтаҡ тултырып туралған һалҡын йылҡы
итенән алда ылашта киптерелгән ҡоротҡа урелде. Н. Мусин. Киптерелгән йылҡы тарамышы тәуҙә талҡыла талҡылана. Я. Хамматов.
КИПТЕРЕНЕҮ (киптерен-) (Р: сушиться; И.: dry, get dried; T.: kurutulmak) ҡ.
Кейемде киптереү. □ Сушиться, обсушиваться. Утта киптеренеу. Киптеренеп алыу. Киптеренеп ултырыу. Киптеренеп ятыу.
■ Өҫ-башыбыҙ лысма еуеш, киптеренер әмәл юҡ. Ә. Хәкимов.
КИПТЕРЕҮ (киптер-) (Р: сушить; И.: dry; T.: kurutmak) ҡ.
1. Дымлы, һыулы нәмәләрҙең дымын бөтөрөү; ҡоро итеү. □ Просушить, сушить. // Сушение. Керҙе киптерергә элеу. Утынды киптереп алыу. Киптереп ҡуйыу. Киптереп ултырыу. ■ Дала еле ҡышын буран килтерә, йәйен ҡыуанлығы менән бар тереклекте киптерә. 3. Ураҡсин. Оҫҡонло яланындағы бесәнде бер ыңғай ғына киптереп, йыйып алып булманы. Н. Мусин. Ағас материалдарын яңыса киптереу тураһында яҙылған мәҡәлә уға [Әхмәткә] йоҡларға ятҡас та тынғы бирмәне. Картотека фондынан. Йәйге эҫелә рәшә булһа, игендәрҙе киптерер. Һынамыш. • һыуһыҙ йыуған елһеҙ киптерә. Мәҡәл. Ярлы еуеш кулдәген өҫтөндә киптерер. Мәҡәл. Иҙел кисмәйенсә аяғыңды киптермә. Мәҡәл. Һин белгәнде — киптереп элгән! Әйтем.
2. Ситкә ағыҙып һыуын бөтөрөү. □ Осушить. // Осушение (о болоте, водоёме). Кулде киптереу. Һаҙамыҡты киптереу.
■ Туңәрәккулде беҙ бынан ике йыл элек киптергәйнек инде. Ғ. Аллаяров. Аждаһалар ҡояш яратмай. Кибеп улә, шуға бит һаҙ киптерәбеҙ беҙ ҙә... 3. Биишева. Атбатҡан төбәгендә киптереу эштәре башлап ебәреу өсөн мелиораторҙарҙы уҙебеҙгә саҡырҙыҡ. Д. Бүләков.
3. Һутын бөтөрөү, ҡоро итеү (һаҡлау ниәте менән). □ Иген киптереу. Емеш-еләк киптереу. Бәшмәк киптереу. □ Сушить. // Сушка (для хранения). ■ Әле иртәгә ҡайнағаң эргәһенә барып ҡайтайым тип сейә киптерергә ҡуйҙым. Т. Хәйбуллин. Маһитап иртә яҙҙан уҡ һары буяҡ уләненең
479