Башҡорт теленең академик һүҙлеге. Том IV. 481 бит
Һүҙлектәр буйынса эҙләү
КИРЕ
Утҡа сыҙамлы кирбес. Ҡыуыш кирбес. Кирбес өй. Кирбес мунса. Кирбес заводы. Кирбес һуғыу. Кирбес һалыу. Кирбестән кутәртелгән нигеҙ. Кыҙыл кирбестән һалынған йорт.
■ [Карам] көнөнә икешәр-өсәр кат юллап, .. такта, шифер, кирбес кеуек төҙөлөш ҡорамалдары килтерҙе. Ә. Хәкимов. Кук йөҙө аяҙ, .. ҡыҙыл кирбестән төҙөлгән йәшеллеккә сумған йорт... Т. Ғарипова. Сәмиғ кирбес һалырға, панелдәр беркетергә, бейеклеккә менергә-төшөргә өйрәнде. Т. Ғиниәтуллин. Әйтерһец дә, өй бурәнәнән тугел, ә яҫы кирбестән һалынған. Р. Камал.
2. Дүрткелләп ҡалыпҡа һалып һуҡҡан нәмә. □ Кирпич (что-то квадратной формы). Торф кирбесе. Кумер кирбесе. Тиҙәк кирбесен яғыу. ■ Өйҙәрҙең кубеһе, унын-бынан ғына һуғылған, кәҫтән йәки саман кирбесенән һалынғандар. Ғ. Дәүләтшин.
КИРБЕС II (Р.: кирпичный; И.: brick; Т.: kerpiç) с.
1. Кирбестән (I) эшләнгән. □ Кирпичный. Кирбес өй. ■ Ҡотлоярҙың бәләкәс кенә кирбес өйө, ныҡып тултырған кеуек, халыҡ менән тулған. Һ. Дәүләтшина. Ике ҡатлы кирбес өй эргәһенә килеп туҡталғас, эре ҡиәфәттәге бер төркөм яҡшы кейемдәге турәләр, баштарын эйеп, ихтирам менән ҡаршы алды уларҙы. Я. Хамматов.
2. Дүрткел, кирбес кеүек. □ Кирпичный. Кирбес икмәк алыу. Кирбес өй. Кирбес сәй.
■ Баракҡа ҡайтып, кирбес сәй бешереп, сәй эсергә ултырҙыҡ. Д. Юлтый.
КИРБЕСЛӘҮ (кирбеслә-) (Р: формовать в виде кирпича; И.: make brick like; T: kerpiç şekline getirmek) ҡ.
Кирбес рәүешенә килтереү; кирбес итеү. □ Формовать в виде кирпича, спрессовывать в виде кирпича, брикета. Кирбесләп һуғыу.
КИРБӘҘ с. диал. ҡар. ҡылансыҡ. Кирбәҙ ҡыҙ. Кирбәҙ бала.
КИРГЕ I (Р: пяло; И.: tambour; T.: gergef) и.
1. Төрлө нәмәне киреү өсөн ҡулланылған ҡулайлама. □ Пяло, пяльцы. Тире киргеһе. Киргегә ҡуйып сигеу. Шәлде киргегә киреу. М Ултырма ҡыҙҙары, киргеләре өҫтөнә тағы нығыраҡ эйелеп, уҙ-ара шырҡ-шырҡ
килделәр. Ф. Иҫәнғолов. Әсәһе сигеу киргеһен өҫтәлгә килтереп ҡуйҙы, төрлө төҫтәге ебәк ептәрен алып килде. Ғ. Ғүмәр. Айыу шикелле итеп тунарға кәрәк, шунһыҙ бындай тығыҙ йөнлө ҙур тирене киргегә тартып булмаҫ, тигән фекергә килделәр. Н. Мусин.
2. Ҡул бысҡыһының керешен бора торған таяҡ. □ Закрутка тетивы (лучковой пилы).
КИРГЕ II бәйл. диал. ҡар. алып IL
КИРГЕС и. һөйл. ҡар. кирге I.
КИРГЕ ЭНӘЬЕ (Р: крючок для вышивания; И.: embroidery hook; T: çengel) и.
Ҡайыу эшендә ҡулланылған ырғаҡлы энә; сигеү энәһе. □ Крючок для вышивания. Кирге энәһе менән сигеу.
КИРҘЕРЕҮ (кирҙер-) ҡ. йөкм. ҡар. киреү 1, 2. понуд. от киреү 1, 2. Тиреләрҙе кирҙереп ҡуйыу.
КИРЕ I (Р: противоположный; И.: opposite; T: karşı) с.
1. Тейешле тарафҡа ҡаршы. □ Обратный, противоположный. Кире яҡ. Кире йунә-лешкә барыу. Я Теге тимер киҫәге, резинаға бәрелгәндәй ҡаҡлығып, кире яҡҡа ырғыны, хатта саҡ-саҡ Батырҙың башына теймәне. Н. Ғәйетбаев. Әхәт нисек баҫҡанын да белмәй, бөтөнләй кире яҡҡа атланы. Н. Мусин. Бейеш .. эҙ юғалтырға тырышып, бөтөнләй кире яҡҡа сапты. Я. Хамматов.
2. Көткәнгә ҡапма-ҡаршы булған, ҡапма-ҡаршы эстәлекле. □ Отрицательный, противоположный. Кире һөҙөмтә. Киреһен һөйләп тороу. Кире яуап биреу. ■ Киреһен һөйләп торһа, халыҡ уның Нәғименән йөҙ борасаҡ. Т. Ғарипова. Былар өсөһө лә бер йылды, бынан өс йыл элек, комсомолға ағза булып ингәндәр, һаман да йунле эш курһәтә алмайҙар, киреһен эшләп һаман керҙәре, сирҙәре килеп сығып ҡына тора. А. Таһиров.
3. Хуп күрелмәгән, ыңғай булмаған; насар, тиҫкәре сифатлы. □ Отрицательный. Кире куренештәр. И һайлаусылар куҙе алдында ла Арынбаҫаров йөҙөндә кире образ — дошман, ҡоротҡос образы һынлана. Д. Бүләков. «Куҙыйкурпәс менән Маянһылыу» эпосының Беляев тәржемә иткән вер-сияһындағы уҙе ҡарһаҡ, уҙе аҡһаҡ һәм көмөрө Айҡар а, башҡа версияларҙағы ҡутыр башлы
16-1.0117.12
481
Утҡа сыҙамлы кирбес. Ҡыуыш кирбес. Кирбес өй. Кирбес мунса. Кирбес заводы. Кирбес һуғыу. Кирбес һалыу. Кирбестән кутәртелгән нигеҙ. Кыҙыл кирбестән һалынған йорт.
■ [Карам] көнөнә икешәр-өсәр кат юллап, .. такта, шифер, кирбес кеуек төҙөлөш ҡорамалдары килтерҙе. Ә. Хәкимов. Кук йөҙө аяҙ, .. ҡыҙыл кирбестән төҙөлгән йәшеллеккә сумған йорт... Т. Ғарипова. Сәмиғ кирбес һалырға, панелдәр беркетергә, бейеклеккә менергә-төшөргә өйрәнде. Т. Ғиниәтуллин. Әйтерһец дә, өй бурәнәнән тугел, ә яҫы кирбестән һалынған. Р. Камал.
2. Дүрткелләп ҡалыпҡа һалып һуҡҡан нәмә. □ Кирпич (что-то квадратной формы). Торф кирбесе. Кумер кирбесе. Тиҙәк кирбесен яғыу. ■ Өйҙәрҙең кубеһе, унын-бынан ғына һуғылған, кәҫтән йәки саман кирбесенән һалынғандар. Ғ. Дәүләтшин.
КИРБЕС II (Р.: кирпичный; И.: brick; Т.: kerpiç) с.
1. Кирбестән (I) эшләнгән. □ Кирпичный. Кирбес өй. ■ Ҡотлоярҙың бәләкәс кенә кирбес өйө, ныҡып тултырған кеуек, халыҡ менән тулған. Һ. Дәүләтшина. Ике ҡатлы кирбес өй эргәһенә килеп туҡталғас, эре ҡиәфәттәге бер төркөм яҡшы кейемдәге турәләр, баштарын эйеп, ихтирам менән ҡаршы алды уларҙы. Я. Хамматов.
2. Дүрткел, кирбес кеүек. □ Кирпичный. Кирбес икмәк алыу. Кирбес өй. Кирбес сәй.
■ Баракҡа ҡайтып, кирбес сәй бешереп, сәй эсергә ултырҙыҡ. Д. Юлтый.
КИРБЕСЛӘҮ (кирбеслә-) (Р: формовать в виде кирпича; И.: make brick like; T: kerpiç şekline getirmek) ҡ.
Кирбес рәүешенә килтереү; кирбес итеү. □ Формовать в виде кирпича, спрессовывать в виде кирпича, брикета. Кирбесләп һуғыу.
КИРБӘҘ с. диал. ҡар. ҡылансыҡ. Кирбәҙ ҡыҙ. Кирбәҙ бала.
КИРГЕ I (Р: пяло; И.: tambour; T.: gergef) и.
1. Төрлө нәмәне киреү өсөн ҡулланылған ҡулайлама. □ Пяло, пяльцы. Тире киргеһе. Киргегә ҡуйып сигеу. Шәлде киргегә киреу. М Ултырма ҡыҙҙары, киргеләре өҫтөнә тағы нығыраҡ эйелеп, уҙ-ара шырҡ-шырҡ
килделәр. Ф. Иҫәнғолов. Әсәһе сигеу киргеһен өҫтәлгә килтереп ҡуйҙы, төрлө төҫтәге ебәк ептәрен алып килде. Ғ. Ғүмәр. Айыу шикелле итеп тунарға кәрәк, шунһыҙ бындай тығыҙ йөнлө ҙур тирене киргегә тартып булмаҫ, тигән фекергә килделәр. Н. Мусин.
2. Ҡул бысҡыһының керешен бора торған таяҡ. □ Закрутка тетивы (лучковой пилы).
КИРГЕ II бәйл. диал. ҡар. алып IL
КИРГЕС и. һөйл. ҡар. кирге I.
КИРГЕ ЭНӘЬЕ (Р: крючок для вышивания; И.: embroidery hook; T: çengel) и.
Ҡайыу эшендә ҡулланылған ырғаҡлы энә; сигеү энәһе. □ Крючок для вышивания. Кирге энәһе менән сигеу.
КИРҘЕРЕҮ (кирҙер-) ҡ. йөкм. ҡар. киреү 1, 2. понуд. от киреү 1, 2. Тиреләрҙе кирҙереп ҡуйыу.
КИРЕ I (Р: противоположный; И.: opposite; T: karşı) с.
1. Тейешле тарафҡа ҡаршы. □ Обратный, противоположный. Кире яҡ. Кире йунә-лешкә барыу. Я Теге тимер киҫәге, резинаға бәрелгәндәй ҡаҡлығып, кире яҡҡа ырғыны, хатта саҡ-саҡ Батырҙың башына теймәне. Н. Ғәйетбаев. Әхәт нисек баҫҡанын да белмәй, бөтөнләй кире яҡҡа атланы. Н. Мусин. Бейеш .. эҙ юғалтырға тырышып, бөтөнләй кире яҡҡа сапты. Я. Хамматов.
2. Көткәнгә ҡапма-ҡаршы булған, ҡапма-ҡаршы эстәлекле. □ Отрицательный, противоположный. Кире һөҙөмтә. Киреһен һөйләп тороу. Кире яуап биреу. ■ Киреһен һөйләп торһа, халыҡ уның Нәғименән йөҙ борасаҡ. Т. Ғарипова. Былар өсөһө лә бер йылды, бынан өс йыл элек, комсомолға ағза булып ингәндәр, һаман да йунле эш курһәтә алмайҙар, киреһен эшләп һаман керҙәре, сирҙәре килеп сығып ҡына тора. А. Таһиров.
3. Хуп күрелмәгән, ыңғай булмаған; насар, тиҫкәре сифатлы. □ Отрицательный. Кире куренештәр. И һайлаусылар куҙе алдында ла Арынбаҫаров йөҙөндә кире образ — дошман, ҡоротҡос образы һынлана. Д. Бүләков. «Куҙыйкурпәс менән Маянһылыу» эпосының Беляев тәржемә иткән вер-сияһындағы уҙе ҡарһаҡ, уҙе аҡһаҡ һәм көмөрө Айҡар а, башҡа версияларҙағы ҡутыр башлы
16-1.0117.12
481