Башҡорт теленең академик һүҙлеге. Том IV. 692 бит
Һүҙлектәр буйынса эҙләү
КӨРҺӨНӨШӨҮ
куҙәтә башланы. А. Абдуллин. • Эшләргә иренгән көлөр ерҙә көрһөнгән. Әйтем.
КӨРҺӨНӨШӨҮ (көрһөнөш-) к. урт. кар. көрһөнөү, взаимн. от көрһөнөү. Көр-һөнөшөу менән генә ҡайғыны еңеләйтеп булһа икән. ■ Хәмдиә уҙенең өйөндә йыйылған ике-өс апһыны менән әкрен генә һөйләшеп, көрһөнөшөп ултырҙы, һ. Дәүләтшина.
КӨРШӘКI (көршәге) [рус.] (Р.: горшок; И.: (earthenware) pot; T.: çömlek) и.
Балсыҡтан яндырып эшләнгән йомро һауыт. □ Горшок (из обожжённой глины). Тотҡалы көршәк. Оҙон муйынлы көршәк. Һыуға йөрөй торған көршәк. ■ Йугереп төштөм Өршәккә, һыуын алдым көршәккә, урман буйлап тын ғына ҡайтып киттем моңһоу ғына. Р. Назаров. Мамыҡ менән һырыу лы йәшел ебәк сатыр эсендә, иңенә ҡамалы тун һалып, зырҡырап ауыртҡан аяҡтарын юрғанға урап, ҙур көршәктә баҙлап ятҡан тере ҡуҙға йылынып ултыра Еҙукәй. Ә. Хәкимов. Ете йыл инде Чечен Республикаһының Урус-Мартан ауылында Донди-Юрт тип аталған шәхси этнография музейы эшләй. .. Кунаҡ булмәһенә милли биҙәктәр һурәтләнгән кейеҙ балаҫ тушәлгән, һауыт-һаба, чечен ҡатын-ҡыҙы һыуға йөрөгән көршәктәр ҡуйылған. «Башҡортостан», 20 март 2012. • Ҡатыҡ эскән ҡотолған, көршәк ялаған тотолған. Мәҡәл.
КӨРШӘК II (көршәге) [рус. горшок} (Р: черепица; И.: tile; T.: kiremit) и. диал.
Түбә ябыу өсөн балсыҡтан яндырып яһалған һырлы плита; черепица. □ Черепица. ■ Өйҙәр арыш һаламы менән тигеҙ, бөхтә итеп ябылған. Көршәк менән япҡан тубәләр ҙә куренә. Д. Юлтый.
КӨРШӘК III [рус.] (Р: глиняный; И.: clay; T.: balçık) с. һөйл.
Балсыҡтан яндырып эшләнгән. □ Глиняный, керамический; гончарный. Көршәк ваза. Көршәк һауыт.
КӨРШӘК IV (көршәге) [рус. горшок} (Р: сотовая ячейка; И.: honeycomb; T.: petek) и. диал.
Балауыҙ күҙәнәге. □ Сотовая ячейка. Бал ҡорттары көршәктәрен мисәтләгән. Кәрәҙ көршәктәре тулған.
КӨРШӘК V (көршәге) [рус. горшок} (Р: детская игра; И.: sort of children’s play; T: çocuklar oyunu) и. диал.
Балалар уйыны. □ Детская игра. И Бер малай икенсеһен кутәреп алып китә лә: «Көршәк кәрәкме?» — ти. Уны «кәрәк» тигән балаға ҡалдыра ла, теҙелеп ултырғандарҙың береһен тағы кутәреп алып китә. Экспедиция материалдарынан.
КӨРШӘК ВАТЫУ (көршәк ват-) (Р: битьё горшка с завязанными глазами; И.: kind of Bashkir traditional festivity; T.: çömlek kırmak) к. этн.
Йыйын, байрам ваҡытында ҡыҙыҡ өсөн үткәрелә торған ярыш (бағана башына көршәк эленә, куҙен бәйләгән кеше бер нисә аҙым ерҙән туралап барып шуны таяҡ менән һуға). □ Битьё горшка с завязанными глазами {состязание, проводимое во время народных праздников). ■ Байрам программаһында куҙ бәйләп көршәк ватыу, һырғауылға урмәләу, милли көрәш кеуек төрлө ҡыҙыҡлы ярыштар ҙа ҡаралған. «Йәшлек», 4 июль
2009.
КӨРШӘКЛӘП (Р: горшками; И.: by the pot; T.: çömlek ile) p.
Көршәк менән; көршәк күләме ҡәҙәр. □ Горшками; как горшок. Көршәкләп картуф бешереу. Корттар балауыҙ куҙәнәген көршәкләп эшләгәндәр. Көршәкләп ябылған тубәләр беҙҙең яҡта бик һирәк осрай.
КӨРШӘКСЕ (Р: гончар; И.: potter; T.: çömlekçi) и.
Балсыҡтан һауыт-һаба яһаусы. □ Гончар, горшечник. ■ Кисә баҙар уртаһында шундай тамаша ҡылдым: көршәксе һис аяу белмәй балсыҡты иҙә генә; биттән шабырлап тир аға, ә ул тапауын белә. Ишеткәндәй булдым шул саҡ — балсығы килде телгә. «Йәшлек», 3 июнь 2010. Уларҙан ары көршәкселәр, таш юныусылар, ә иң аулаҡ, тыныс урында — зәрҡәндәр тыҡрығы. Ә. Хәкимов. Тимерсе хеҙмәте, сабата һәм кәрзин уреу, көршәксе эше, тире эшкәртеу тергеҙеләсәк. «Башҡортостан», 20 март 2012.
КӨРШӘКСЕ ЙӨРТО (Р: гончарная мастерская; И.: pottery; T.: çömlek atölyesi) и.
692
куҙәтә башланы. А. Абдуллин. • Эшләргә иренгән көлөр ерҙә көрһөнгән. Әйтем.
КӨРҺӨНӨШӨҮ (көрһөнөш-) к. урт. кар. көрһөнөү, взаимн. от көрһөнөү. Көр-һөнөшөу менән генә ҡайғыны еңеләйтеп булһа икән. ■ Хәмдиә уҙенең өйөндә йыйылған ике-өс апһыны менән әкрен генә һөйләшеп, көрһөнөшөп ултырҙы, һ. Дәүләтшина.
КӨРШӘКI (көршәге) [рус.] (Р.: горшок; И.: (earthenware) pot; T.: çömlek) и.
Балсыҡтан яндырып эшләнгән йомро һауыт. □ Горшок (из обожжённой глины). Тотҡалы көршәк. Оҙон муйынлы көршәк. Һыуға йөрөй торған көршәк. ■ Йугереп төштөм Өршәккә, һыуын алдым көршәккә, урман буйлап тын ғына ҡайтып киттем моңһоу ғына. Р. Назаров. Мамыҡ менән һырыу лы йәшел ебәк сатыр эсендә, иңенә ҡамалы тун һалып, зырҡырап ауыртҡан аяҡтарын юрғанға урап, ҙур көршәктә баҙлап ятҡан тере ҡуҙға йылынып ултыра Еҙукәй. Ә. Хәкимов. Ете йыл инде Чечен Республикаһының Урус-Мартан ауылында Донди-Юрт тип аталған шәхси этнография музейы эшләй. .. Кунаҡ булмәһенә милли биҙәктәр һурәтләнгән кейеҙ балаҫ тушәлгән, һауыт-һаба, чечен ҡатын-ҡыҙы һыуға йөрөгән көршәктәр ҡуйылған. «Башҡортостан», 20 март 2012. • Ҡатыҡ эскән ҡотолған, көршәк ялаған тотолған. Мәҡәл.
КӨРШӘК II (көршәге) [рус. горшок} (Р: черепица; И.: tile; T.: kiremit) и. диал.
Түбә ябыу өсөн балсыҡтан яндырып яһалған һырлы плита; черепица. □ Черепица. ■ Өйҙәр арыш һаламы менән тигеҙ, бөхтә итеп ябылған. Көршәк менән япҡан тубәләр ҙә куренә. Д. Юлтый.
КӨРШӘК III [рус.] (Р: глиняный; И.: clay; T.: balçık) с. һөйл.
Балсыҡтан яндырып эшләнгән. □ Глиняный, керамический; гончарный. Көршәк ваза. Көршәк һауыт.
КӨРШӘК IV (көршәге) [рус. горшок} (Р: сотовая ячейка; И.: honeycomb; T.: petek) и. диал.
Балауыҙ күҙәнәге. □ Сотовая ячейка. Бал ҡорттары көршәктәрен мисәтләгән. Кәрәҙ көршәктәре тулған.
КӨРШӘК V (көршәге) [рус. горшок} (Р: детская игра; И.: sort of children’s play; T: çocuklar oyunu) и. диал.
Балалар уйыны. □ Детская игра. И Бер малай икенсеһен кутәреп алып китә лә: «Көршәк кәрәкме?» — ти. Уны «кәрәк» тигән балаға ҡалдыра ла, теҙелеп ултырғандарҙың береһен тағы кутәреп алып китә. Экспедиция материалдарынан.
КӨРШӘК ВАТЫУ (көршәк ват-) (Р: битьё горшка с завязанными глазами; И.: kind of Bashkir traditional festivity; T.: çömlek kırmak) к. этн.
Йыйын, байрам ваҡытында ҡыҙыҡ өсөн үткәрелә торған ярыш (бағана башына көршәк эленә, куҙен бәйләгән кеше бер нисә аҙым ерҙән туралап барып шуны таяҡ менән һуға). □ Битьё горшка с завязанными глазами {состязание, проводимое во время народных праздников). ■ Байрам программаһында куҙ бәйләп көршәк ватыу, һырғауылға урмәләу, милли көрәш кеуек төрлө ҡыҙыҡлы ярыштар ҙа ҡаралған. «Йәшлек», 4 июль
2009.
КӨРШӘКЛӘП (Р: горшками; И.: by the pot; T.: çömlek ile) p.
Көршәк менән; көршәк күләме ҡәҙәр. □ Горшками; как горшок. Көршәкләп картуф бешереу. Корттар балауыҙ куҙәнәген көршәкләп эшләгәндәр. Көршәкләп ябылған тубәләр беҙҙең яҡта бик һирәк осрай.
КӨРШӘКСЕ (Р: гончар; И.: potter; T.: çömlekçi) и.
Балсыҡтан һауыт-һаба яһаусы. □ Гончар, горшечник. ■ Кисә баҙар уртаһында шундай тамаша ҡылдым: көршәксе һис аяу белмәй балсыҡты иҙә генә; биттән шабырлап тир аға, ә ул тапауын белә. Ишеткәндәй булдым шул саҡ — балсығы килде телгә. «Йәшлек», 3 июнь 2010. Уларҙан ары көршәкселәр, таш юныусылар, ә иң аулаҡ, тыныс урында — зәрҡәндәр тыҡрығы. Ә. Хәкимов. Тимерсе хеҙмәте, сабата һәм кәрзин уреу, көршәксе эше, тире эшкәртеу тергеҙеләсәк. «Башҡортостан», 20 март 2012.
КӨРШӘКСЕ ЙӨРТО (Р: гончарная мастерская; И.: pottery; T.: çömlek atölyesi) и.
692