Башҡорт теленең академик һүҙлеге. Том IV. 730 бит
Һүҙлектәр буйынса эҙләү
КРЕПИЛЬЩИК
1. Сираҡ ептән һуғылған үтә күренмәле ебәк туҡыма. □ Креп-жоржет. Сәскәле креп-жоржет. ■ Халыҡтың да мөмкинлеге уҫте, тегене-быны ғына кейге килмәй, уға хәҙер креп-жоржет кәрәк\ Ғ. Ғәйнуллин.
2. Шул туҡыманан тегелгән әйбер.
□ Креп-жоржет. Креп-жоржет кофта.
КРЕПИЛЬЩИК (крепильщигы) [рус ] (Р.: крепильщик; И.: timberer, timberman; T.: kaplamacı) и.
Шахтала креп һуҡҡан, таяу ҡуйған эшсе.
□ Крепильщик. ■ А. П. Рудаков уҙенең хеҙмәт юлын 1927 йылда Донбаста кумер шахтаһында эшләуҙән башлай. Крепильщик, лебёдчик һәм забойщик булып эшләй. Интернет селтәренән.
КРЕПОСТНИК (крепостнигы) [рус.] (Р.: крепостник; И.: landlord advocating serfdom; T.: toprak kölesi) и. map.
Крепостнойлыҡ хоҡуғын яҡлаған алпауыт. □ Крепостник. Крепостник-алпауыт -тарҙың бик ҙур ер биләмәләре булған.
КРЕПОСТНОЙ [рус.] (Р: крепостной; И.: serfdom-based; serf; T.: toprak köleliği) c. map.
1. Алпауыттың крәҫтиән шәхесенә, мөлкәтенә һәм хеҙмәтенә тулы хоҡуғын тәьмин итә торған ижтимағи ҡоролошҡа мөнәсәбәтле. □ Крепостной. Крепостной хужалыҡ. Крепостной хеҙмәт. Крепостной бәйлелек. Крепостной ҡоллоҡ.
2. Алпауыттың ҡул аҫтындағы; ирекһеҙ.
□ Крепостной. Крепостной крәҫтиән. Крепостной рәссам. ■ Фрол — Иҙел баштарында көн иткән урыҫ алпауытының крепостной крәҫтиәндәренең береһе Гавриланың ейәне. «Ағиҙел», № 7,2010. [Вася:]Минһаман уҙ туғандарымды — крепостной крәҫтиән-дәрҙе яҡын курҙем. Шулар араһына киттем. Д. Юлтый. Башҡортостанда рус крепостной крәҫтиәндәре бигерәк тә XVIII быуаттың өсөнсө сирегендә кубәйә. М. Иҙелбаев. Сал-тыковтың тәуге уҡытыусыһы крепостной рәссам Павел була. Картотека фондынан.
КРЕПОСТНОЙЛЫҠ (крепостнойлығы) (Р: крепостничество; И.: serf-ownership; T.: toprak köleliği) и. тар.
Крәҫтиәндең үҙен, хеҙмәтен һәм мил-кен алпауыт ҡарамағына ҡуйған ижтимағи ҡоролош. □ Крепостничество. Крепостнойлыҡ осоро. Крепостнойлыҡ тәртиптәре. ■ Гаврила .. купмелер йөрөп алтын-көмөш, аҡсаны байтаҡ туплағас, крепостнойлыҡтан аҡса биреп ҡотола, Һамар ҡалаһы янында уҙенә бер усадьба һатып ала. «Ағиҙел», №7, 2010. 1861 йылға тиклем Рәсәйҙә крепостнойлыҡ дәуере булып, мәмләкәттәге бөтөн ер, шулай уҡ крәҫтиәндәрҙең көстәре лә ҡаҙна, сиркәу һәм алпауыттар ҡулында ине. Картотека фондынан.
КРЕПОСТНОЙЛЫҠ ХОҠУҒЫ (Р: крепостное право; И.: serfdom, serfage; T.: ser-filic) и. юр.
Алпауыттың үҙ биләмәһендәге крәҫтиәндең шәхесе, хеҙмәте һәм милке менән теләгәнсә эш итә алыу хоҡуғы. □ Крепостное право. ■ Кырым һуғышында еңелеу һөҙөмтәһендә көсһөҙләнгән, ил эсендә крәҫ-тиәндәрҙең туҡтауһыҙ баш кутәреуенән ҡурҡҡан батша хеку мәте крепостной хоҡуҡты юҡҡа сығара. С. Ильясов.
КРЕПОСТЬ [рус.] (Р: крепость; И.: fortress; T.: kale) и.
1. Нығытма, ҡәлғә. □ Крепость. / Крепостной. Крепость ҡоймалары. Крепости ҡамау. Крепость эсендәге шау-шыу. Брест крепосы. ■ Немецтарҙың ауыр туптары крепостарға аталар. Д. Юлтый. Таш ҡойма менән әйләндерелгән был урын ҡасандыр ниндәйҙер крепость булған, имеш. С. Поварисов. [Караһаҡал:] Хәҙрәт, беҙ тархандарға ғына тугел, бөтә заводсыларға, Ор крепосы-на, хатта батшаның уҙенә саҡлы ҡунаҡҡа барырға ат мендек. М. Буранғолов. Бейеш батыр, көндөң көнө буйы Хәмит ауылын дурт яҡтан боронғо крепость кеуек уратып алған тау-ташлы урман эсендә йөрөнө. Я. Хамматов. Мәулетов, бөтә донья куләмендә әһәмиәт тотҡан ниндәйҙер ҙур һәм данлыҡлы ҡаланың ҡаҡшамаҫ крепосын емертмәҫкә теләгән ҡаһарман шикелле, уҙенең ауылын һаҡларға булды. Ғ. Хәйри.
2. Ғәйебе айырата ҙур һаналған (ғәҙәттә, сәйәси) тотҡондарҙы ябыу өсөн мах-
730
1. Сираҡ ептән һуғылған үтә күренмәле ебәк туҡыма. □ Креп-жоржет. Сәскәле креп-жоржет. ■ Халыҡтың да мөмкинлеге уҫте, тегене-быны ғына кейге килмәй, уға хәҙер креп-жоржет кәрәк\ Ғ. Ғәйнуллин.
2. Шул туҡыманан тегелгән әйбер.
□ Креп-жоржет. Креп-жоржет кофта.
КРЕПИЛЬЩИК (крепильщигы) [рус ] (Р.: крепильщик; И.: timberer, timberman; T.: kaplamacı) и.
Шахтала креп һуҡҡан, таяу ҡуйған эшсе.
□ Крепильщик. ■ А. П. Рудаков уҙенең хеҙмәт юлын 1927 йылда Донбаста кумер шахтаһында эшләуҙән башлай. Крепильщик, лебёдчик һәм забойщик булып эшләй. Интернет селтәренән.
КРЕПОСТНИК (крепостнигы) [рус.] (Р.: крепостник; И.: landlord advocating serfdom; T.: toprak kölesi) и. map.
Крепостнойлыҡ хоҡуғын яҡлаған алпауыт. □ Крепостник. Крепостник-алпауыт -тарҙың бик ҙур ер биләмәләре булған.
КРЕПОСТНОЙ [рус.] (Р: крепостной; И.: serfdom-based; serf; T.: toprak köleliği) c. map.
1. Алпауыттың крәҫтиән шәхесенә, мөлкәтенә һәм хеҙмәтенә тулы хоҡуғын тәьмин итә торған ижтимағи ҡоролошҡа мөнәсәбәтле. □ Крепостной. Крепостной хужалыҡ. Крепостной хеҙмәт. Крепостной бәйлелек. Крепостной ҡоллоҡ.
2. Алпауыттың ҡул аҫтындағы; ирекһеҙ.
□ Крепостной. Крепостной крәҫтиән. Крепостной рәссам. ■ Фрол — Иҙел баштарында көн иткән урыҫ алпауытының крепостной крәҫтиәндәренең береһе Гавриланың ейәне. «Ағиҙел», № 7,2010. [Вася:]Минһаман уҙ туғандарымды — крепостной крәҫтиән-дәрҙе яҡын курҙем. Шулар араһына киттем. Д. Юлтый. Башҡортостанда рус крепостной крәҫтиәндәре бигерәк тә XVIII быуаттың өсөнсө сирегендә кубәйә. М. Иҙелбаев. Сал-тыковтың тәуге уҡытыусыһы крепостной рәссам Павел була. Картотека фондынан.
КРЕПОСТНОЙЛЫҠ (крепостнойлығы) (Р: крепостничество; И.: serf-ownership; T.: toprak köleliği) и. тар.
Крәҫтиәндең үҙен, хеҙмәтен һәм мил-кен алпауыт ҡарамағына ҡуйған ижтимағи ҡоролош. □ Крепостничество. Крепостнойлыҡ осоро. Крепостнойлыҡ тәртиптәре. ■ Гаврила .. купмелер йөрөп алтын-көмөш, аҡсаны байтаҡ туплағас, крепостнойлыҡтан аҡса биреп ҡотола, Һамар ҡалаһы янында уҙенә бер усадьба һатып ала. «Ағиҙел», №7, 2010. 1861 йылға тиклем Рәсәйҙә крепостнойлыҡ дәуере булып, мәмләкәттәге бөтөн ер, шулай уҡ крәҫтиәндәрҙең көстәре лә ҡаҙна, сиркәу һәм алпауыттар ҡулында ине. Картотека фондынан.
КРЕПОСТНОЙЛЫҠ ХОҠУҒЫ (Р: крепостное право; И.: serfdom, serfage; T.: ser-filic) и. юр.
Алпауыттың үҙ биләмәһендәге крәҫтиәндең шәхесе, хеҙмәте һәм милке менән теләгәнсә эш итә алыу хоҡуғы. □ Крепостное право. ■ Кырым һуғышында еңелеу һөҙөмтәһендә көсһөҙләнгән, ил эсендә крәҫ-тиәндәрҙең туҡтауһыҙ баш кутәреуенән ҡурҡҡан батша хеку мәте крепостной хоҡуҡты юҡҡа сығара. С. Ильясов.
КРЕПОСТЬ [рус.] (Р: крепость; И.: fortress; T.: kale) и.
1. Нығытма, ҡәлғә. □ Крепость. / Крепостной. Крепость ҡоймалары. Крепости ҡамау. Крепость эсендәге шау-шыу. Брест крепосы. ■ Немецтарҙың ауыр туптары крепостарға аталар. Д. Юлтый. Таш ҡойма менән әйләндерелгән был урын ҡасандыр ниндәйҙер крепость булған, имеш. С. Поварисов. [Караһаҡал:] Хәҙрәт, беҙ тархандарға ғына тугел, бөтә заводсыларға, Ор крепосы-на, хатта батшаның уҙенә саҡлы ҡунаҡҡа барырға ат мендек. М. Буранғолов. Бейеш батыр, көндөң көнө буйы Хәмит ауылын дурт яҡтан боронғо крепость кеуек уратып алған тау-ташлы урман эсендә йөрөнө. Я. Хамматов. Мәулетов, бөтә донья куләмендә әһәмиәт тотҡан ниндәйҙер ҙур һәм данлыҡлы ҡаланың ҡаҡшамаҫ крепосын емертмәҫкә теләгән ҡаһарман шикелле, уҙенең ауылын һаҡларға булды. Ғ. Хәйри.
2. Ғәйебе айырата ҙур һаналған (ғәҙәттә, сәйәси) тотҡондарҙы ябыу өсөн мах-
730