Башҡорт теленең академик һүҙлеге. Том IV. 759 бит
Һүҙлектәр буйынса эҙләү
КҮГЕЛЙЕМЛӘНЕҮ
КҮБӘЛӘШЕҮ (күбәләш-) ҡ. урт. ҡар. күбәләү, взаимн. от күбәләү. Бесән кубә-ләшеу. Һалам кубәләшеу. Куршеләр беҙгә бесән кубәләште.
КҮБӘЛӘШТЕРЕҮ (күбәләштер-) (Р.: сгребать в копну; И.: heap up; T.: kümelemek) ҡ.
Бер аҙ күбәләү, арлы-бирле күбәләү.
□ Сгребать в копну (кое-как, чуть-чуть). Яландағы бесәнде кубәләштереу. Калған бесәнде кубәләштереу.
КҮБӘТӘ (Р: чаша; И.: cup; T.: tas) и. диал.
1. Ҙур булмаған сөм һауыт, сеүәтә.
□ Чаша. Бер кубәтә ҡымыҙ. Ағас кубәтә.
■ Куренмәҫ хандыц икенсе шарты: бер кубәтә ҡымыҙҙы баш тубәһенә ҡуйып, оҙон маяҡтың башына менеп ултырып, ҡыңғырау шылтыратып төшөргә, ти. Әкиәттән.
2. Аш һауыты, тәгәс. □ Пиала. Бер кубәтә аш ашау. ■ [Йомабикә апай — Тимеркәйгә:] Балам, мин хәҙер йыйылышҡа барам, һин ишекте бикләп ултырып тор. Ашағың килһә, ана ҡашаяҡ аҫтында кубә-тәлә һөт бар, әпәйләп ашарһың. Ҡ. Даян.
3. Сынаяҡ аҫты. □ Блюдце.
КҮБӘҮ с. диал. ҡар. күп 2. Кубәу кеше.
■ Йәшлек аттестатын яулап тапҡан беҙ кубәуҙәр инек һуғышта, таралдыҡ беҙ тағы төрлө яҡҡа, юлдар куп бит тыныс тормошта. Ғ. Рамазанов. Бик кубәуҙәр эҙләп таба алманы куңелем хазинаһы асҡысын. И. Ғиззәтуллин. Бер мин тугел, беҙҙең бик кубәуҙәр балалыҡты «елдән алдырған». Эйәлеген беҙҙең еңеу өсөн көрәштәрҙә биреп ҡалдырған. X. Ҡунаҡбай.
КҮБӘҮЛӘШЕҮ (күбәүләш-) (Р: собираться вместе; И.: congregate; T.: toplanmak) ҡ.
Күп булып бергә йыйылыу; күмәкләшеү.
□ Собираться вместе (в стаю); делать сообща, коллективно. Кубәуләшеп йөрөу. Ку-бәуләшеп йыйылыу. Йыйылышҡа кубәуләшеу.
КҮГЕЛ I (Р: вареники; И.: vareniki; Т.: süzme yoğurt ile yapılan hatun yemeği) и. диал.
Эремсек билмәне, сүсбәрә. □ Вареники. Кугел бешереу. Кугел яратыу. Кугел ашау.
КҮГЕЛ II (Р: кряква; И.: mallard; T.: yaba-nördeği) и. диал.
Һуна өйрәк. □ Кряква. ■ Кугел дә осор, кулгә төшөр, кулдән осоп төшөр курән-
гә. Халыҡ ижадынан. Бәләкәй генә кулдең, ай, эсенән кугел генә өйрәк атырмын. Халыҡ йырынан. Инә кугел өйрәктәр .. көрән төҫтә була, был уны йомортҡа баҫып ултырғанда куренмәҫлек яһай. Ата кугелдең ҡауырһындары сағыуыраҡ төҫтә була. Картотека фондынан. Кугел генә өйрәк кулгә төшә, һыу төпкәйҙәрендә төш ашай. Халыҡ ижадынан.
КҮГЕЛ III и. диал. ҡар. кара көртмәле. Кугел йыйыу.
КҮГЕЛДЕР (Р: бурый; И.: brown; T.: boz) с.
Күк төҫ, һыйыр малы төҫө. □ Бурый (масть коровы). Кугелдер һыйыр. Кугелдер төҫтәге мал.
КҮГЕЛЙЕМ (Р: голубоватый; И.: bluish; T.: mavimsi) с.
Күк төҫкә тартым; күкшел. □ Голубоватый, синеватый, сизый. Кугелйем йәшел. Кугелйем зәңгәр. ■ Талҡаҫ өҫтө, уҙенең кугелйем яҡтылығын юғалтып, ҡараһыу төҫкә инә барҙы. 3. Биишева. Алыҫ тауҙарҙы кугелйем монар уратып алған. Н. Мусин. Яңыраҡ баш ҡоҫҡан бойҙай өҫтөнән кугелйем шаян ел йугереп утте. М. Кәрим. Ғәжәпләнеуҙән Тарифтың ниндәйҙер асыҡ билдәле төҫтә булмаған кугелйем йәшкелт куҙҙәренә осҡон йугерҙе. 3. Биишева. Торналар сыңрауы әленән-әле кугелйем һауа киңлегендә һуҙылып тора. Б. Бикбай. Кук кугелйем диңгеҙ өҫтөндә тора бер аҡ кәмә, елкәне юҡ, бер урында сайҡала. Картотека фондынан, һинең кугелйем куҙҙәрең, әйтерһең, төпһөҙ диңгеҙ. Н. Иҙелбай. Осҡан ерем — матур кугелйем кук, уйнау ерем — хозур гөл эсе. Экспедиция материалдарынан.
КҮГЕЛЙЕМЛӘНЕҮ (күгелйемлән-) (Р: голубеть; И.: show blue; T.: mavilemek) ҡ.
Күгелйем төҫкә инеү. □ Голубеть, синеть, принимать синеватый оттенок. Ку-гелйемләнеп тороу. Алыҫта диңгеҙ кугел-йемләнеп ята. ■ Нәсәбәт ағайҙың ирендәре ҡалтыранды, йөҙө кугелйемләнде. Ул бөршәйеп төштө. Д. Бүләков, һауа тын, кугел-йемләнеп ятҡан диңгеҙ олпатлы. С. Ҡудаш. Карт һалдат кукрәгендәге көмөш миҙал
759
КҮБӘЛӘШЕҮ (күбәләш-) ҡ. урт. ҡар. күбәләү, взаимн. от күбәләү. Бесән кубә-ләшеу. Һалам кубәләшеу. Куршеләр беҙгә бесән кубәләште.
КҮБӘЛӘШТЕРЕҮ (күбәләштер-) (Р.: сгребать в копну; И.: heap up; T.: kümelemek) ҡ.
Бер аҙ күбәләү, арлы-бирле күбәләү.
□ Сгребать в копну (кое-как, чуть-чуть). Яландағы бесәнде кубәләштереу. Калған бесәнде кубәләштереу.
КҮБӘТӘ (Р: чаша; И.: cup; T.: tas) и. диал.
1. Ҙур булмаған сөм һауыт, сеүәтә.
□ Чаша. Бер кубәтә ҡымыҙ. Ағас кубәтә.
■ Куренмәҫ хандыц икенсе шарты: бер кубәтә ҡымыҙҙы баш тубәһенә ҡуйып, оҙон маяҡтың башына менеп ултырып, ҡыңғырау шылтыратып төшөргә, ти. Әкиәттән.
2. Аш һауыты, тәгәс. □ Пиала. Бер кубәтә аш ашау. ■ [Йомабикә апай — Тимеркәйгә:] Балам, мин хәҙер йыйылышҡа барам, һин ишекте бикләп ултырып тор. Ашағың килһә, ана ҡашаяҡ аҫтында кубә-тәлә һөт бар, әпәйләп ашарһың. Ҡ. Даян.
3. Сынаяҡ аҫты. □ Блюдце.
КҮБӘҮ с. диал. ҡар. күп 2. Кубәу кеше.
■ Йәшлек аттестатын яулап тапҡан беҙ кубәуҙәр инек һуғышта, таралдыҡ беҙ тағы төрлө яҡҡа, юлдар куп бит тыныс тормошта. Ғ. Рамазанов. Бик кубәуҙәр эҙләп таба алманы куңелем хазинаһы асҡысын. И. Ғиззәтуллин. Бер мин тугел, беҙҙең бик кубәуҙәр балалыҡты «елдән алдырған». Эйәлеген беҙҙең еңеу өсөн көрәштәрҙә биреп ҡалдырған. X. Ҡунаҡбай.
КҮБӘҮЛӘШЕҮ (күбәүләш-) (Р: собираться вместе; И.: congregate; T.: toplanmak) ҡ.
Күп булып бергә йыйылыу; күмәкләшеү.
□ Собираться вместе (в стаю); делать сообща, коллективно. Кубәуләшеп йөрөу. Ку-бәуләшеп йыйылыу. Йыйылышҡа кубәуләшеу.
КҮГЕЛ I (Р: вареники; И.: vareniki; Т.: süzme yoğurt ile yapılan hatun yemeği) и. диал.
Эремсек билмәне, сүсбәрә. □ Вареники. Кугел бешереу. Кугел яратыу. Кугел ашау.
КҮГЕЛ II (Р: кряква; И.: mallard; T.: yaba-nördeği) и. диал.
Һуна өйрәк. □ Кряква. ■ Кугел дә осор, кулгә төшөр, кулдән осоп төшөр курән-
гә. Халыҡ ижадынан. Бәләкәй генә кулдең, ай, эсенән кугел генә өйрәк атырмын. Халыҡ йырынан. Инә кугел өйрәктәр .. көрән төҫтә була, был уны йомортҡа баҫып ултырғанда куренмәҫлек яһай. Ата кугелдең ҡауырһындары сағыуыраҡ төҫтә була. Картотека фондынан. Кугел генә өйрәк кулгә төшә, һыу төпкәйҙәрендә төш ашай. Халыҡ ижадынан.
КҮГЕЛ III и. диал. ҡар. кара көртмәле. Кугел йыйыу.
КҮГЕЛДЕР (Р: бурый; И.: brown; T.: boz) с.
Күк төҫ, һыйыр малы төҫө. □ Бурый (масть коровы). Кугелдер һыйыр. Кугелдер төҫтәге мал.
КҮГЕЛЙЕМ (Р: голубоватый; И.: bluish; T.: mavimsi) с.
Күк төҫкә тартым; күкшел. □ Голубоватый, синеватый, сизый. Кугелйем йәшел. Кугелйем зәңгәр. ■ Талҡаҫ өҫтө, уҙенең кугелйем яҡтылығын юғалтып, ҡараһыу төҫкә инә барҙы. 3. Биишева. Алыҫ тауҙарҙы кугелйем монар уратып алған. Н. Мусин. Яңыраҡ баш ҡоҫҡан бойҙай өҫтөнән кугелйем шаян ел йугереп утте. М. Кәрим. Ғәжәпләнеуҙән Тарифтың ниндәйҙер асыҡ билдәле төҫтә булмаған кугелйем йәшкелт куҙҙәренә осҡон йугерҙе. 3. Биишева. Торналар сыңрауы әленән-әле кугелйем һауа киңлегендә һуҙылып тора. Б. Бикбай. Кук кугелйем диңгеҙ өҫтөндә тора бер аҡ кәмә, елкәне юҡ, бер урында сайҡала. Картотека фондынан, һинең кугелйем куҙҙәрең, әйтерһең, төпһөҙ диңгеҙ. Н. Иҙелбай. Осҡан ерем — матур кугелйем кук, уйнау ерем — хозур гөл эсе. Экспедиция материалдарынан.
КҮГЕЛЙЕМЛӘНЕҮ (күгелйемлән-) (Р: голубеть; И.: show blue; T.: mavilemek) ҡ.
Күгелйем төҫкә инеү. □ Голубеть, синеть, принимать синеватый оттенок. Ку-гелйемләнеп тороу. Алыҫта диңгеҙ кугел-йемләнеп ята. ■ Нәсәбәт ағайҙың ирендәре ҡалтыранды, йөҙө кугелйемләнде. Ул бөршәйеп төштө. Д. Бүләков, һауа тын, кугел-йемләнеп ятҡан диңгеҙ олпатлы. С. Ҡудаш. Карт һалдат кукрәгендәге көмөш миҙал
759