Башҡорт теленең академик һүҙлеге. Том IV. 761 бит
Һүҙлектәр буйынса эҙләү
КҮГӘРЕҮ
КҮГӘЛДЕ и. зоол. диал. ҡар. күгәл өйрәк. Кугәлде тауышы. Кугәлдене аулау. ■ Ҡаҡсырлы ла кулдең уртаһынан ике кугәлде оса парланып. Экспедиция материалдарынан.
КҮГӘЛ ӨЙРӘК (өйрәге) (Р.: селезень кряквы; И.: mallard; T: yabanördeği) и. зоол.
Ата һуна өйрәк. □ Селезень кряквы (лат. Anas platy rhynchos). Кугәл өйрәккә һунар итеу. Кугәл өйрәк осоуы. ■ Кук ыласын оса кул бауырлап, тибер микән кугәл өйрәкте. Халыҡ йырынан. Өйөрмә тал уртаһынан кугәл өйрәк осто талпынып. Ҡ. Даян.
КҮГӘМӘ I (Р: конопляное волокно хорошей обработки; И.: hemp; T.: kenevir) и. диал.
Баҫаның эшкәртелгән иң яҡшы сүсе. □ Конопляное волокно хорошей обработки. ■ Кугәмә тиҙәр баҫаның елпелдәп торған иң яҡшы сусен. Экспедиция материалдарынан.
КҮГӘМӘ II и. бот. ҡар. күк үлән. Яҙғы кугәмә. Кугәмәлә ял итеу.
КҮГӘН I (Р: шарнир; И.: hinge; T.: menteşe) и.
1. Ишек, ҡапҡа кеүек асмалы нәмәнең арт яғын ҡуҙғалырлыҡ итеп беркетеп торған тимер. □ Шарнир, петля (дверная, оконная и т. п.). Тәҙрә кугәне. Ишек кугәне. Кугән ҡағыу. И Ишек, кугәндәре яҡшы майланғанлығын белдереп, шым ғына асылды. Б. Рафиҡов. [Маслов] Стәрлетамаҡтан тейәтеп ебәргән ишек кугәне, сығанаҡ, тотҡа, ҡаҙаҡ кеуек әйберҙәр ҙә кисә килеп етте. Н. Мусин. Бандиттар тәҙрә ҡапҡасына, ҡапҡаға шаҡылдатып-шаҡылдатып та астыра алмағас, ҡойма аша инеп, солан ишегенең кугәнен ҡайыра башлай. Я. Хамматов. Һикелә, мейес тапҡырында, арттағы кугәндәре ватылған бер иҫке һандыҡ тора. М. Ғафури.
2. Йоҙаҡ элеп бикләй торған атлама тимер; келә. □ Металлическая дужка, пробой. И Амбар .. ишегенең ҡалын кугәненә аҫылған йоҙаҡ шылтырай башланы. Ғ. Хәйри. Тутыҡҡан кугәндәре менән шаулап, ишек асылды. Картотека фондынан.
КҮГӘН II (Р: тёрн; И.: blackthorn, sloe; T.: çakal eriği) и. бот.
1. Ваҡ ҡына күкһел ҡара емешле, энәле ағаслыҡ. □ Тёрн, терновник (лат. Prunus spinosd). / Терновый. Кугән ҡыуағы. Кугән уҫтереу. Кугән ултыртыу. Тәпәш кенә кугән. Кугәндәге ҡош. • Сәнскеле кугән ултыртҡан йөҙөм йыймаҫ. Әйтем.
2. Шул ағастың емеше, урман өрөгө.
□ Тёрн. / Терновый. Кугән ҡайнатмаһы. Кугән ашау. Кугән йыйыу. Кугән емеше.
КҮГӘН III (Р: родовое подразделение племени башкир-ирэкте; И.: Bashkir clanal subdivision; T: bir Başkurt soyunun adı) u.
Башҡорттарҙың ирәкте ырыуы араһы атамаһы. □ Родовое подразделение племени башкир-ирэкте. Кугәндәр араһы. Кугәндәр нәҫеле.
КҮГӘН Л ЕК (күгәнлеге) (Р: терновник; И.: blackthorn, sloe; T: çakal eriği) и.
Күгән үҫкән урын, күгән ҡыуаҡлығы.
□ Терновник, заросли (кусты) терновника. Ҙур кугәнлек. Кугәнлекте һирәгәйтеу. Кугәнлекте тәрбиәләу.
КҮГӘНЛӘҮ (күгәнлә-) (Р: прибить петлю; И.: fix a hinge; T: menteşe koymak) ҡ.
Күгән (I, 1) ҡуйыу. □ Прибить петлю, посадить на петлю. Капканы кугэнлэу. Ишек кугэнлэу. Тәҙрәне кугэнлэу.
КҮГӘНӘК (күгәнәге) и. диал. келә. Ҙур кугәнәк. Тимер кугәнәк.
КҮГӘРЕНДЕРЕҮ (күгәрендер-) ҡ. йөкм. ҡар. күгәренеү, понуд. от күгәренеү. Ирендәрҙе кугәрендереу. Оҙаҡ йөҙҙөрөп кугәрендереу.
КҮГӘРЕНЕҮ (күгәрен-) (Р: синеть;
И.: turn blue; T: mavileşmek) ҡ.
Күк төҫкә инеү (кешегә ҡарата)\ буҙарыу (һыуыҡтан, асыуҙан һ. б.). □ Синеть, посинеть (от холода, испуга и т.п.). Һыуыҡтан кугәренеу. Асыуҙан йөҙө кугәренде. Ямғырҙан кугәренеу. Кугәренеп ҡатыу. Өшөп, кугәренеп китеу. ■ Бибекәй менән Йәнеш кугәренеп, тештәре тешкә тейеп шаҡылдағансы һыу инделәр. 3. Биишева. Зилскийҙың йөҙө һулыны. Бер ағарынды, бер кугәренде. Ғ. Дәүләтшин.
КҮГӘРЕҮ I (күгәр-) (Р: синеть; И.: to turn blue; T: mavileşmek) ҡ.
761
КҮГӘЛДЕ и. зоол. диал. ҡар. күгәл өйрәк. Кугәлде тауышы. Кугәлдене аулау. ■ Ҡаҡсырлы ла кулдең уртаһынан ике кугәлде оса парланып. Экспедиция материалдарынан.
КҮГӘЛ ӨЙРӘК (өйрәге) (Р.: селезень кряквы; И.: mallard; T: yabanördeği) и. зоол.
Ата һуна өйрәк. □ Селезень кряквы (лат. Anas platy rhynchos). Кугәл өйрәккә һунар итеу. Кугәл өйрәк осоуы. ■ Кук ыласын оса кул бауырлап, тибер микән кугәл өйрәкте. Халыҡ йырынан. Өйөрмә тал уртаһынан кугәл өйрәк осто талпынып. Ҡ. Даян.
КҮГӘМӘ I (Р: конопляное волокно хорошей обработки; И.: hemp; T.: kenevir) и. диал.
Баҫаның эшкәртелгән иң яҡшы сүсе. □ Конопляное волокно хорошей обработки. ■ Кугәмә тиҙәр баҫаның елпелдәп торған иң яҡшы сусен. Экспедиция материалдарынан.
КҮГӘМӘ II и. бот. ҡар. күк үлән. Яҙғы кугәмә. Кугәмәлә ял итеу.
КҮГӘН I (Р: шарнир; И.: hinge; T.: menteşe) и.
1. Ишек, ҡапҡа кеүек асмалы нәмәнең арт яғын ҡуҙғалырлыҡ итеп беркетеп торған тимер. □ Шарнир, петля (дверная, оконная и т. п.). Тәҙрә кугәне. Ишек кугәне. Кугән ҡағыу. И Ишек, кугәндәре яҡшы майланғанлығын белдереп, шым ғына асылды. Б. Рафиҡов. [Маслов] Стәрлетамаҡтан тейәтеп ебәргән ишек кугәне, сығанаҡ, тотҡа, ҡаҙаҡ кеуек әйберҙәр ҙә кисә килеп етте. Н. Мусин. Бандиттар тәҙрә ҡапҡасына, ҡапҡаға шаҡылдатып-шаҡылдатып та астыра алмағас, ҡойма аша инеп, солан ишегенең кугәнен ҡайыра башлай. Я. Хамматов. Һикелә, мейес тапҡырында, арттағы кугәндәре ватылған бер иҫке һандыҡ тора. М. Ғафури.
2. Йоҙаҡ элеп бикләй торған атлама тимер; келә. □ Металлическая дужка, пробой. И Амбар .. ишегенең ҡалын кугәненә аҫылған йоҙаҡ шылтырай башланы. Ғ. Хәйри. Тутыҡҡан кугәндәре менән шаулап, ишек асылды. Картотека фондынан.
КҮГӘН II (Р: тёрн; И.: blackthorn, sloe; T.: çakal eriği) и. бот.
1. Ваҡ ҡына күкһел ҡара емешле, энәле ағаслыҡ. □ Тёрн, терновник (лат. Prunus spinosd). / Терновый. Кугән ҡыуағы. Кугән уҫтереу. Кугән ултыртыу. Тәпәш кенә кугән. Кугәндәге ҡош. • Сәнскеле кугән ултыртҡан йөҙөм йыймаҫ. Әйтем.
2. Шул ағастың емеше, урман өрөгө.
□ Тёрн. / Терновый. Кугән ҡайнатмаһы. Кугән ашау. Кугән йыйыу. Кугән емеше.
КҮГӘН III (Р: родовое подразделение племени башкир-ирэкте; И.: Bashkir clanal subdivision; T: bir Başkurt soyunun adı) u.
Башҡорттарҙың ирәкте ырыуы араһы атамаһы. □ Родовое подразделение племени башкир-ирэкте. Кугәндәр араһы. Кугәндәр нәҫеле.
КҮГӘН Л ЕК (күгәнлеге) (Р: терновник; И.: blackthorn, sloe; T: çakal eriği) и.
Күгән үҫкән урын, күгән ҡыуаҡлығы.
□ Терновник, заросли (кусты) терновника. Ҙур кугәнлек. Кугәнлекте һирәгәйтеу. Кугәнлекте тәрбиәләу.
КҮГӘНЛӘҮ (күгәнлә-) (Р: прибить петлю; И.: fix a hinge; T: menteşe koymak) ҡ.
Күгән (I, 1) ҡуйыу. □ Прибить петлю, посадить на петлю. Капканы кугэнлэу. Ишек кугэнлэу. Тәҙрәне кугэнлэу.
КҮГӘНӘК (күгәнәге) и. диал. келә. Ҙур кугәнәк. Тимер кугәнәк.
КҮГӘРЕНДЕРЕҮ (күгәрендер-) ҡ. йөкм. ҡар. күгәренеү, понуд. от күгәренеү. Ирендәрҙе кугәрендереу. Оҙаҡ йөҙҙөрөп кугәрендереу.
КҮГӘРЕНЕҮ (күгәрен-) (Р: синеть;
И.: turn blue; T: mavileşmek) ҡ.
Күк төҫкә инеү (кешегә ҡарата)\ буҙарыу (һыуыҡтан, асыуҙан һ. б.). □ Синеть, посинеть (от холода, испуга и т.п.). Һыуыҡтан кугәренеу. Асыуҙан йөҙө кугәренде. Ямғырҙан кугәренеу. Кугәренеп ҡатыу. Өшөп, кугәренеп китеу. ■ Бибекәй менән Йәнеш кугәренеп, тештәре тешкә тейеп шаҡылдағансы һыу инделәр. 3. Биишева. Зилскийҙың йөҙө һулыны. Бер ағарынды, бер кугәренде. Ғ. Дәүләтшин.
КҮГӘРЕҮ I (күгәр-) (Р: синеть; И.: to turn blue; T: mavileşmek) ҡ.
761