Башҡорт теленең академик һүҙлеге. Том IV. 775 бит
Һүҙлектәр буйынса эҙләү
КҮҘ КҮРЕМЕ
1. Аҫҡы һәм өҫкө күҙ ҡабаҡтарын бер-береһенә тейҙереп күҙҙәрҙе ҡаплау. □ Закрыть глаза. Диванда куҙ йомоп ятыу. • Курәсәк куҙ йомдора. Мәҡәл.
2. Аҫҡы һәм өҫкө күҙ ҡабаҡтарын бер-береһенә тиҙ-тиҙ тейҙереп күҙҙәрҙе асып ябыу. □ Мигать, моргать. Ҡыҙ бала сырт-сырт куҙҙәрен йомоп алды.
3. кусм. Ниндәйҙер етешһеҙлеккә әһәмиәт бирмәү, иғтибар итмәү; күрмәмешкә һалышыу. □ Закрывать глаза на что, закрыть глаза на что, перед чем. И Халыҡтың рэн-йеу катыш ауазын иғтибарһыҙ ҡалдырыу — бөгөнгө көндә уны борсоған проблемаларға куҙ йомоу менән бер булыр ине. «Юшатыр», 25 ноябрь 2010.
4. Нимәгәлер түҙеү. □ Терпеть, сносить. Ҡылыҡтарына куҙ йомоп йәшәу.
КҮҘ ЙӨРӨТӨҮ (күҙ йөрөт-) (Р.: просмотреть; И.: revise; T: gözden geçirmek) ҡ.
Тиҙ генә байҡап ҡарап алыу, тиҙ генә барыһын да ҡарап сығыу. □ Просмотреть, пробежаться глазами. ■ Муйнаҡты дурт кеше көскә кутәреп ултыртты. Ул тоноҡ ҡарашы менән иптәштәренә куҙ йөрөтөп сыҡты. «Ҡуҙыйкүрпәс менән Маянһылыу».
КҮҘ ЙҮГЕРТЕҮ (күҙ йүгерт-) ҡ. ҡар. күҙ йөрөтөү.
КҮҘ ЙӘШЕ (Р.: слеза; И.: teardrop; Т: gözyaşı) и.
Күҙ биҙҙәре бүлеп сығарған, 99% һыуҙан торған үтә күренмәле, төҫһөҙ, бер ни тиклем тоҙло шыйыҡса. □ Слеза. Ҡуҙ йәштәренең һаҡлау функцияһы. Керпек осондағы куҙ йәше. Әсәләрҙең куҙ йәше. Куңелде өтөрлөк куҙ йәше. Өмөт булып тамған куҙ йәше. ■ Куҙ йәше сығарыу онотолоп та бөткән кеуек ине лә, мәле еткәс, бөтәһе лә урынына ҡайта икән. Р. Солтангәрәев. «Ерем!» — тиеп ауған уландарын көткән инәйҙәрҙең куҙ йәше һымаҡ, устарымда алтын бөртөк яна нур сәсеп. Р. Ҡол-Дәүләт.
♦ Күҙ йәше кеүек бик таҙа, саф (һыу һымаҡ шыйыҡлыҡҡа ҡарата). □ Чистая, как слеза. Куҙ йәше кеуек саф һыу. Күҙ йәше менән илай-илай. □ соотв. Со слезами на глазах. Куҙ йәше менән инәлеу.
КҮҘ ЙӘШЕ БИҘҘӘРЕ (Р: слёзная железа; И.: lachrymal; T: gözyaşı bezleri) и. анат.
Күҙ йәштәре барлыҡҡа килә торған күҙ янындағы биҙ. □ Слёзная железа.
КҮҘ ЙӘШЕРЕҮ (күҙ йәшер-) (Р: прятать глаза; И.: revise; T: gözü kaçırmak) ҡ.
1. Кешегә тура ҡарамаҫҡа тырышыу.
□ Прятать глаза.
2. Кемгәлер күренмәҫкә тырышыу, ҡасып йөрөү. □ Прятаться.
КҮҘ КЕШЕЛЕГЕ (Р: зрачок, зеница; И.: pupil; T.: gözbebeği) и. анат.
Күҙҙең төҫлө шекәрәһендә түңәрәк йәки ек формаһында булған яҡтылыҡ нурҙарын үткәреүсе ағза; күҙҙең иң уртаһындағы, шәүлә төшкән ҡара нөктә. □ Зрачок; зеница. Куҙ кешелегенең киңәйеуе. Куҙ кешелегенең яҡтылыҡта тарайыу ы. Куҙ кешелеге диаметры. Куҙ кешелеге ауырыуҙары.
КҮҘ КЕШЕҺЕ и. ҡар. күҙ кешелеге.
КҮҘ КҮГӘРЕҮ (күҙ күгәр-) (Р: посинеть; И.: shiner; T.: morarmak) ҡ.
1. Һуғылыуҙан, бәрелеүҙән күҙ аҫты тиреһенең күк төҫкә инеүе. □ Посинеть (от удара). Бәрелеуҙән куҙ кугәреу. Төртөлөуҙән куҙ кугәреу.
2. кусм. Көтөп, аптырап бөтөү. □ Одуреть от долгого ожидания. ■ Кисәнән бире көтә-көтә куҙҙәр кугәрҙе. Ә. Мирзаһитов.
КҮҘ-КҮҘ (Р: пористый; И.: poriferous; T.: gözenekli) р.
Ваҡ ҡына тишектәрҙән, күҙҙәрҙән ғибәрәт. □ Пористый, губчатый. ■ Егет, ҡыҙҙарҙың ихласлығын, уны мыҫҡылларға уйла-мауын кургәс, ҡыйыулана төштө. «Бының ише шоколадтың куҙ-куҙ эреһен ашаған юҡ ине әле», — тип йылмайҙы. Я. Хамматов.
КҮҘ КҮРЕМЕ (Р: горизонт; И.: horizon; T.: göz erimi) и.
Ҡараш менән ҡабул итерлек ер, офоҡ.
□ Горизонт, поле зрения, кругозор, обозреваемое расстояние. Куҙ куреме ер барыу. ■ Экон, ысынлап та, боҙолдо. Куҙ куреме ерҙәге бөтә нәмә ашығып уҙгәрә, сәхнәләге кеуек һаман-һаман икенсе куренеш менән алмашына барҙы. 3. Биишева. Юлдан уңда ла, һулда ла куҙ куреме ерҙә урман ҡултығына һыйынып ултырған ауылдар куренә, урыл
775
1. Аҫҡы һәм өҫкө күҙ ҡабаҡтарын бер-береһенә тейҙереп күҙҙәрҙе ҡаплау. □ Закрыть глаза. Диванда куҙ йомоп ятыу. • Курәсәк куҙ йомдора. Мәҡәл.
2. Аҫҡы һәм өҫкө күҙ ҡабаҡтарын бер-береһенә тиҙ-тиҙ тейҙереп күҙҙәрҙе асып ябыу. □ Мигать, моргать. Ҡыҙ бала сырт-сырт куҙҙәрен йомоп алды.
3. кусм. Ниндәйҙер етешһеҙлеккә әһәмиәт бирмәү, иғтибар итмәү; күрмәмешкә һалышыу. □ Закрывать глаза на что, закрыть глаза на что, перед чем. И Халыҡтың рэн-йеу катыш ауазын иғтибарһыҙ ҡалдырыу — бөгөнгө көндә уны борсоған проблемаларға куҙ йомоу менән бер булыр ине. «Юшатыр», 25 ноябрь 2010.
4. Нимәгәлер түҙеү. □ Терпеть, сносить. Ҡылыҡтарына куҙ йомоп йәшәу.
КҮҘ ЙӨРӨТӨҮ (күҙ йөрөт-) (Р.: просмотреть; И.: revise; T: gözden geçirmek) ҡ.
Тиҙ генә байҡап ҡарап алыу, тиҙ генә барыһын да ҡарап сығыу. □ Просмотреть, пробежаться глазами. ■ Муйнаҡты дурт кеше көскә кутәреп ултыртты. Ул тоноҡ ҡарашы менән иптәштәренә куҙ йөрөтөп сыҡты. «Ҡуҙыйкүрпәс менән Маянһылыу».
КҮҘ ЙҮГЕРТЕҮ (күҙ йүгерт-) ҡ. ҡар. күҙ йөрөтөү.
КҮҘ ЙӘШЕ (Р.: слеза; И.: teardrop; Т: gözyaşı) и.
Күҙ биҙҙәре бүлеп сығарған, 99% һыуҙан торған үтә күренмәле, төҫһөҙ, бер ни тиклем тоҙло шыйыҡса. □ Слеза. Ҡуҙ йәштәренең һаҡлау функцияһы. Керпек осондағы куҙ йәше. Әсәләрҙең куҙ йәше. Куңелде өтөрлөк куҙ йәше. Өмөт булып тамған куҙ йәше. ■ Куҙ йәше сығарыу онотолоп та бөткән кеуек ине лә, мәле еткәс, бөтәһе лә урынына ҡайта икән. Р. Солтангәрәев. «Ерем!» — тиеп ауған уландарын көткән инәйҙәрҙең куҙ йәше һымаҡ, устарымда алтын бөртөк яна нур сәсеп. Р. Ҡол-Дәүләт.
♦ Күҙ йәше кеүек бик таҙа, саф (һыу һымаҡ шыйыҡлыҡҡа ҡарата). □ Чистая, как слеза. Куҙ йәше кеуек саф һыу. Күҙ йәше менән илай-илай. □ соотв. Со слезами на глазах. Куҙ йәше менән инәлеу.
КҮҘ ЙӘШЕ БИҘҘӘРЕ (Р: слёзная железа; И.: lachrymal; T: gözyaşı bezleri) и. анат.
Күҙ йәштәре барлыҡҡа килә торған күҙ янындағы биҙ. □ Слёзная железа.
КҮҘ ЙӘШЕРЕҮ (күҙ йәшер-) (Р: прятать глаза; И.: revise; T: gözü kaçırmak) ҡ.
1. Кешегә тура ҡарамаҫҡа тырышыу.
□ Прятать глаза.
2. Кемгәлер күренмәҫкә тырышыу, ҡасып йөрөү. □ Прятаться.
КҮҘ КЕШЕЛЕГЕ (Р: зрачок, зеница; И.: pupil; T.: gözbebeği) и. анат.
Күҙҙең төҫлө шекәрәһендә түңәрәк йәки ек формаһында булған яҡтылыҡ нурҙарын үткәреүсе ағза; күҙҙең иң уртаһындағы, шәүлә төшкән ҡара нөктә. □ Зрачок; зеница. Куҙ кешелегенең киңәйеуе. Куҙ кешелегенең яҡтылыҡта тарайыу ы. Куҙ кешелеге диаметры. Куҙ кешелеге ауырыуҙары.
КҮҘ КЕШЕҺЕ и. ҡар. күҙ кешелеге.
КҮҘ КҮГӘРЕҮ (күҙ күгәр-) (Р: посинеть; И.: shiner; T.: morarmak) ҡ.
1. Һуғылыуҙан, бәрелеүҙән күҙ аҫты тиреһенең күк төҫкә инеүе. □ Посинеть (от удара). Бәрелеуҙән куҙ кугәреу. Төртөлөуҙән куҙ кугәреу.
2. кусм. Көтөп, аптырап бөтөү. □ Одуреть от долгого ожидания. ■ Кисәнән бире көтә-көтә куҙҙәр кугәрҙе. Ә. Мирзаһитов.
КҮҘ-КҮҘ (Р: пористый; И.: poriferous; T.: gözenekli) р.
Ваҡ ҡына тишектәрҙән, күҙҙәрҙән ғибәрәт. □ Пористый, губчатый. ■ Егет, ҡыҙҙарҙың ихласлығын, уны мыҫҡылларға уйла-мауын кургәс, ҡыйыулана төштө. «Бының ише шоколадтың куҙ-куҙ эреһен ашаған юҡ ине әле», — тип йылмайҙы. Я. Хамматов.
КҮҘ КҮРЕМЕ (Р: горизонт; И.: horizon; T.: göz erimi) и.
Ҡараш менән ҡабул итерлек ер, офоҡ.
□ Горизонт, поле зрения, кругозор, обозреваемое расстояние. Куҙ куреме ер барыу. ■ Экон, ысынлап та, боҙолдо. Куҙ куреме ерҙәге бөтә нәмә ашығып уҙгәрә, сәхнәләге кеуек һаман-һаман икенсе куренеш менән алмашына барҙы. 3. Биишева. Юлдан уңда ла, һулда ла куҙ куреме ерҙә урман ҡултығына һыйынып ултырған ауылдар куренә, урыл
775