Башҡорт теленең академик һүҙлеге. Том IV. 780 бит
Һүҙлектәр буйынса эҙләү
КҮҘ МАЙЫ
се көндө Бикбулатты допросҡа тағы саҡырҙылар, Йомағужа старшина менән күҙләштерҙеләр. Ғ. Хөсәйенов. Хаҡлыҡ менән ғәҙелде күҙләштергән тел булыр. Тарҡау ятҡан илецде берләштергән тел булыр. Ҡобайырҙан.
КҮҘ МАЙЫ (Р.: внутриорбитальный жир; И.: layer of fat around the eyeball; T: göz yağı) и.
1. Күҙ алмаһын уратып алған май ҡатламы. □ Внутриорбитальный жир (жировая ткань вокруг глазного яблока). Күҙ майы ҡатламы. В [Коҙғон:] Мин ҡан эсмәй, ит еймәй, үләкһәнең күҙ майын өс көндә бер соҡомай, һис донъяла тора алмам. «Урал батыр».
2. күсм. Иң ҡәҙерле нәмә. □ Самое дорогое. ■ [Шәмғүн:] Булмай, Ишнияз, бирмәйем, һайлап ал бүтәнде, тыймайым, һорама тик күҙ майым! М. Буранғолов.
3. Күҙҙең күреү һәләте. □ Способность видеть. Күҙ майын бөтөрөү. Күҙ майын бөтөрөп китап уҡыу. ■ Ябыҡ сырайлы, күҙҙәре бик йонсоу кешеләрҙекенсә төпкә батҡан [кеше]. Ундай кешеләргә, күҙ майы бөткән, тиҙәр. Н. Мусин.
4. мед. Күҙҙе төрлө ауырыуҙарҙан дауалау ауырыуҙарҙы профилактикалау маҡсатында ҡулланылған майлы дарыу. □ Глазная мазь. Күҙ майы һөртөү. Күҙ майы һатып алыу. Күҙ майына рецепт яҙҙырыу.
КҮҘ МОРОНО (Р.: внутренний угол глаза; И.: the eye’s inner corner; T: göz ucu) и.
Күҙҙең танау яҡ осо. □ Внутренний угол глаза. Күҙ моронондағы миң. Күҙ моронон-дағы күҙ йәше. Күҙ моронон дауалау.
КҮҘМӘ-КҮҘ (Р: лицом к лицу; И.: face to face, one on one; T: yüz yüze) р.
Ҡара-ҡаршы, йөҙгә-йөҙ килеп. □ Лицом к лицу. Күҙмә-күҙ осрашыу. Күҙмә-күҙ ҡарап һөйләшеү. ■ Әхиәр үлем менән беренсе тапҡыр күҙмә-күҙ осрашты. Картотека фондынан. Күп тә үтмәне, Әниф Кәйүм менән күҙмә-күҙ осрашып һөйләшергә лә тура килде Искәндәргә. Ә. Хәкимов. Баштарыңды эйеп тораһың, ҡарашыңды ситкә бораһың. Әйләнеп баҫ миңә йөҙмә-йөҙ — һөйләшергә ваҡыт күҙмә-күҙ. Ш. Бикҡол.
КҮҘМӘ-КҮҘ АЛДАУ (күҙмә-күҙ алда-) (Р: врать нагло; И.: tell lies to one’s face; T.: gözüne bakarak yalan söylemek) ҡ.
Күҙгә ҡарап алдау. □ Врать нагло, без стеснения, врать в глаза. Күҙмә-күҙ алдап тороу. И Мамонт күрҙем мин унда, - тип күҙмә-күҙ алдай малай. Үҙе шул саҡ бик аҫтыртын теге бесәйгә ҡарай. Т. Арслан.
КҮҘ НУРЫ (Р: зрение; И.: vision; T.: göz nuru) и.
1. Күреү һәләте. □ Зрение. Күҙҙең нурын бөтөрөү. ■ Күҙ йәше күҙҙең нурын ҡырҡа. Я. Хамматов.
2. күсм. Ҡараштағы йылылыҡ, яҡтылыҡ.
□ Тепло, нежность взгляда. Йылы күҙ нуры.
3. күсм. Ҡараштағы сағыулыҡ. □ Сияние глаз. Күҙ нуры балҡып китте.
4. күсм. Тырышып эшләү һөҙөмтәһендә барлыҡҡа килгән эш. □ Плод труда. Был китап — минең күҙ нурым.
5. Күҙ нурым. Иркәләгәндә әйтелә.
□ Свет очей моих! Радость моя! И Мин әйтермен, сабый япраҡ булып, бер генә һүҙ: «Инәй! — күҙ нурым, аҡ ҡайынды һыйпап тыцла бер йыр, аҡ ҡайында — минең үҙ йырым». Р. Ғарипов.
♦ Күҙ нурындай (йәки кеүек) бик ҡәҙерле, ғәзиз. □ Как свет очей (моих). Күҙ нурындай һаҡлау. И Урал тигән ере бар, күҙ нурындай иле бар батыр башын эйерме? Ҡобайырҙан. Күҙ нурын түгеү бик ентекләп тырышып ҡарау. □ Тратить (напрягать) зрение на что (о напряжённой работе, связанной со зрением).
КҮҘ ОЯҺЫ (Р: глазная впадина; И.: eye socket; T: göz yuvası) и. анат.
Эсендә күҙ алмаһы, мускулдар, нервылар, күҙ майы, ҡан тамырҙары урынлашҡан ҡыуыш. □ Глазная впадина, глазница, глазная орбита. Күҙ ояһын дауалау. Күҙ ояһы һыҙлауы.
КҮҘ ӨЙРӘНЕҮ (күҙ өйрән-) (Р: привыкнуть; И.: be used to; T: alışmak) ҡ.
Оҙаҡ ваҡыт ҡарап, күреп йөрөп күнегеү.
□ Привыкнуть к чему (например, темноте, яркости). ■ Күҙ өйрәнеп киткәс кенә Мырҙаш артыҡ ят күренмәй. Күрмәгән
780
се көндө Бикбулатты допросҡа тағы саҡырҙылар, Йомағужа старшина менән күҙләштерҙеләр. Ғ. Хөсәйенов. Хаҡлыҡ менән ғәҙелде күҙләштергән тел булыр. Тарҡау ятҡан илецде берләштергән тел булыр. Ҡобайырҙан.
КҮҘ МАЙЫ (Р.: внутриорбитальный жир; И.: layer of fat around the eyeball; T: göz yağı) и.
1. Күҙ алмаһын уратып алған май ҡатламы. □ Внутриорбитальный жир (жировая ткань вокруг глазного яблока). Күҙ майы ҡатламы. В [Коҙғон:] Мин ҡан эсмәй, ит еймәй, үләкһәнең күҙ майын өс көндә бер соҡомай, һис донъяла тора алмам. «Урал батыр».
2. күсм. Иң ҡәҙерле нәмә. □ Самое дорогое. ■ [Шәмғүн:] Булмай, Ишнияз, бирмәйем, һайлап ал бүтәнде, тыймайым, һорама тик күҙ майым! М. Буранғолов.
3. Күҙҙең күреү һәләте. □ Способность видеть. Күҙ майын бөтөрөү. Күҙ майын бөтөрөп китап уҡыу. ■ Ябыҡ сырайлы, күҙҙәре бик йонсоу кешеләрҙекенсә төпкә батҡан [кеше]. Ундай кешеләргә, күҙ майы бөткән, тиҙәр. Н. Мусин.
4. мед. Күҙҙе төрлө ауырыуҙарҙан дауалау ауырыуҙарҙы профилактикалау маҡсатында ҡулланылған майлы дарыу. □ Глазная мазь. Күҙ майы һөртөү. Күҙ майы һатып алыу. Күҙ майына рецепт яҙҙырыу.
КҮҘ МОРОНО (Р.: внутренний угол глаза; И.: the eye’s inner corner; T: göz ucu) и.
Күҙҙең танау яҡ осо. □ Внутренний угол глаза. Күҙ моронондағы миң. Күҙ моронон-дағы күҙ йәше. Күҙ моронон дауалау.
КҮҘМӘ-КҮҘ (Р: лицом к лицу; И.: face to face, one on one; T: yüz yüze) р.
Ҡара-ҡаршы, йөҙгә-йөҙ килеп. □ Лицом к лицу. Күҙмә-күҙ осрашыу. Күҙмә-күҙ ҡарап һөйләшеү. ■ Әхиәр үлем менән беренсе тапҡыр күҙмә-күҙ осрашты. Картотека фондынан. Күп тә үтмәне, Әниф Кәйүм менән күҙмә-күҙ осрашып һөйләшергә лә тура килде Искәндәргә. Ә. Хәкимов. Баштарыңды эйеп тораһың, ҡарашыңды ситкә бораһың. Әйләнеп баҫ миңә йөҙмә-йөҙ — һөйләшергә ваҡыт күҙмә-күҙ. Ш. Бикҡол.
КҮҘМӘ-КҮҘ АЛДАУ (күҙмә-күҙ алда-) (Р: врать нагло; И.: tell lies to one’s face; T.: gözüne bakarak yalan söylemek) ҡ.
Күҙгә ҡарап алдау. □ Врать нагло, без стеснения, врать в глаза. Күҙмә-күҙ алдап тороу. И Мамонт күрҙем мин унда, - тип күҙмә-күҙ алдай малай. Үҙе шул саҡ бик аҫтыртын теге бесәйгә ҡарай. Т. Арслан.
КҮҘ НУРЫ (Р: зрение; И.: vision; T.: göz nuru) и.
1. Күреү һәләте. □ Зрение. Күҙҙең нурын бөтөрөү. ■ Күҙ йәше күҙҙең нурын ҡырҡа. Я. Хамматов.
2. күсм. Ҡараштағы йылылыҡ, яҡтылыҡ.
□ Тепло, нежность взгляда. Йылы күҙ нуры.
3. күсм. Ҡараштағы сағыулыҡ. □ Сияние глаз. Күҙ нуры балҡып китте.
4. күсм. Тырышып эшләү һөҙөмтәһендә барлыҡҡа килгән эш. □ Плод труда. Был китап — минең күҙ нурым.
5. Күҙ нурым. Иркәләгәндә әйтелә.
□ Свет очей моих! Радость моя! И Мин әйтермен, сабый япраҡ булып, бер генә һүҙ: «Инәй! — күҙ нурым, аҡ ҡайынды һыйпап тыцла бер йыр, аҡ ҡайында — минең үҙ йырым». Р. Ғарипов.
♦ Күҙ нурындай (йәки кеүек) бик ҡәҙерле, ғәзиз. □ Как свет очей (моих). Күҙ нурындай һаҡлау. И Урал тигән ере бар, күҙ нурындай иле бар батыр башын эйерме? Ҡобайырҙан. Күҙ нурын түгеү бик ентекләп тырышып ҡарау. □ Тратить (напрягать) зрение на что (о напряжённой работе, связанной со зрением).
КҮҘ ОЯҺЫ (Р: глазная впадина; И.: eye socket; T: göz yuvası) и. анат.
Эсендә күҙ алмаһы, мускулдар, нервылар, күҙ майы, ҡан тамырҙары урынлашҡан ҡыуыш. □ Глазная впадина, глазница, глазная орбита. Күҙ ояһын дауалау. Күҙ ояһы һыҙлауы.
КҮҘ ӨЙРӘНЕҮ (күҙ өйрән-) (Р: привыкнуть; И.: be used to; T: alışmak) ҡ.
Оҙаҡ ваҡыт ҡарап, күреп йөрөп күнегеү.
□ Привыкнуть к чему (например, темноте, яркости). ■ Күҙ өйрәнеп киткәс кенә Мырҙаш артыҡ ят күренмәй. Күрмәгән
780