Башҡорт теленең академик һүҙлеге. Том IV. 782 бит
Һүҙлектәр буйынса эҙләү
КҮҘ ТАЛДЫРЫУ
һары ауырыуы, бөйөр ташы, упкә ту бер -кулёзы, эпилепсия һәм психик ауырыуҙарҙы дауалағанда ҡулланыла. В. Ғүмәров.
КҮҘ ТАЛДЫРЫУ (күҙ талдыр-) ҡ. йөкм. ҡар. күҙ талыу, понуд. от күҙ талыу.
КҮҘ ТАЛЫУ (күҙ тал-) (Р.: утомиться (о глазах); И.: stare; T.: gözü dalmak) ҡ.
Күҙҙәрҙең бер нөктәгә ҡарап тороп, арыуы. □ Утомиться (о глазах:).
КҮҘ ТАРТЫУ (күҙ тарт-) (Р.: дёргаться (о веках); И.: twitch; T.: göz kapaği titremek) ҡ.
1. Күҙ ҡабаҡтарының тартышыуы.
□ Дёргаться (о веках).
2. миф. Күҙ ҡабаҡтарының тартышыуы.
□ Дёргаться (о веках) (мифологизированное действие, связанное с приметами).
■ Куҙ тартһа, илайһыц. Башҡорт мифологияһынан. Һул куҙ тартһа: «Тфу!» — тип аҫтына аҡ төртәһең. Башҡорт мифологияһынан.
КҮҘ ТАШЛАУ (күҙ ташла-) ҡ. ҡар. күҙ һалыу. ■ Ҡайҙа куҙ ташлама, завод торбалары тырпайып тора, мәсет манаралары, сиркәу көмбәҙҙәре ялтырай. М. Кәрим.
КҮҘ ТАЯУ (күҙ тая-) ҡ. диал. ҡар. ышаныу. ■ Әлдә уҙемдең куҙ таяп көткән ейәнем бар бит әле, ул кәм-хур итмәҫ, — ти ул [ҡарсыҡ]. Й. Солтанов.
КҮҘ ТЕЙҘЕРЕҮ (күҙ тейҙер-) (Р: сглазить; И.: bewitch, jinx; T.: göz değdirmek) ҡ.
1. миф. Күҙ ҡарашы менән берәй төрлө зыян килтереү, сирләтеү. □ Сглазить. Балаға куҙ тейҙереу. Малға куҙ тейҙереу.
■ Куҙ тейҙерермен тип, Анастасия был хәлде иң яҡын әхирәттәренә лә әйтмәй торҙо. М. Кәрим. Әйтерһең дә, ғаләм уны [Көнһылыуҙы] йәшерә, куҙ тейҙереуҙән ҡурҡа. Р. Камал. [Комиссар] «куҙ тейҙерерһегеҙ», тип, башҡаларға һыртын да һыйпарға рөхсәт итмәгән кук айғырын [Ғимайға] егеп алырға ҡушты. И. Насыри. Уның куҙе ҡаты, куҙ тейҙерер, куҙе ҡаты кеше хатта ағасты ҡорота, тиҙәр. Башҡорт мифологияһынан.
2. шаяр. Кемделер, нимәнелер артыҡ маҡтап боҙоу. □ Сглазить. Куҙ тейҙереп бөтәләр инде.
КҮҘ ТЕЙЕҮ (күҙ тей-) (Р: подвергаться сглазу; И.: hoodoo; T.: göz değmek) ҡ.
1. миф. Кешенең ҡарашынан ауырыу йәки берәй төрлө зарар күреү. □ Подвергаться сглазу. Бетеу куҙ тейеуҙән һаҡлай. ■ Куҙ тейһә, кеше куҙен аса алмай, иҫәнләп ауырый. Башҡорт мифологияһынан. • Ҡуҙ тейеу куҙҙән тугел, куңелдең ҡаралығынан. Әйтем.
2. шаяр. Кемдеңдер, нимәнеңдер артыҡ маҡтағандан боҙолоуы. □ Подвергаться сглазу. ■ Маладис ир ул беҙҙең Фәхри. Тик артыҡ маҡтап, куҙ тейеп ҡуймаһын. Б. Бикбай.
♦ Күҙ теймәһен кемгәлер йәки нимәгәлер асыҡтан-асыҡ һоҡланғанда әйтелә. □ Чтоб не сглазить! Ҡыҙың ҡалай матур, куҙ теймәһен. ■ Әйттеләр: һинең дуҫыңа куҙ тейгән, һары алған, һарылған уға һағыштар йөрәге талыуҙарҙан. Т. Ғәниева.
КҮҘ ТЕЙЕҮҘӘН ӘМӘЛЛӘҮ (Р: лечение от сглаза; И.: treatment of an eye spell; T.: büyü ile tedavi etmek) и.
Күҙ тейеүҙән халыҡ дауалау ысулы. □ Лечение от сглаза. Баланы куҙ тейеуҙән әмәлләу. Куҙ тейеуҙән әмәлләу ысулдары. Куҙ тейеуҙән әмәлләгән саҡта.
КҮҘ ТЕКЛӘШТЕРЕҮ (күҙ текләш-тер-) ҡ. ҡар. күҙләштереү. Куҙ текләште-pen маташыу. Ҡуҙ текләштерергә тырышыу.
КҮҘ ТЕКӘҮ (күҙ текә-) (Р: устремить взор; И.: to covet; T.: göz dikmek) ҡ.
1. Ҡарашты нимәгәлер йүнәлтеү. □ Устремить взор, взгляд. Алыҫ тауҙарға куҙ текәу. Куҙгә-куҙ текәлеу. ■ [Шаҡманға] Һеңрән иленең турәһе Буләкән менән куҙгә-куҙ текәшеп, икәуҙән-икәу генә һөйләшеу кәрәк ине. Легенданан.
2. Өмөт бәйләү, ышаныу. □ Надеяться. Улына куҙ текәп ҡалды. ■ [Ырыуҙаштарының] яртылашы Арыҫланға куҙ текәп, уның йоғонтоһонан сыҡмаясағын Килмәк ап-асыҡ курә ине. Ғ. Ибраһимов.
КҮҘ ТЕЛЕ и. миф. ҡар. күҙ әпсене. Куҙ телен белеу. Куҙ телен ятлау. Куҙ телен уҡыу.
КҮҘ ТЕРӘГЕ и. ҡар. терәк.
782
һары ауырыуы, бөйөр ташы, упкә ту бер -кулёзы, эпилепсия һәм психик ауырыуҙарҙы дауалағанда ҡулланыла. В. Ғүмәров.
КҮҘ ТАЛДЫРЫУ (күҙ талдыр-) ҡ. йөкм. ҡар. күҙ талыу, понуд. от күҙ талыу.
КҮҘ ТАЛЫУ (күҙ тал-) (Р.: утомиться (о глазах); И.: stare; T.: gözü dalmak) ҡ.
Күҙҙәрҙең бер нөктәгә ҡарап тороп, арыуы. □ Утомиться (о глазах:).
КҮҘ ТАРТЫУ (күҙ тарт-) (Р.: дёргаться (о веках); И.: twitch; T.: göz kapaği titremek) ҡ.
1. Күҙ ҡабаҡтарының тартышыуы.
□ Дёргаться (о веках).
2. миф. Күҙ ҡабаҡтарының тартышыуы.
□ Дёргаться (о веках) (мифологизированное действие, связанное с приметами).
■ Куҙ тартһа, илайһыц. Башҡорт мифологияһынан. Һул куҙ тартһа: «Тфу!» — тип аҫтына аҡ төртәһең. Башҡорт мифологияһынан.
КҮҘ ТАШЛАУ (күҙ ташла-) ҡ. ҡар. күҙ һалыу. ■ Ҡайҙа куҙ ташлама, завод торбалары тырпайып тора, мәсет манаралары, сиркәу көмбәҙҙәре ялтырай. М. Кәрим.
КҮҘ ТАЯУ (күҙ тая-) ҡ. диал. ҡар. ышаныу. ■ Әлдә уҙемдең куҙ таяп көткән ейәнем бар бит әле, ул кәм-хур итмәҫ, — ти ул [ҡарсыҡ]. Й. Солтанов.
КҮҘ ТЕЙҘЕРЕҮ (күҙ тейҙер-) (Р: сглазить; И.: bewitch, jinx; T.: göz değdirmek) ҡ.
1. миф. Күҙ ҡарашы менән берәй төрлө зыян килтереү, сирләтеү. □ Сглазить. Балаға куҙ тейҙереу. Малға куҙ тейҙереу.
■ Куҙ тейҙерермен тип, Анастасия был хәлде иң яҡын әхирәттәренә лә әйтмәй торҙо. М. Кәрим. Әйтерһең дә, ғаләм уны [Көнһылыуҙы] йәшерә, куҙ тейҙереуҙән ҡурҡа. Р. Камал. [Комиссар] «куҙ тейҙерерһегеҙ», тип, башҡаларға һыртын да һыйпарға рөхсәт итмәгән кук айғырын [Ғимайға] егеп алырға ҡушты. И. Насыри. Уның куҙе ҡаты, куҙ тейҙерер, куҙе ҡаты кеше хатта ағасты ҡорота, тиҙәр. Башҡорт мифологияһынан.
2. шаяр. Кемделер, нимәнелер артыҡ маҡтап боҙоу. □ Сглазить. Куҙ тейҙереп бөтәләр инде.
КҮҘ ТЕЙЕҮ (күҙ тей-) (Р: подвергаться сглазу; И.: hoodoo; T.: göz değmek) ҡ.
1. миф. Кешенең ҡарашынан ауырыу йәки берәй төрлө зарар күреү. □ Подвергаться сглазу. Бетеу куҙ тейеуҙән һаҡлай. ■ Куҙ тейһә, кеше куҙен аса алмай, иҫәнләп ауырый. Башҡорт мифологияһынан. • Ҡуҙ тейеу куҙҙән тугел, куңелдең ҡаралығынан. Әйтем.
2. шаяр. Кемдеңдер, нимәнеңдер артыҡ маҡтағандан боҙолоуы. □ Подвергаться сглазу. ■ Маладис ир ул беҙҙең Фәхри. Тик артыҡ маҡтап, куҙ тейеп ҡуймаһын. Б. Бикбай.
♦ Күҙ теймәһен кемгәлер йәки нимәгәлер асыҡтан-асыҡ һоҡланғанда әйтелә. □ Чтоб не сглазить! Ҡыҙың ҡалай матур, куҙ теймәһен. ■ Әйттеләр: һинең дуҫыңа куҙ тейгән, һары алған, һарылған уға һағыштар йөрәге талыуҙарҙан. Т. Ғәниева.
КҮҘ ТЕЙЕҮҘӘН ӘМӘЛЛӘҮ (Р: лечение от сглаза; И.: treatment of an eye spell; T.: büyü ile tedavi etmek) и.
Күҙ тейеүҙән халыҡ дауалау ысулы. □ Лечение от сглаза. Баланы куҙ тейеуҙән әмәлләу. Куҙ тейеуҙән әмәлләу ысулдары. Куҙ тейеуҙән әмәлләгән саҡта.
КҮҘ ТЕКЛӘШТЕРЕҮ (күҙ текләш-тер-) ҡ. ҡар. күҙләштереү. Куҙ текләште-pen маташыу. Ҡуҙ текләштерергә тырышыу.
КҮҘ ТЕКӘҮ (күҙ текә-) (Р: устремить взор; И.: to covet; T.: göz dikmek) ҡ.
1. Ҡарашты нимәгәлер йүнәлтеү. □ Устремить взор, взгляд. Алыҫ тауҙарға куҙ текәу. Куҙгә-куҙ текәлеу. ■ [Шаҡманға] Һеңрән иленең турәһе Буләкән менән куҙгә-куҙ текәшеп, икәуҙән-икәу генә һөйләшеу кәрәк ине. Легенданан.
2. Өмөт бәйләү, ышаныу. □ Надеяться. Улына куҙ текәп ҡалды. ■ [Ырыуҙаштарының] яртылашы Арыҫланға куҙ текәп, уның йоғонтоһонан сыҡмаясағын Килмәк ап-асыҡ курә ине. Ғ. Ибраһимов.
КҮҘ ТЕЛЕ и. миф. ҡар. күҙ әпсене. Куҙ телен белеу. Куҙ телен ятлау. Куҙ телен уҡыу.
КҮҘ ТЕРӘГЕ и. ҡар. терәк.
782