Башҡорт теленең академик һүҙлеге. Том IV. 798 бит
Һүҙлектәр буйынса эҙләү
КҮКРӘК СИРЕ
КҮКРӘК СИРЕ (Р.: лёгочная болезнь; И.: tuberculosis; T.: verem) и. мед.
Үпкә сире. □ Лёгочная болезнь, туберкулёз лёгких. Кукрәк сиренән яфаланыу. Бабай кукрәк сиренән мандый алманы.
КҮКРӘК СИТЛЕГЕ (Р: грудная клетка; И.: thorax; T.: göğüs kafesi) и. анат.
Күкрәктең ҡабырға һәм түш һөйәге менән сикләнгән ҡыуышлығы. □ Грудная клетка. ■ Кукрәк ситлеге эсендә йөрәк менән упкәләр бар. Ә. Харисов. Рельстар тыҡылдауына ҡарамаҫтан, Мөхәмәтша дошманының кукрәк ситлегендә һөйәге сатнағанын да ишетте. М. Хужин. [Нурихановтың] йөрәге кукрәк ситлеген ватырҙай итеп дөпөлдәй. Д. Бүләков. [Кәйумдең] йөрәге кукрәк ситлеген емереп сығырҙай тибә, тамырҙары буйлап утлы шыйыҡсалай аҡҡан ҡаны, сикәләрен сукеш менән һуҡҡандай, өҙлөкһөҙ зыңлата башланы. Ғ. Лоҡманов.
КҮКРӘКСӘ (Р: бюстгальтер; И.: brassiere; T.: sutyen) и.
1. Ҡатын-ҡыҙҙың түшен йыйнаҡ итеп тота торған махсус эске кейем. □ Бюстгальтер. ■ Сәлимә өтәләнеп иҙеуендә һәрмәнде. Кукрәксәһенә ҡыҫтырып ҡуйған ҡулъяулығын сығарып, таҫлап бөкләне лә Касимға һондо. Ф. Иҫәнғолов.
2. этн. Оло йәштәге ҡатын-ҡыҙҙың иҙеүҙе ябыу өсөн күлдәк эсенән кейгән ҡорап йәки сигеп эшләнгән түш ябыуы; түшелдерек.
□ Женская нагрудная повязка. ■ [Бибекәй әбей:] Кукрәксәне туште ҡаплар өсөн, кулдәк эсенән кейәләр уны, ҡыҙым. 3. Биишева. [Тәз-кирәгә] ҡайһылары уҙҙәре сиккән яулыҡ та, таҫмаларҙан ҡорап эшләгән кукрәксәләр ҙә бирҙе. С. Агиш. Килен, кешеләр китеу менән битендәге пәрҙәһен асып тороп, күкрәксәһе -нән ҡумыҙ алып уйнап ебәрмәһенме! Әкиәттән.
3. Түшле алъяпҡыстың өҫкө өлөшө.
□ Нагрудник (часть фартука). Кукрәксәле алъяпҡыс. ■ [Зиләне] бөтөнләй көтмәгәндә .. осраттым. Кукрәксәле аҡ алъяпҡысы уның билен өҙөп тора. Кулында — тәгәрмәсләп уралған бик оҙон бау. Р. Ғабдрахманов.
4. Ашатҡанда баланың күкрәгенә бәйләй торған ҡыҫҡа ғына алъяпҡыс. □ Нагрудник
детский. ■ Ашағанда баланы йыйнаҡ булырға: ашар алдынан ҡулын йыуырға, кукрәксә кейергә, ашты тукмәҫкә, ашъяулыҡты бысратмаҫҡа, сүпләмәҫкә.. өйрәтергә кәрәк. Ғаилә календарынан.
КҮКРӘК ТАҠТАҺЫ (Р: грудная клетка; И.: chest; T.: göğüs) и. анат.
Күкрәктең алғы яҫылығы. □ Грудная клетка, стенка грудной клетки. ■ Үткән йылда бында бер йәһуд сауҙәгәре килеп сыҡҡайны. Шул кеше һәр көн иртә тороп, ергә мацлайын бәреп, ике ҡулы менән кукрәк таҡтаһына һуғып: «Я рабби, һиңә мең шөкөрҙәр ҡылам, ярай әле мине ҡатын итеп яратмағанһың», — тип уҡына ине. Ш. Шәһәр.
КҮКРӘК ТАУЫШЫ (Р: грудной голос; И.: undertone; T.: alçak, kaim ses) u.
Көслө көр тауыш. □ Грудной голос. ■ Көтөусе Айбулат уҙенең нисәмә йылдарға һуҙылған көтөуселек ғумерендә малын үрешкә ебәргәндә лә, йә алыҫҡа ҡыуғанда ла һәр ваҡыт моңло йырлап көн куреп ғәҙәтләнгән. Әле лә ул көслө кукрәк тауышы менән яланяңғыратыпйырлай.Ъ.. Дәүләтшина.
КҮКРӘК ТӨБӨ (Р: глубина души; И.: heart; T.: en iç) и.
Иң изге тойғолар һаҡланған урын; йөрәк түре. □ Глубина души. Кукрәк төбөндә ятҡан сер. Кукрәк төбөнән сыҡҡан һуҙ. Ш Басир куҙҙәрен йомдо, саҡ-саҡ ҡысҡырып ебәрмәй, уйҙарын кукрәк төбөндә йомарланы. Й. Солтанов. [Сәңсәк] ҡайҙандыр кукрәк төбөнән сыҡҡан яғымлы тауыш менән татлы вәғәҙәләр һөйләп, ҡыҙын йыуатырға тотона. М. Кәрим.
КҮКРӘК ХӘСТӘЛЕГЕ и. ҡар. күкрәк сире. Кукрәк хәстәлеге менән ауырыу. ■ Сафия апай .. ҡайтыу менән түшәккә йығылып, күпмелер ауырып ятҡандан һуң, кукрәк хәстәлеге менән вафат булды. М. Гафури.
КҮКРӘК ҺӨТӨ (Р: грудное молоко; И.: milk; T.: süt) и.
1. Ҡатын-ҡыҙ күкрәге һөтө. □ Грудное молоко. ■ Әсәй, һин миңә кукрәк һөтөң менән бергә йөрәк ялҡыныңды ҡойғанһың. X. Ғиләжев. Тамағы туҡ булһа ла, имеу иҫенә төшөп илаған бала, тора-килә кукрәк һөтө
798
КҮКРӘК СИРЕ (Р.: лёгочная болезнь; И.: tuberculosis; T.: verem) и. мед.
Үпкә сире. □ Лёгочная болезнь, туберкулёз лёгких. Кукрәк сиренән яфаланыу. Бабай кукрәк сиренән мандый алманы.
КҮКРӘК СИТЛЕГЕ (Р: грудная клетка; И.: thorax; T.: göğüs kafesi) и. анат.
Күкрәктең ҡабырға һәм түш һөйәге менән сикләнгән ҡыуышлығы. □ Грудная клетка. ■ Кукрәк ситлеге эсендә йөрәк менән упкәләр бар. Ә. Харисов. Рельстар тыҡылдауына ҡарамаҫтан, Мөхәмәтша дошманының кукрәк ситлегендә һөйәге сатнағанын да ишетте. М. Хужин. [Нурихановтың] йөрәге кукрәк ситлеген ватырҙай итеп дөпөлдәй. Д. Бүләков. [Кәйумдең] йөрәге кукрәк ситлеген емереп сығырҙай тибә, тамырҙары буйлап утлы шыйыҡсалай аҡҡан ҡаны, сикәләрен сукеш менән һуҡҡандай, өҙлөкһөҙ зыңлата башланы. Ғ. Лоҡманов.
КҮКРӘКСӘ (Р: бюстгальтер; И.: brassiere; T.: sutyen) и.
1. Ҡатын-ҡыҙҙың түшен йыйнаҡ итеп тота торған махсус эске кейем. □ Бюстгальтер. ■ Сәлимә өтәләнеп иҙеуендә һәрмәнде. Кукрәксәһенә ҡыҫтырып ҡуйған ҡулъяулығын сығарып, таҫлап бөкләне лә Касимға һондо. Ф. Иҫәнғолов.
2. этн. Оло йәштәге ҡатын-ҡыҙҙың иҙеүҙе ябыу өсөн күлдәк эсенән кейгән ҡорап йәки сигеп эшләнгән түш ябыуы; түшелдерек.
□ Женская нагрудная повязка. ■ [Бибекәй әбей:] Кукрәксәне туште ҡаплар өсөн, кулдәк эсенән кейәләр уны, ҡыҙым. 3. Биишева. [Тәз-кирәгә] ҡайһылары уҙҙәре сиккән яулыҡ та, таҫмаларҙан ҡорап эшләгән кукрәксәләр ҙә бирҙе. С. Агиш. Килен, кешеләр китеу менән битендәге пәрҙәһен асып тороп, күкрәксәһе -нән ҡумыҙ алып уйнап ебәрмәһенме! Әкиәттән.
3. Түшле алъяпҡыстың өҫкө өлөшө.
□ Нагрудник (часть фартука). Кукрәксәле алъяпҡыс. ■ [Зиләне] бөтөнләй көтмәгәндә .. осраттым. Кукрәксәле аҡ алъяпҡысы уның билен өҙөп тора. Кулында — тәгәрмәсләп уралған бик оҙон бау. Р. Ғабдрахманов.
4. Ашатҡанда баланың күкрәгенә бәйләй торған ҡыҫҡа ғына алъяпҡыс. □ Нагрудник
детский. ■ Ашағанда баланы йыйнаҡ булырға: ашар алдынан ҡулын йыуырға, кукрәксә кейергә, ашты тукмәҫкә, ашъяулыҡты бысратмаҫҡа, сүпләмәҫкә.. өйрәтергә кәрәк. Ғаилә календарынан.
КҮКРӘК ТАҠТАҺЫ (Р: грудная клетка; И.: chest; T.: göğüs) и. анат.
Күкрәктең алғы яҫылығы. □ Грудная клетка, стенка грудной клетки. ■ Үткән йылда бында бер йәһуд сауҙәгәре килеп сыҡҡайны. Шул кеше һәр көн иртә тороп, ергә мацлайын бәреп, ике ҡулы менән кукрәк таҡтаһына һуғып: «Я рабби, һиңә мең шөкөрҙәр ҡылам, ярай әле мине ҡатын итеп яратмағанһың», — тип уҡына ине. Ш. Шәһәр.
КҮКРӘК ТАУЫШЫ (Р: грудной голос; И.: undertone; T.: alçak, kaim ses) u.
Көслө көр тауыш. □ Грудной голос. ■ Көтөусе Айбулат уҙенең нисәмә йылдарға һуҙылған көтөуселек ғумерендә малын үрешкә ебәргәндә лә, йә алыҫҡа ҡыуғанда ла һәр ваҡыт моңло йырлап көн куреп ғәҙәтләнгән. Әле лә ул көслө кукрәк тауышы менән яланяңғыратыпйырлай.Ъ.. Дәүләтшина.
КҮКРӘК ТӨБӨ (Р: глубина души; И.: heart; T.: en iç) и.
Иң изге тойғолар һаҡланған урын; йөрәк түре. □ Глубина души. Кукрәк төбөндә ятҡан сер. Кукрәк төбөнән сыҡҡан һуҙ. Ш Басир куҙҙәрен йомдо, саҡ-саҡ ҡысҡырып ебәрмәй, уйҙарын кукрәк төбөндә йомарланы. Й. Солтанов. [Сәңсәк] ҡайҙандыр кукрәк төбөнән сыҡҡан яғымлы тауыш менән татлы вәғәҙәләр һөйләп, ҡыҙын йыуатырға тотона. М. Кәрим.
КҮКРӘК ХӘСТӘЛЕГЕ и. ҡар. күкрәк сире. Кукрәк хәстәлеге менән ауырыу. ■ Сафия апай .. ҡайтыу менән түшәккә йығылып, күпмелер ауырып ятҡандан һуң, кукрәк хәстәлеге менән вафат булды. М. Гафури.
КҮКРӘК ҺӨТӨ (Р: грудное молоко; И.: milk; T.: süt) и.
1. Ҡатын-ҡыҙ күкрәге һөтө. □ Грудное молоко. ■ Әсәй, һин миңә кукрәк һөтөң менән бергә йөрәк ялҡыныңды ҡойғанһың. X. Ғиләжев. Тамағы туҡ булһа ла, имеу иҫенә төшөп илаған бала, тора-килә кукрәк һөтө
798