Башҡорт теленең академик һүҙлеге. Том IV. 802 бит
Һүҙлектәр буйынса эҙләү
КҮКҺЕЛЛЕК
осо-ҡырыйы куренмәгән, кукһел офоҡтарға барып тоташҡан һымаҡ, иген баҫыуҙары тулҡынып ята. М. Тажи.
3. Асыҡ күренмәй томанланып торған (алыҫ нәмәләргә ҡарата). □ Неясный, туманный, синеватый (о предметах, находящихся далеко). ■ Мин һиҙмәнем — ул саҡ таң инеме, әллә иртә, әллә кукһел кис. М. Кәрим. Тауҙар юлын йырһыҙ уткәнем юҡ, кукһел тауҙар һөйә йырҙарҙы. Н. Нәжми.
КҮКҺЕЛЛЕК (күкһеллеге) (Р.: синева; И.: sky-blue color; T: mavilik) и.
Шыйыҡ күк төҫ, күкһел (2) төҫ; күкшеллек. □ Синева, голубизна. ■ Абай Айгәримдең куҙҙәре тирәһендәге кукһеллеккә һаман һоҡланып туя алмай: уға хайран ҡалып ҡарап ултыра. Картотека фондынан. Эй, яҙмышым! Алған һәр тынымды һанап йәшәу минең эшме ни? Әйләнәмдең шыҡһыҙ кукһеллеге саҡырып торор минең төҫмө ни? М. Ғәли.
КҮКҺЕЛЛӘНДЕРЕҮ (күкһелләндер-) ҡ. йөкм. ҡар. күкһелләнеү, понуд. от күкһелләнеү. Был куҙлек бар тирә-яҡты кук-һелләндереп курһәтә.
КҮКҺЕЛЛӘНЕҮ (күкһеллән-) (Р: синеть; И.: become blue; T: mavileşmek) ҡ.
Күкһел төҫкә инеү; күкшелләнеү. □ Синеть, голубеть, выделяться синеватым оттенком. Кукһелләнеп ятҡан may. ■ Кәримов, йөҙөндәге һиҙелер-һиҙелмәҫлек йылмайыуҙы һаман юғалтмаған килеш, бик йыраҡтарға һуҙылған яландарға һәм кукһелләнеп куренгән ҡалҡыулыҡтарға ҡарап тора ла ҡулына эләккән һаламды баш бармағына урай-урай һөйләй. Ә. Вәли. Куҙ алдыңда һинең, кукһелләнеп, яңы ерҙәр, тауҙар асыла, менгең килә тағы бейегерәк яңы тауҙың тубә башына. X. Кәрим. Урал кукрәгендә йөрәк кеуек Башҡортостан — тыуған илкәйем. Шул йөрәктең ҡан тамыры булып кукһелләнә Ағиҙелкәйем. Р. Ғарипов.
КҮКҺЕЛЛӘТЕҮ (күкһелләт-) (Р: придавать синеватый оттенок; И.: show blue; T: mavileştirmek) ҡ.
Күкһел итеү, күкһел төҫкә индереү. □ Придавать синеватый, голубоватый оттенок, окутывать, застилать дымкой. Өй ту-бәһен кукһелләтеп буяныҡ. ■ Алыҫ туғай
ҙарҙы кукһелләтеп, ергә йәйелә ҡуйы кук томан. X. Ҡунаҡбай.
КҮКҺЕЛЛӘТТЕРЕҮ (күкһелләттер-) ҡ. йөкм. ҡар. күкһелләтеү, понуд. от күкһелләтеү. Кукһелләттереп алыу. Буяуҙы бер аҙ кукһелләттереп алыу.
КҮКҺЕЛЛӘҮ (күкһеллә-) (Р: придавать синеватый оттенок; И.: show blue; T: ma-viletmek) ҡ.
Күкһел итеү, күкһел төҫкә индереү.
□ Придавать синеватый, голубоватый оттенок, окутывать, застилать дымкой. Тәҙрә ҡашағаларын аҡ буяуҙы кукһелләп буяһаң, матур килеп сыға.
КҮКҺЕҮ (күкһе-) (Р: плесневеть; И.: mold; T.: küflenmek) ҡ.
Күк еҫе инеү. □ Плесневеть, пропитываться сыростью, запахом плесени. Кукһегән ағас. Урман эсендә кукһеп бөткән бер бура ултыра.
КҮК ҺӨТ (Р: нежирное молоко; И.: skimmed milk; T.: yağsız süt) и.
Бик ныҡ шыйыҡ һөт. □ Нежирное молоко; обезжиренное, очень жидкое молоко. Кук һөт сәйҙе кугәртә. Быҙауҙарға кук һөт эсерә башланыҡ.
КҮК ҺӨТЛӘГӘН (Р: медуница; И.: lungwort; T.: ciğerotu) и. бот.
Йөнтәҫ һабаҡлы, ваҡ ҡына буранка рәүешендәге алһыу йәки күк сәскәле баллы ҡыр үләне; күк һөтләгән, тоноҡ кәкүкбаш.
□ Медуница (лат. Pulmonaria officinalis). Кыҙҙар ҡырҙан кук һөтләгән йыйып алып ҡайтҡандар. Кук һөтләгән сәскәһенән бал ҡорттары бал йыя.
КҮК ҺЫРҒА (Р: котовник; И.: nepeta; T.: kedi nanesi) и. бот.
Оҙон тура һабаҡлы, аҡ йәки күк сәскә атыусы, япраҡтары тәмләткес булараҡ ҡулланылыусы үлән төрө. □ Котовник (лат. Nepeta). ■ Кук һырға болондарҙа, яландарҙа, ҡоро тау битләуҙәрендә уҫә. Кук һырға уләнен бесәй яратып ашай. Интернет селтәренән.
КҮКҺЫУ (Р: сыворотка молочная; И.: whey; T.: peynir altı suyu) и.
Эремсек, ҡатыҡ һыуы. □ Сыворотка молочная. Кукһыу ашҡаҙан ауырыуҙарынан файҙалы.
802
осо-ҡырыйы куренмәгән, кукһел офоҡтарға барып тоташҡан һымаҡ, иген баҫыуҙары тулҡынып ята. М. Тажи.
3. Асыҡ күренмәй томанланып торған (алыҫ нәмәләргә ҡарата). □ Неясный, туманный, синеватый (о предметах, находящихся далеко). ■ Мин һиҙмәнем — ул саҡ таң инеме, әллә иртә, әллә кукһел кис. М. Кәрим. Тауҙар юлын йырһыҙ уткәнем юҡ, кукһел тауҙар һөйә йырҙарҙы. Н. Нәжми.
КҮКҺЕЛЛЕК (күкһеллеге) (Р.: синева; И.: sky-blue color; T: mavilik) и.
Шыйыҡ күк төҫ, күкһел (2) төҫ; күкшеллек. □ Синева, голубизна. ■ Абай Айгәримдең куҙҙәре тирәһендәге кукһеллеккә һаман һоҡланып туя алмай: уға хайран ҡалып ҡарап ултыра. Картотека фондынан. Эй, яҙмышым! Алған һәр тынымды һанап йәшәу минең эшме ни? Әйләнәмдең шыҡһыҙ кукһеллеге саҡырып торор минең төҫмө ни? М. Ғәли.
КҮКҺЕЛЛӘНДЕРЕҮ (күкһелләндер-) ҡ. йөкм. ҡар. күкһелләнеү, понуд. от күкһелләнеү. Был куҙлек бар тирә-яҡты кук-һелләндереп курһәтә.
КҮКҺЕЛЛӘНЕҮ (күкһеллән-) (Р: синеть; И.: become blue; T: mavileşmek) ҡ.
Күкһел төҫкә инеү; күкшелләнеү. □ Синеть, голубеть, выделяться синеватым оттенком. Кукһелләнеп ятҡан may. ■ Кәримов, йөҙөндәге һиҙелер-һиҙелмәҫлек йылмайыуҙы һаман юғалтмаған килеш, бик йыраҡтарға һуҙылған яландарға һәм кукһелләнеп куренгән ҡалҡыулыҡтарға ҡарап тора ла ҡулына эләккән һаламды баш бармағына урай-урай һөйләй. Ә. Вәли. Куҙ алдыңда һинең, кукһелләнеп, яңы ерҙәр, тауҙар асыла, менгең килә тағы бейегерәк яңы тауҙың тубә башына. X. Кәрим. Урал кукрәгендә йөрәк кеуек Башҡортостан — тыуған илкәйем. Шул йөрәктең ҡан тамыры булып кукһелләнә Ағиҙелкәйем. Р. Ғарипов.
КҮКҺЕЛЛӘТЕҮ (күкһелләт-) (Р: придавать синеватый оттенок; И.: show blue; T: mavileştirmek) ҡ.
Күкһел итеү, күкһел төҫкә индереү. □ Придавать синеватый, голубоватый оттенок, окутывать, застилать дымкой. Өй ту-бәһен кукһелләтеп буяныҡ. ■ Алыҫ туғай
ҙарҙы кукһелләтеп, ергә йәйелә ҡуйы кук томан. X. Ҡунаҡбай.
КҮКҺЕЛЛӘТТЕРЕҮ (күкһелләттер-) ҡ. йөкм. ҡар. күкһелләтеү, понуд. от күкһелләтеү. Кукһелләттереп алыу. Буяуҙы бер аҙ кукһелләттереп алыу.
КҮКҺЕЛЛӘҮ (күкһеллә-) (Р: придавать синеватый оттенок; И.: show blue; T: ma-viletmek) ҡ.
Күкһел итеү, күкһел төҫкә индереү.
□ Придавать синеватый, голубоватый оттенок, окутывать, застилать дымкой. Тәҙрә ҡашағаларын аҡ буяуҙы кукһелләп буяһаң, матур килеп сыға.
КҮКҺЕҮ (күкһе-) (Р: плесневеть; И.: mold; T.: küflenmek) ҡ.
Күк еҫе инеү. □ Плесневеть, пропитываться сыростью, запахом плесени. Кукһегән ағас. Урман эсендә кукһеп бөткән бер бура ултыра.
КҮК ҺӨТ (Р: нежирное молоко; И.: skimmed milk; T.: yağsız süt) и.
Бик ныҡ шыйыҡ һөт. □ Нежирное молоко; обезжиренное, очень жидкое молоко. Кук һөт сәйҙе кугәртә. Быҙауҙарға кук һөт эсерә башланыҡ.
КҮК ҺӨТЛӘГӘН (Р: медуница; И.: lungwort; T.: ciğerotu) и. бот.
Йөнтәҫ һабаҡлы, ваҡ ҡына буранка рәүешендәге алһыу йәки күк сәскәле баллы ҡыр үләне; күк һөтләгән, тоноҡ кәкүкбаш.
□ Медуница (лат. Pulmonaria officinalis). Кыҙҙар ҡырҙан кук һөтләгән йыйып алып ҡайтҡандар. Кук һөтләгән сәскәһенән бал ҡорттары бал йыя.
КҮК ҺЫРҒА (Р: котовник; И.: nepeta; T.: kedi nanesi) и. бот.
Оҙон тура һабаҡлы, аҡ йәки күк сәскә атыусы, япраҡтары тәмләткес булараҡ ҡулланылыусы үлән төрө. □ Котовник (лат. Nepeta). ■ Кук һырға болондарҙа, яландарҙа, ҡоро тау битләуҙәрендә уҫә. Кук һырға уләнен бесәй яратып ашай. Интернет селтәренән.
КҮКҺЫУ (Р: сыворотка молочная; И.: whey; T.: peynir altı suyu) и.
Эремсек, ҡатыҡ һыуы. □ Сыворотка молочная. Кукһыу ашҡаҙан ауырыуҙарынан файҙалы.
802