Башҡорт теленең академик һүҙлеге. Том IV. 820 бит
Һүҙлектәр буйынса эҙләү
КҮНЕГЕҮ
тейеш тугел ине, аҡһаҡ булһа ла, һөйрәлеп ҡайтыр. Б. Бикбай.
♦ Ҡулға күнегеү кеше янында торорға өйрәнеү (ҡырағай йәнлек, ҡошҡа ҡарата); ҡулға эйәләшеү. □ Приручаться. ■ Ярты йыл самаһы ваҡыт утте, буре балаһы тамам ҡулға кунегеп китте. С. Кулибай.
КҮНЕГЕҮ II и. ҡар. күнекмә 2,3. ■ Мин, мейес аҫтынан ун ҡаҙаҡлы герҙе һөйрәп сығарҙым да өй алдына сығып, көн дә кунегеу ут-кәрә башланым. М. Ғәли. [Уҡытыусы Ғәлиә:] Кунегеуҙәрҙе эшләнегеҙме, балалар, кем утәй алманы өйгә эшен? К. Кинйәбулатова.
КҮНЕГЕШЕҮ (күнегеш-) ҡ.
1. урт. ҡар. күнегеү 1. взаимн. от күнегеү 1. ■ Беҙ [әбейем менән] бер-беребеҙгә өйрәнешеп, кунегешеп бөткәнбеҙ. Р. Камал.
2. диал. Күнегеү. □ Привыкать. Бер-бе-рецә кунегешеу. Кунегешеп киткәнсе тороу.
КҮНЕКМӘ (Р.: навык; И.: acquired habit; T.: idman) и.
1. Даими эш барышында тупланған тәжрибә. □ Навык. Хеҙмәт кунекмәһе алыу.
2. Хеҙмәттә, хәрәкәттә оһолланыу өсөн башҡарылған эш. □ Тренировка, упражнение. Физик кунекмә уткәреу. ■ Төрлө кунек-мәләр яһап, тауышты асҡандан һуң, Ниғ-мәт Яруллович пианино өҫтөнә ҡуйылған ноталарҙың бер нисә данаһын йырсыларына таратып бирҙе. М. Садыкова. Йәйәу йөрөу .. физкультура менән шөғөлләнә башлаған олораҡ йәштәге кешеләргә яҡшы кунекмә булып тора. «Башҡортостан ҡыҙы», № 1, 2010.
3. Үткән дәресте нығытыу өсөн бирелгән эш, күнегеү. □ Упражнение, учебное задание. Кунекмәләр йыйынтығы. Кунекмәләр эшләу.
КҮНЕКТЕРЕҮ (күнектер-) (Р: приучать; И.: train to; T: alıştırmak) ҡ.
1. Билдәле бер шартҡа, хәлгә өйрәтеү. □ Приучать. Иртә торорға кунектереу. Һыуыҡҡа кунектереу.
2. Үҙ-ара эйәләштереү. □ Приучать друг к другу. Бер-беренә кунектереу.
3. Нимәгәлер өйрәтеү. □ Приучать к чему-л. Эшкә кунектереу. И [Сафагәрәй] бигерәк тә уҙе берәй төбәккә яу сабырға ниәтләнгән осорҙа ул ғәскәрҙе ҡырҙараҡ тотоп
торорға ярата, уҙенсә, бер аҙ кунектереп, сыныҡтырып ала. К. Мәргән.
КҮНЕҮ (күн-) [боронғо төрки көн-‘турайыу’ ] (Р: соглашаться; И.: accept; T.: razı olmak) ҡ.
1. Кемдеңдер ихтыярына, өгөтләүенә ыңғайлау; ризалашыу. □ Соглашаться, поддаваться уговорам. Өгөткә кунеу. ■ Был саҡырыуға Фатима эстән бик риза булмаһа ла, һөйгәненең һуҙен йыҡмаҫ өсөн, кунде. Б. Бикбай. Башта Айгөл әсәһе менән китергә лә кунә. И. Кинйәбулатов. Урал кунгән уң яҡҡа, Шулгән киткән һул яҡҡа. «Урал батыр».
2. Ниндәйҙер шартҡа, хәлгә өйрәнеп, күңелдән ризалашыу. □ Привыкать к чему, свыкаться с чем. ■ Шулай ҙа яңғыҙлыҡ уҙе-некен итә, иҙә, ҡурҡытмайса ғына, аҡрын ғына иҙә. Моғайын, дуҫ-иштәр араһында йәшәп кунгәнгә курәлер. Р. Ғабдрахманов. Ташҡынһыу халҡы кемдәрҙең ятып ҡалыуын ғына тугел, хәҙер һуғыштың барыуын да бик һирәк иҫкә төшөрә. Кешеләрҙең ҡайһылары улемгә кунде, ҡайһылары тереләргә ҡарап йыуанды. Р. Солтангәрәев. Барыһына кунә килһәк, кунә-кунә кун булырбыҙ. Р. Бикбаев.
КҮНЕШЕҮ (күнеш-) ҡ. урт. ҡар. күнегеү. взаимн. от күнегеү. Бер-береңә куне-шеу. ■ Старшина Байсаров бер яҡтан, господин Навалихин икенсе яҡтан, тубәндәге шарттарға кунешеп, ошо договорҙы төҙҙөк. Т. Хәйбуллин.
КҮН ИЛӘҮ (күн илә-) (Р: выделывать кожу; И.: dress leather; T: tabaklamak) ҡ.
Тирене махсус рәүештә (ҡатыҡ, эркет һыуы һ. б. нәмәләр һалып), йөнөн екетеп иләү. □ Выделывать кожу. Кун иләу өсөн айырыуса таһыллыҡ кәрәк.
КҮН ИЛӘҮСЕ (Р: кожевник; И.: tanner; T: göncü) и.
1. Тире иләүсе. □ Кожевник, скорняк. Кун иләусе һәнәре. Тиреләрҙе кун иләусегә илтеп бирҙем.
2. миф. Серле белемдәргә эйә булыусы зат. □ Кожевник, скорняк (мифологизированное лицо, обладающее тайными знаниями).
КҮН ҠУҢЫҘЫ (Р: кожеед; И.: carpet beetle; T: deri böceği) и. зоол.
820
тейеш тугел ине, аҡһаҡ булһа ла, һөйрәлеп ҡайтыр. Б. Бикбай.
♦ Ҡулға күнегеү кеше янында торорға өйрәнеү (ҡырағай йәнлек, ҡошҡа ҡарата); ҡулға эйәләшеү. □ Приручаться. ■ Ярты йыл самаһы ваҡыт утте, буре балаһы тамам ҡулға кунегеп китте. С. Кулибай.
КҮНЕГЕҮ II и. ҡар. күнекмә 2,3. ■ Мин, мейес аҫтынан ун ҡаҙаҡлы герҙе һөйрәп сығарҙым да өй алдына сығып, көн дә кунегеу ут-кәрә башланым. М. Ғәли. [Уҡытыусы Ғәлиә:] Кунегеуҙәрҙе эшләнегеҙме, балалар, кем утәй алманы өйгә эшен? К. Кинйәбулатова.
КҮНЕГЕШЕҮ (күнегеш-) ҡ.
1. урт. ҡар. күнегеү 1. взаимн. от күнегеү 1. ■ Беҙ [әбейем менән] бер-беребеҙгә өйрәнешеп, кунегешеп бөткәнбеҙ. Р. Камал.
2. диал. Күнегеү. □ Привыкать. Бер-бе-рецә кунегешеу. Кунегешеп киткәнсе тороу.
КҮНЕКМӘ (Р.: навык; И.: acquired habit; T.: idman) и.
1. Даими эш барышында тупланған тәжрибә. □ Навык. Хеҙмәт кунекмәһе алыу.
2. Хеҙмәттә, хәрәкәттә оһолланыу өсөн башҡарылған эш. □ Тренировка, упражнение. Физик кунекмә уткәреу. ■ Төрлө кунек-мәләр яһап, тауышты асҡандан һуң, Ниғ-мәт Яруллович пианино өҫтөнә ҡуйылған ноталарҙың бер нисә данаһын йырсыларына таратып бирҙе. М. Садыкова. Йәйәу йөрөу .. физкультура менән шөғөлләнә башлаған олораҡ йәштәге кешеләргә яҡшы кунекмә булып тора. «Башҡортостан ҡыҙы», № 1, 2010.
3. Үткән дәресте нығытыу өсөн бирелгән эш, күнегеү. □ Упражнение, учебное задание. Кунекмәләр йыйынтығы. Кунекмәләр эшләу.
КҮНЕКТЕРЕҮ (күнектер-) (Р: приучать; И.: train to; T: alıştırmak) ҡ.
1. Билдәле бер шартҡа, хәлгә өйрәтеү. □ Приучать. Иртә торорға кунектереу. Һыуыҡҡа кунектереу.
2. Үҙ-ара эйәләштереү. □ Приучать друг к другу. Бер-беренә кунектереу.
3. Нимәгәлер өйрәтеү. □ Приучать к чему-л. Эшкә кунектереу. И [Сафагәрәй] бигерәк тә уҙе берәй төбәккә яу сабырға ниәтләнгән осорҙа ул ғәскәрҙе ҡырҙараҡ тотоп
торорға ярата, уҙенсә, бер аҙ кунектереп, сыныҡтырып ала. К. Мәргән.
КҮНЕҮ (күн-) [боронғо төрки көн-‘турайыу’ ] (Р: соглашаться; И.: accept; T.: razı olmak) ҡ.
1. Кемдеңдер ихтыярына, өгөтләүенә ыңғайлау; ризалашыу. □ Соглашаться, поддаваться уговорам. Өгөткә кунеу. ■ Был саҡырыуға Фатима эстән бик риза булмаһа ла, һөйгәненең һуҙен йыҡмаҫ өсөн, кунде. Б. Бикбай. Башта Айгөл әсәһе менән китергә лә кунә. И. Кинйәбулатов. Урал кунгән уң яҡҡа, Шулгән киткән һул яҡҡа. «Урал батыр».
2. Ниндәйҙер шартҡа, хәлгә өйрәнеп, күңелдән ризалашыу. □ Привыкать к чему, свыкаться с чем. ■ Шулай ҙа яңғыҙлыҡ уҙе-некен итә, иҙә, ҡурҡытмайса ғына, аҡрын ғына иҙә. Моғайын, дуҫ-иштәр араһында йәшәп кунгәнгә курәлер. Р. Ғабдрахманов. Ташҡынһыу халҡы кемдәрҙең ятып ҡалыуын ғына тугел, хәҙер һуғыштың барыуын да бик һирәк иҫкә төшөрә. Кешеләрҙең ҡайһылары улемгә кунде, ҡайһылары тереләргә ҡарап йыуанды. Р. Солтангәрәев. Барыһына кунә килһәк, кунә-кунә кун булырбыҙ. Р. Бикбаев.
КҮНЕШЕҮ (күнеш-) ҡ. урт. ҡар. күнегеү. взаимн. от күнегеү. Бер-береңә куне-шеу. ■ Старшина Байсаров бер яҡтан, господин Навалихин икенсе яҡтан, тубәндәге шарттарға кунешеп, ошо договорҙы төҙҙөк. Т. Хәйбуллин.
КҮН ИЛӘҮ (күн илә-) (Р: выделывать кожу; И.: dress leather; T: tabaklamak) ҡ.
Тирене махсус рәүештә (ҡатыҡ, эркет һыуы һ. б. нәмәләр һалып), йөнөн екетеп иләү. □ Выделывать кожу. Кун иләу өсөн айырыуса таһыллыҡ кәрәк.
КҮН ИЛӘҮСЕ (Р: кожевник; И.: tanner; T: göncü) и.
1. Тире иләүсе. □ Кожевник, скорняк. Кун иләусе һәнәре. Тиреләрҙе кун иләусегә илтеп бирҙем.
2. миф. Серле белемдәргә эйә булыусы зат. □ Кожевник, скорняк (мифологизированное лицо, обладающее тайными знаниями).
КҮН ҠУҢЫҘЫ (Р: кожеед; И.: carpet beetle; T: deri böceği) и. зоол.
820