Башҡорт теленең академик һүҙлеге. Том IV. 824 бит
Һүҙлектәр буйынса эҙләү
КҮҢЕЛ АСЫУЫ
2. Ауыр уйҙан арыныу йыуаныу □ Поразвлечься. Концертҡа барып, куңел асыу. ■ Йөрәгенең ярһыуын баҫырға, әҙерәк куңел асып ҡайтырға булып, Сәғиҙә һыу буйына килде. М. Тажи.
КҮҢЕЛ АСЫУЫ (Р.: гнев души; И.: hate; T.: öfke) и.
Күңелде өйкәп торған асыу рәнйеү.
□ Гнев души. ■ Кешегә рәнйеһәң: «Куңел асыуын алып кит, хәтәр-хәуефтәрҙе алып кит!» — тип һыпырып алырға кәрәк уҙеңде. Башҡорт мифологияһынан.
КҮҢЕЛ БАЙЛЫҒЫ (Р.: богатство души; И.: wealth of one’s soul; T: gönül zengin-ligi) и.
Күңелдәге хис-тойғоларҙың тулылығы.
□ Богатство души. Куңел байлығы киң.
КҮҢЕЛ БАҪЫУ (күңел баҫ-) (Р: находить утешение; И.: find comfort / consolation in smth; T: gönlünü ferahlandırmak) ҡ.
Ҡыйын саҡта кем, нимә менәндер йыуаныу йыуанып албырғау; бауыр баҫыу. □ Находить утешение в ком-чём; успокаиваться. Бала менән куцел баҫыу. ■ Ул [Юлдаш], куңеле баҫылғансы, илағыһы килеуе бөткәнсе тип, оҙаҡ ҡына урам ҡыҙырып йөрөнө. 3. Биишева.
КҮҢЕЛ БЕРКЕТЕҮ (күңел беркет-) (Р: решиться; И.: to be upset by; T.: gönül koymak) ҡ.
Ниндәйҙер уйға килеү, күңелдән хәл итеү.
□ Решиться, решить в душе. И Сынтимер ҡара айғырға бик ҡыҙыҡты, ти. Нисек кенә булһа ла шуны эҙләп тапмаҡсы булып, куңелен беркетеп ҡуйҙы, ти. Әкиәттән.
КҮҢЕЛ БИҘҘЕРГЕС (Р: отвратительный; И.: disgusting; T.: iğrenç) с.
Күңелде һүрерлек яман, ерәнес. □ Отвратительный, скверный, гадкий. Куңел биҙҙергес ҡыланыш. Куңел биҙҙергес кеше.
КҮҢЕЛ БИҘҘЕРЕҮ (күңел биҙҙер-) (Р: отталкивать; И.: spurn; T.: geri çevirmek) к.
Ситләштереү, алыҫлаштырыу, күңел ҡайтарыу. □ Отталкивать, оттолкнуть кого. Был ҡыланышы куцел биҙҙерә.
КҮҢЕЛ БИҘЕҮ (күңел биҙ-) (Р: охладевать; И.: lose interest (in); T.: bezmek) ҡ.
Кемдәндер, нимәнәндер һыуыныу; яратмай башлау. □ Охладевать, охладеть, остывать к кому-чему; разлюбить. Уға ҡарата куңелем биҙгән минең.
КҮҢЕЛ БИРЕП (Р: с душой; И.: with soul; T.: gönül vererek)/?.
Ихлас күңел менән, теләп, яратып. □ С душой, с увлечением. Куңел биреп эшләу. Куңел биреп тыңлау.
КҮҢЕЛ БИРЕҮ (күңел бир-) (Р: предаваться всей душой; И.: set one’s heart on sth; T: gönül vermek) ҡ.
Ихласлыҡ ҡылыу. □ Предаваться всей душой кому-чему; вложить душу в кого-что; уделять внимание. Эшкә куңел биреу. Куңел биреп тыңлау. Уҡыуға куңел бирмәу.
КҮҢЕЛ БОЙОҒОУ (күңел бойоҡ-) (Р: запечалиться душой; И.: mourn; T.: kederlenmek) ҡ.
Күңелһеҙләнеү. □ Запечалиться душой. Куңеле бойоғоп китте. Куңеле бойоғоп ултыра.
КҮҢЕЛ БОЛҒАНЫУ (күңел болған-) (Р: тошнить; И.: feel woozy; T.: gönlü bulanmak) ҡ.
Ҡоҫҡо килеү. □ Тошнить, мутить. Автобуста куңел болғана. Баланың куңеле болғана. ■ Кабина эсендә тын алғыһыҙ эҫе. Хөмәйрәнең куңеле болғана башланы. Ф. Иҫәнғолов. Ауырыу башланғанда аппетит юғала, куңел болғана, ауыҙҙың тәме бөтә. В. Ғүмәров.
КҮҢЕЛ БОЛОҠҺОУ (күңел болоҡһо-) (Р: беспокоиться; И.: worry; T: kaygılanmak) ҡ.
Тынысһыҙланыу. □ Беспокоиться. Баланы көтөп, куңел болоҡһой. ■ Һандуғасым! Һайрап туҡтарһың да, тынып ҡалыр, тиеп, моңдарың, болоҡһой ҙа тора, ҡурҡа куңел, гуйә, шунан матур моң барын. Р. Ғарипов. Һуңғы бер нисә көндә Хәлимә әбейҙең куңеле болоҡһоп тора. .. Йөрәк эргәһендә бер төйөн тора ла тора. «Башҡортостан», 12 июль 2011.
КҮҢЕЛ БОСМАҠЛАНЫУ (күңел босмаҡлан-) ҡ. диал. ҡар. күңел ултырыу. Яҡшы мөғәмәләнән әбей, куңеле босмаҡла-нып, ҡайтып китте. Б. Бикбай.
824
2. Ауыр уйҙан арыныу йыуаныу □ Поразвлечься. Концертҡа барып, куңел асыу. ■ Йөрәгенең ярһыуын баҫырға, әҙерәк куңел асып ҡайтырға булып, Сәғиҙә һыу буйына килде. М. Тажи.
КҮҢЕЛ АСЫУЫ (Р.: гнев души; И.: hate; T.: öfke) и.
Күңелде өйкәп торған асыу рәнйеү.
□ Гнев души. ■ Кешегә рәнйеһәң: «Куңел асыуын алып кит, хәтәр-хәуефтәрҙе алып кит!» — тип һыпырып алырға кәрәк уҙеңде. Башҡорт мифологияһынан.
КҮҢЕЛ БАЙЛЫҒЫ (Р.: богатство души; И.: wealth of one’s soul; T: gönül zengin-ligi) и.
Күңелдәге хис-тойғоларҙың тулылығы.
□ Богатство души. Куңел байлығы киң.
КҮҢЕЛ БАҪЫУ (күңел баҫ-) (Р: находить утешение; И.: find comfort / consolation in smth; T: gönlünü ferahlandırmak) ҡ.
Ҡыйын саҡта кем, нимә менәндер йыуаныу йыуанып албырғау; бауыр баҫыу. □ Находить утешение в ком-чём; успокаиваться. Бала менән куцел баҫыу. ■ Ул [Юлдаш], куңеле баҫылғансы, илағыһы килеуе бөткәнсе тип, оҙаҡ ҡына урам ҡыҙырып йөрөнө. 3. Биишева.
КҮҢЕЛ БЕРКЕТЕҮ (күңел беркет-) (Р: решиться; И.: to be upset by; T.: gönül koymak) ҡ.
Ниндәйҙер уйға килеү, күңелдән хәл итеү.
□ Решиться, решить в душе. И Сынтимер ҡара айғырға бик ҡыҙыҡты, ти. Нисек кенә булһа ла шуны эҙләп тапмаҡсы булып, куңелен беркетеп ҡуйҙы, ти. Әкиәттән.
КҮҢЕЛ БИҘҘЕРГЕС (Р: отвратительный; И.: disgusting; T.: iğrenç) с.
Күңелде һүрерлек яман, ерәнес. □ Отвратительный, скверный, гадкий. Куңел биҙҙергес ҡыланыш. Куңел биҙҙергес кеше.
КҮҢЕЛ БИҘҘЕРЕҮ (күңел биҙҙер-) (Р: отталкивать; И.: spurn; T.: geri çevirmek) к.
Ситләштереү, алыҫлаштырыу, күңел ҡайтарыу. □ Отталкивать, оттолкнуть кого. Был ҡыланышы куцел биҙҙерә.
КҮҢЕЛ БИҘЕҮ (күңел биҙ-) (Р: охладевать; И.: lose interest (in); T.: bezmek) ҡ.
Кемдәндер, нимәнәндер һыуыныу; яратмай башлау. □ Охладевать, охладеть, остывать к кому-чему; разлюбить. Уға ҡарата куңелем биҙгән минең.
КҮҢЕЛ БИРЕП (Р: с душой; И.: with soul; T.: gönül vererek)/?.
Ихлас күңел менән, теләп, яратып. □ С душой, с увлечением. Куңел биреп эшләу. Куңел биреп тыңлау.
КҮҢЕЛ БИРЕҮ (күңел бир-) (Р: предаваться всей душой; И.: set one’s heart on sth; T: gönül vermek) ҡ.
Ихласлыҡ ҡылыу. □ Предаваться всей душой кому-чему; вложить душу в кого-что; уделять внимание. Эшкә куңел биреу. Куңел биреп тыңлау. Уҡыуға куңел бирмәу.
КҮҢЕЛ БОЙОҒОУ (күңел бойоҡ-) (Р: запечалиться душой; И.: mourn; T.: kederlenmek) ҡ.
Күңелһеҙләнеү. □ Запечалиться душой. Куңеле бойоғоп китте. Куңеле бойоғоп ултыра.
КҮҢЕЛ БОЛҒАНЫУ (күңел болған-) (Р: тошнить; И.: feel woozy; T.: gönlü bulanmak) ҡ.
Ҡоҫҡо килеү. □ Тошнить, мутить. Автобуста куңел болғана. Баланың куңеле болғана. ■ Кабина эсендә тын алғыһыҙ эҫе. Хөмәйрәнең куңеле болғана башланы. Ф. Иҫәнғолов. Ауырыу башланғанда аппетит юғала, куңел болғана, ауыҙҙың тәме бөтә. В. Ғүмәров.
КҮҢЕЛ БОЛОҠҺОУ (күңел болоҡһо-) (Р: беспокоиться; И.: worry; T: kaygılanmak) ҡ.
Тынысһыҙланыу. □ Беспокоиться. Баланы көтөп, куңел болоҡһой. ■ Һандуғасым! Һайрап туҡтарһың да, тынып ҡалыр, тиеп, моңдарың, болоҡһой ҙа тора, ҡурҡа куңел, гуйә, шунан матур моң барын. Р. Ғарипов. Һуңғы бер нисә көндә Хәлимә әбейҙең куңеле болоҡһоп тора. .. Йөрәк эргәһендә бер төйөн тора ла тора. «Башҡортостан», 12 июль 2011.
КҮҢЕЛ БОСМАҠЛАНЫУ (күңел босмаҡлан-) ҡ. диал. ҡар. күңел ултырыу. Яҡшы мөғәмәләнән әбей, куңеле босмаҡла-нып, ҡайтып китте. Б. Бикбай.
824