Башҡорт теленең академик һүҙлеге. Том IV. 825 бит
Һүҙлектәр буйынса эҙләү
КҮҢЕЛГӘ ТЕЙЕҮ
КҮҢЕЛ БӨТӨҮ (күңел бөт-) ҡ. ҡар. күңел булыу. Кыҙыныц дөрөҫ яуабына Зөләйхә инәйҙец куцеле бөттө. ■ Ерҙән һыуға ырғыған балыҡ һымаҡ, рәхәтләнеп, кинәнеп, оҙаҡ итеп бейене ул [Мицһылыу]. Инде ку-целе булғас, гармунсылар ҡаршыһына килде. Р. Солтангәрәев. Йәш килененең .. ғөрөф-ғәҙәтте һаҡлауына, бигерәк тә уларҙыц һуҙен тыцлап ҡасып килеуенә Йомай әбейҙец ҡуцеле бөттө. Һ. Дәүләтшина.
КҮҢЕЛ БӨТӘЙЕҮ (күңел бөтәй-) (Р: душевно успокоиться; И.: find comfort / consolation in smth; T.: teselli bulmak) ҡ.
1. Ҡәнәғәтләнеү, тынысланыу. □ Душевно успокоиться. ■ [Булат] мәктәптә саҡта тормошомда ни булып уткәне һиҙелмәй ҙә. Шуға бында килһәц, куцел бөтәйә лә китә. К. Кинйәбулатова.
2. ҡар. күңел үҫеү. И Театр — ул зауыҡ-лыларҙыц, фекерҙәштәрҙец байрамса осрашыу майҙаны, куцел бөтәйеп, рухыц байып ҡайтыр урын. Ғ. Хөсәйенов.
КҮҢЕЛ БУЛЫУ (күңел бул-) (Р: быть довольным чем', И.: to be willing; T.: gönlü olmak) ҡ.
Кемдецдер ҡылығынан бик риза, ҡәнәғәт булып ҡыуаныу, тынысланыу. □ Быть довольным чем, радоваться чему. И Бер ҡараһам һицә, куцелем була, бер йылмайып ҡараһац ни була. Халыҡ йырынан. Комиссар, әйҙә инде, куцелегеҙ булһын, тигән һымаҡ, патефонын ябып ҡуйҙы ла, скрипкаһын алып, «Буранбай» көйөн уйнарға тотондо. И. Насыри. Зөләйхә әбей быға ҡыуанып бөтә алмай. — Ҡаланан килгән улдарымдыц куцеле булғас, мицә бутән ни кәрәк?! — ти. 3. Биишева. Кунаҡтарҙыц оҙаҡ көттөрмәуенә ҡарттыц бик тә куцеле булды. Б. Бикбай.
КҮҢЕЛ БУШАТЫУ (күңел бушат-) (Р: излить душу; И.: ease one’s soul; T: içini dökmek) ҡ.
Кемгәлер эс сереңде һөйләү. □ Излить душу, отвести душу. Рәхәтләнеп куцел бушатыу.
КҮҢЕЛ БУШАУ (күңел буша-) (Р: успокоиться; И.: feel (spiritual) relieve; T.: sakinleşmek) ҡ.
Тынғыһыҙлаған уй-хистәрҙән арынып, тынысланыу. □ Успокоиться, освободиться от тяжёлых дум, почувствовать душевное облегчение. Я Йырлайыҡ та, дуҫтар, һуҙып-һуҙып, бер йырламай, куцел бушамай. Халыҡ йырынан. Артыҡ шауламай ғына һөйләп бирәйем ҡайғымды, бәлки, куцел бушап ҡалыр. Ә. Чаныш.
КҮҢЕЛ БӘЙЛӘҮ (күңел бәйлә-) ҡ. ҡар. күңел ятыу. ■ Уралды [һомай] кургәс тә, батырлығын уныц белгәс тә, яҡшылығын һиҙгәс тә, Уралға куцел бәйләгән. «Урал батыр». [Ғәле] уҙенец куцелен бәйләгән китаптарынан айырылғыһы килмәне. М. Ғафури.
КҮҢЕЛГӘ АУЫР АЛЫУ (күңелгә ауыр ал-) (Р: принять близко к сердцу; И.: take close to heart; T: alınmak) ҡ.
Кемдецдер һүҙенә рәнйеү. □ Принять близко к сердцу; обидеться. Дөрөҫөн әйтәм, куцелецә ауыр алма.
КҮҢЕЛГӘ АУЫР БУЛЫУ (күңелгә ауыр бул-) (Р: лечь тяжёлым камнем на душу; И.: take close to heart; T: alınmak) ҡ.
Тынғылыҡ бирмәй ғазаплау, борсоу; йөрәкте өйкәү (ниндәйҙер эш-хәл, һуҙ һ. б. ҡарата). □ Лечь тяжёлым камнем на душу. һаубуллашмай китеуе куцелемә ауыр булды. И Сеу, ницә уны [Татлыбайҙы] иҫкә алаһыц? Кейәуҙец куцеленә ауыр булыуы бар, — тине Мәғфиә инәй. Б. Бикбай.
КҮҢЕЛГӘ БЕРКЕТЕҮ (күңелгә беркет-) (Р: запоминать; И.: memorize; T: hatırında kaldırmak) ҡ.
Иҫтә ҡалдырыу. □ Запоминать, закрепить в памяти что. Куцелгә беркетеп ҡуйыу.
КҮҢЕЛГӘ КИЛЕҮ (күңелгә кил-) (Р: предчувствовать; И.: premonition; T: gönüle gelmek) ҡ. кусм.
Уйға килеү, алдан һиҙеү. □ Предчувствовать. Бындай хәлдец булыры куцелгә килеп торҙо.
КҮҢЕЛГӘ ТЕЙЕҮ (күңелгә тей-) (Р: вызывать тошноту; И.: feel sick; T: gönlü bulanmak) ҡ.
1. Күңел болғаныу, уҡшыу (ныҡ майлы, сөсө йәки утә татлы нәмәгә ҡарата). □ Вы-
825
КҮҢЕЛ БӨТӨҮ (күңел бөт-) ҡ. ҡар. күңел булыу. Кыҙыныц дөрөҫ яуабына Зөләйхә инәйҙец куцеле бөттө. ■ Ерҙән һыуға ырғыған балыҡ һымаҡ, рәхәтләнеп, кинәнеп, оҙаҡ итеп бейене ул [Мицһылыу]. Инде ку-целе булғас, гармунсылар ҡаршыһына килде. Р. Солтангәрәев. Йәш килененең .. ғөрөф-ғәҙәтте һаҡлауына, бигерәк тә уларҙыц һуҙен тыцлап ҡасып килеуенә Йомай әбейҙец ҡуцеле бөттө. Һ. Дәүләтшина.
КҮҢЕЛ БӨТӘЙЕҮ (күңел бөтәй-) (Р: душевно успокоиться; И.: find comfort / consolation in smth; T.: teselli bulmak) ҡ.
1. Ҡәнәғәтләнеү, тынысланыу. □ Душевно успокоиться. ■ [Булат] мәктәптә саҡта тормошомда ни булып уткәне һиҙелмәй ҙә. Шуға бында килһәц, куцел бөтәйә лә китә. К. Кинйәбулатова.
2. ҡар. күңел үҫеү. И Театр — ул зауыҡ-лыларҙыц, фекерҙәштәрҙец байрамса осрашыу майҙаны, куцел бөтәйеп, рухыц байып ҡайтыр урын. Ғ. Хөсәйенов.
КҮҢЕЛ БУЛЫУ (күңел бул-) (Р: быть довольным чем', И.: to be willing; T.: gönlü olmak) ҡ.
Кемдецдер ҡылығынан бик риза, ҡәнәғәт булып ҡыуаныу, тынысланыу. □ Быть довольным чем, радоваться чему. И Бер ҡараһам һицә, куцелем була, бер йылмайып ҡараһац ни була. Халыҡ йырынан. Комиссар, әйҙә инде, куцелегеҙ булһын, тигән һымаҡ, патефонын ябып ҡуйҙы ла, скрипкаһын алып, «Буранбай» көйөн уйнарға тотондо. И. Насыри. Зөләйхә әбей быға ҡыуанып бөтә алмай. — Ҡаланан килгән улдарымдыц куцеле булғас, мицә бутән ни кәрәк?! — ти. 3. Биишева. Кунаҡтарҙыц оҙаҡ көттөрмәуенә ҡарттыц бик тә куцеле булды. Б. Бикбай.
КҮҢЕЛ БУШАТЫУ (күңел бушат-) (Р: излить душу; И.: ease one’s soul; T: içini dökmek) ҡ.
Кемгәлер эс сереңде һөйләү. □ Излить душу, отвести душу. Рәхәтләнеп куцел бушатыу.
КҮҢЕЛ БУШАУ (күңел буша-) (Р: успокоиться; И.: feel (spiritual) relieve; T.: sakinleşmek) ҡ.
Тынғыһыҙлаған уй-хистәрҙән арынып, тынысланыу. □ Успокоиться, освободиться от тяжёлых дум, почувствовать душевное облегчение. Я Йырлайыҡ та, дуҫтар, һуҙып-һуҙып, бер йырламай, куцел бушамай. Халыҡ йырынан. Артыҡ шауламай ғына һөйләп бирәйем ҡайғымды, бәлки, куцел бушап ҡалыр. Ә. Чаныш.
КҮҢЕЛ БӘЙЛӘҮ (күңел бәйлә-) ҡ. ҡар. күңел ятыу. ■ Уралды [һомай] кургәс тә, батырлығын уныц белгәс тә, яҡшылығын һиҙгәс тә, Уралға куцел бәйләгән. «Урал батыр». [Ғәле] уҙенец куцелен бәйләгән китаптарынан айырылғыһы килмәне. М. Ғафури.
КҮҢЕЛГӘ АУЫР АЛЫУ (күңелгә ауыр ал-) (Р: принять близко к сердцу; И.: take close to heart; T: alınmak) ҡ.
Кемдецдер һүҙенә рәнйеү. □ Принять близко к сердцу; обидеться. Дөрөҫөн әйтәм, куцелецә ауыр алма.
КҮҢЕЛГӘ АУЫР БУЛЫУ (күңелгә ауыр бул-) (Р: лечь тяжёлым камнем на душу; И.: take close to heart; T: alınmak) ҡ.
Тынғылыҡ бирмәй ғазаплау, борсоу; йөрәкте өйкәү (ниндәйҙер эш-хәл, һуҙ һ. б. ҡарата). □ Лечь тяжёлым камнем на душу. һаубуллашмай китеуе куцелемә ауыр булды. И Сеу, ницә уны [Татлыбайҙы] иҫкә алаһыц? Кейәуҙец куцеленә ауыр булыуы бар, — тине Мәғфиә инәй. Б. Бикбай.
КҮҢЕЛГӘ БЕРКЕТЕҮ (күңелгә беркет-) (Р: запоминать; И.: memorize; T: hatırında kaldırmak) ҡ.
Иҫтә ҡалдырыу. □ Запоминать, закрепить в памяти что. Куцелгә беркетеп ҡуйыу.
КҮҢЕЛГӘ КИЛЕҮ (күңелгә кил-) (Р: предчувствовать; И.: premonition; T: gönüle gelmek) ҡ. кусм.
Уйға килеү, алдан һиҙеү. □ Предчувствовать. Бындай хәлдец булыры куцелгә килеп торҙо.
КҮҢЕЛГӘ ТЕЙЕҮ (күңелгә тей-) (Р: вызывать тошноту; И.: feel sick; T: gönlü bulanmak) ҡ.
1. Күңел болғаныу, уҡшыу (ныҡ майлы, сөсө йәки утә татлы нәмәгә ҡарата). □ Вы-
825