Башҡорт теленең академик һүҙлеге. Том IV. 830 бит
Һүҙлектәр буйынса эҙләү
КҮҢЕЛЛЕ
флаг тотҡан йөҙгә яҡын атлы куренде. Ул баҫмасылар менән көрәшеу өсөн төрөк-мәндәрҙән куңелле отряд ине. А. Таһиров.
КҮҢЕЛЛЕ III (Р.: весело; И.: joyful; Т: sevinçli) р.
Шат, кәйефле. □ Весело, приятно. Куңелле һөйләшеу. Куңелле итеп һөйләшеу. Кисә куңелле утте.
КҮҢЕЛЛЕК (Р: для души; И.: for one's private satisfaction; T: gönül için) с.
Күңел йыуанысы, күңел йыуатырлыҡ.
□ Для души, для настроения. Куңеллек буләктәр. • Туй ашы туйымлыҡ тугел, куңеллек кенә. Әйтем. Алла биргән — туйымлыҡ, бәндә биргән — куңеллек. Әйтем.
КҮҢЕЛЛЕЛЕК (Р: весёлость; И.: fun; Т: gönüllülük) и.
1. Уйын-көлкөлө, күңелле хәл. □ Весёлость. ■ [Айбулаттың] килеп инеуе куңел-лелек тыуҙыра ине. Һ. Дәүләтшина. Мин эшкә ингәндән бирле магазинда бындай куңеллелек булғаны юҡ ине әле. С. Агиш. Кылысбаев был куңеллелекте, көлкөнө тыуҙырған сәбәпкә төшөнә алмай йөҙәне. 3. Биишева.
2. Күтәренке күңел, кәйеф яҡшылығы.
□ Хорошее настроение. ■ Бик кәйефле булып ҡайтҡайны. Фәхри .. ашарға ултырғас та куңеллелеген юйманы. Б. Бикбай. Уның [Васяның] төҫөндә башҡа ваҡыттағы шаянлыҡ та, куңеллелек тә юҡ. Һ. Дәүләтшина.
3. Ниндәйҙер сифаттар менән кеше хол-ҡондағы үҙенсәлекте белдерә. □ В сочетании с прилагательными выражает черту характера. Киң куңеллелек. Нескә куңеллелек. Саф куңеллелек. ■ Нина йылы куңеллелек менән һөйгән егетенең ҡулбаштарынан ҡосаҡлап алды. Б. Бикбай. Хеҙмәткә ғәмһеҙлек, хуш куңеллелектән дә зарарлы нәмә бармы һуң? 3. Биишева. Ябайлыҡ, асыҡ һәм хуш куңеллелек һыҙаттарын бындағы халыҡта әле лә бик асыҡ курергә мөмкин. К. Мәргән.
КҮҢЕЛЛӘНДЕРЕҮ (күңелләндер-) (Р: поднимать настроение; И.: raise one’s mood; T: keyiflendirmek) ҡ.
1. Кәйефте күтәреү, күңелде асыу.
□ Поднимать, улучшать настроение. И Эш
тәге уңыш халыҡты ла куңелләндерә. Б. Бикбай.
2. Күңелле итеү. □ Оживлять, делать весёлым, более живым (например, работу, беседу). Ҡурай кисәне куңелләндереп ебәрҙе.
КҮҢЕЛЛӘНЕП (Р: охотно; И.: lief; Т.: gönülden) р.
Ихлас, ысын күңелдән. □ Охотно, с удовольствием. ■ Гөлйөҙөм еңгә бәрәсте нисек яратыу ын, нисек ашатыуын, бөтәһен һәйбәтләп, куңелләнеп, кинәнеп һөйләне. 3. Биишева. Сәхипьямал һаман ауырып ятҡан була, ти. Үҙе батша менән куңелләнеп тә һөйләшмәй, ти. Әкиәттән.
КҮҢЕЛЛӘНЕҮ (күңеллән-) (Р: веселеть; И.: enjoy oneself; T.: keyiflenmek) ҡ.
1. Кәйеф күтәрелеү. □ Веселеть, становиться весёлым; подниматься, улучшаться (о настроении). Әңгәмәсем куңелләнеп китте. Балалар куңелләнде. ■ [Новиков] асылып, куңелләнеп китте. Д. Юлтый.
2. Күңеллегә әйләнеү, йәнләнеү. □ Оживляться, становиться более живым. ■ [Карттар] унан, һуҙҙең йәбен табып алғанға ҡыуанып, куңелләнеп дауам итәләр ине.
з. Биишева. Тирә-яҡ һаман матурлана, яҡтыра бара, тормош куңелләнә. Т. Арслан. Ҡыш уртаһында Рәмзиәгә ярҙамға Тутыя тигән ҡыҙҙы бирҙеләр. Эш тағыла куңелләнеп китте. Картотека фондынан.
КҮҢЕЛНАМӘ [боронғо төрки куңел + фарс. намә} (Р: дневник; И.: diary; T.: günlük)
и. иҫк.
Иҫтәлек дәфтәре. □ Дневник. ■ Миң-неғәле бабайҙың кесе улы Әсғәткә рәхмәт. Ул атаһының «куңелнамә»ләрен — бер төргәк дәфтәр килтереп бирҙе. Картотека фондынан.
КҮҢЕЛ НЕСКӘРЕҮ (күңел нескәр-) ҡ. ҡар. күңел йомшарыу. М Клавдия ла башта беҙгә ҡушылып, арыҡ кәуҙәһен ҡалтыратып, мыртылдап көлөп маташты, һуңға табан, әллә мине ҡыҙғанып, куңеле нескәрҙе инде: «Йәш кенә балаларҙы нисек мәсхәрә итәләр бит!» — тип илай башланы. Д. Юлтый. Вәхит йырға ҡатнашмаһа ла, куңеле әллә ни эшләп нескәреп китте. М. Ғафури. Сәлимә лә,
830
флаг тотҡан йөҙгә яҡын атлы куренде. Ул баҫмасылар менән көрәшеу өсөн төрөк-мәндәрҙән куңелле отряд ине. А. Таһиров.
КҮҢЕЛЛЕ III (Р.: весело; И.: joyful; Т: sevinçli) р.
Шат, кәйефле. □ Весело, приятно. Куңелле һөйләшеу. Куңелле итеп һөйләшеу. Кисә куңелле утте.
КҮҢЕЛЛЕК (Р: для души; И.: for one's private satisfaction; T: gönül için) с.
Күңел йыуанысы, күңел йыуатырлыҡ.
□ Для души, для настроения. Куңеллек буләктәр. • Туй ашы туйымлыҡ тугел, куңеллек кенә. Әйтем. Алла биргән — туйымлыҡ, бәндә биргән — куңеллек. Әйтем.
КҮҢЕЛЛЕЛЕК (Р: весёлость; И.: fun; Т: gönüllülük) и.
1. Уйын-көлкөлө, күңелле хәл. □ Весёлость. ■ [Айбулаттың] килеп инеуе куңел-лелек тыуҙыра ине. Һ. Дәүләтшина. Мин эшкә ингәндән бирле магазинда бындай куңеллелек булғаны юҡ ине әле. С. Агиш. Кылысбаев был куңеллелекте, көлкөнө тыуҙырған сәбәпкә төшөнә алмай йөҙәне. 3. Биишева.
2. Күтәренке күңел, кәйеф яҡшылығы.
□ Хорошее настроение. ■ Бик кәйефле булып ҡайтҡайны. Фәхри .. ашарға ултырғас та куңеллелеген юйманы. Б. Бикбай. Уның [Васяның] төҫөндә башҡа ваҡыттағы шаянлыҡ та, куңеллелек тә юҡ. Һ. Дәүләтшина.
3. Ниндәйҙер сифаттар менән кеше хол-ҡондағы үҙенсәлекте белдерә. □ В сочетании с прилагательными выражает черту характера. Киң куңеллелек. Нескә куңеллелек. Саф куңеллелек. ■ Нина йылы куңеллелек менән һөйгән егетенең ҡулбаштарынан ҡосаҡлап алды. Б. Бикбай. Хеҙмәткә ғәмһеҙлек, хуш куңеллелектән дә зарарлы нәмә бармы һуң? 3. Биишева. Ябайлыҡ, асыҡ һәм хуш куңеллелек һыҙаттарын бындағы халыҡта әле лә бик асыҡ курергә мөмкин. К. Мәргән.
КҮҢЕЛЛӘНДЕРЕҮ (күңелләндер-) (Р: поднимать настроение; И.: raise one’s mood; T: keyiflendirmek) ҡ.
1. Кәйефте күтәреү, күңелде асыу.
□ Поднимать, улучшать настроение. И Эш
тәге уңыш халыҡты ла куңелләндерә. Б. Бикбай.
2. Күңелле итеү. □ Оживлять, делать весёлым, более живым (например, работу, беседу). Ҡурай кисәне куңелләндереп ебәрҙе.
КҮҢЕЛЛӘНЕП (Р: охотно; И.: lief; Т.: gönülden) р.
Ихлас, ысын күңелдән. □ Охотно, с удовольствием. ■ Гөлйөҙөм еңгә бәрәсте нисек яратыу ын, нисек ашатыуын, бөтәһен һәйбәтләп, куңелләнеп, кинәнеп һөйләне. 3. Биишева. Сәхипьямал һаман ауырып ятҡан була, ти. Үҙе батша менән куңелләнеп тә һөйләшмәй, ти. Әкиәттән.
КҮҢЕЛЛӘНЕҮ (күңеллән-) (Р: веселеть; И.: enjoy oneself; T.: keyiflenmek) ҡ.
1. Кәйеф күтәрелеү. □ Веселеть, становиться весёлым; подниматься, улучшаться (о настроении). Әңгәмәсем куңелләнеп китте. Балалар куңелләнде. ■ [Новиков] асылып, куңелләнеп китте. Д. Юлтый.
2. Күңеллегә әйләнеү, йәнләнеү. □ Оживляться, становиться более живым. ■ [Карттар] унан, һуҙҙең йәбен табып алғанға ҡыуанып, куңелләнеп дауам итәләр ине.
з. Биишева. Тирә-яҡ һаман матурлана, яҡтыра бара, тормош куңелләнә. Т. Арслан. Ҡыш уртаһында Рәмзиәгә ярҙамға Тутыя тигән ҡыҙҙы бирҙеләр. Эш тағыла куңелләнеп китте. Картотека фондынан.
КҮҢЕЛНАМӘ [боронғо төрки куңел + фарс. намә} (Р: дневник; И.: diary; T.: günlük)
и. иҫк.
Иҫтәлек дәфтәре. □ Дневник. ■ Миң-неғәле бабайҙың кесе улы Әсғәткә рәхмәт. Ул атаһының «куңелнамә»ләрен — бер төргәк дәфтәр килтереп бирҙе. Картотека фондынан.
КҮҢЕЛ НЕСКӘРЕҮ (күңел нескәр-) ҡ. ҡар. күңел йомшарыу. М Клавдия ла башта беҙгә ҡушылып, арыҡ кәуҙәһен ҡалтыратып, мыртылдап көлөп маташты, һуңға табан, әллә мине ҡыҙғанып, куңеле нескәрҙе инде: «Йәш кенә балаларҙы нисек мәсхәрә итәләр бит!» — тип илай башланы. Д. Юлтый. Вәхит йырға ҡатнашмаһа ла, куңеле әллә ни эшләп нескәреп китте. М. Ғафури. Сәлимә лә,
830