Башҡорт теленең академик һүҙлеге. Том IV. 831 бит
Һүҙлектәр буйынса эҙләү
КҮҢЕЛ ТӨБӨ
куцеле утә нескәреп киткән араларҙа, илап алырға соланға сыҡҡылап инә. Ф. Иҫәнғолов.
КҮҢЕЛ ӨСӨН (Р.: ради приличия; И.: for one‘s private satisfaction; T: gönül için) р.
Әҙәп һаҡлап. □ Ради приличия. Куцел өсөн булһа ла ултырырға тәҡдим итмәнеләр.
КҮҢЕЛСӘК (Р: весёлый; И.: cheerful; Т.: alçak gönüllü) с.
1. Шат күңелле, шат тәбиғәтле. □ Весёлый, жизнерадостный, радостный. Куцелсәк кеше. ■ Тыштан ғына шулай бер ҡатлы, куцелсәк булып куренә ине Шәрғи. Эсендә иһә ут яна. Яр. Вәлиев. Һуцғы көндәрҙә Мәрйәм куцелсәк ҡыҙға әйләнеп китте. Ғ. Ибраһимов. Ул [Даша] куцелсәк, төрлө мәҙәктәр уйлап сығара. «Башҡортостан», 28 ғинуар 2012. Ҡалын кәуҙәле куцелсәк кенә куренгән бер штабс-капитан ҡайҙа барырға өйрәтте. М. Хужин.
2. Яҡшы күңелле, кешелекле. □ Благодушный. Ж Ул [Фирҙәуес] .. бик тәбиғи ҙә, иркә лә, ләкин эскерһеҙ куцелсәк тә ине. Картотека фондынан. Ул [Мицнулла]инде, бер ни булмаған төҫлө, Биктимергә куцелсәк ҡарай ине. Картотека фондынан.
3. диал. Нескә хисле, хискә тиҙ бирелеүсән; йомшаҡ күңелле. □ Мягкосердечный. Киленем куцелсәк кенә. • Куцелсәк куцеле менән көн курә. Мәҡәл.
КҮҢЕЛСӘКЛЕК (күңелсәклеге) (Р: весёлость; И.: cheerful; T.: neşe) и.
Шат, күңелле булыу һыҙаты. □ Весёлость, радушность. ■ Тимер, йәштән ситтә куп йөрөгәнлектән һәм байтаҡ ҡына ауырлыҡтар кисергәнлектән, ҡыпсаҡтарға хас куцелсәклектән мәхрум ине, аҙ һөйләне, аҙ көлдө. Б. Бикбай. Сәғит ағағыҙ ижади һәләтлеге, йөрөш-торошо, йылдам хәрәкәт-ҡуҙғалышы, куцелсәклеге, хатта һыны-йөҙө менән дә егеттәрсә йәш әле. С. Агиш. Шунан ул [Хатип] кинәт кенә тауышын баҫа төштө, Сәйҙәгә яғымлы ҡарап, дуҫтарса куцелсәклек менән өндәште. Ф. Иҫәнғолов.
КҮҢЕЛСӘКЛӘНЕҮ (күңелсәклән-)
(Р: повеселеть; И.: cheer up, become merry; T.: keyiflenmek) ҡ.
Кәйеф яҡшырыу. □ Повеселеть, улучшиться (о настроении). ■ Мицһылыу ецгә куцелсәҡләнеп китте. Р. Солтангәрәев.
КҮҢЕЛ ТАБЫУ (күңел тап-) (Р: забавлять; И.: amuse; T.: gönlünü kazanmak) ҡ.
1. Көйөн көйләп, ҡәнәғәт итеү; кәйеф күтәреү. □ Расположить к себе, забавлять, веселить, развлекать кого. Кисәгә килеуселәрҙец куцелен табыу. • Аҙҙан ғына куцел табыла, юҡтан ғына куцел ҡала. Мәҡәл.
2. Кемгәлер ярарға тырышыу. □ Угождать, угодить кому. ■ Кешеләрҙец куцелен таба белергә кәрәк. Я. Хамматов.
КҮҢЕЛ ТАРТМАУ (күңел тартма-) (Р: душа не лежит; И.: attract; T.: istememek) ҡ.
Нимәгәлер күңел ятмау, нимәнелер оҡшатмау. □ Душа не лежит. Уға яҡын барырға куцелем тартманы.
КҮҢЕЛ ТАРТЫЛЫУ (күңел тартыл-) (Р: влечься; И.: be in love; T.: gönül çekmek) ҡ.
Яҡшы, йылы хистән кемгә йәки нимәгәлер ылығыу, ынтылыу (куцелгә ҡарата). □ Влечься, тянуться к кому-чему (о душе). ■ Көнгә баҡҡан көнбағыштай, һицә тартыла куцел. Ҡ. Даян.
КҮҢЕЛ ТАРТЫУ (күңел тарт-) (Р: испытывать расположение; И.: attract; T.: gönül çekmek) ҡ.
1. Яҡшы, йылы хистән кемгә йәки нимәгәлер ылығыу, ынтылыу. □ Испытывать расположение, влечение к кому-чему, тянуть к кому-чему. ■ Яландары, тулҡынланып ултырған бойҙай дицгеҙҙәре уҙҙәренец тынлығы һәм кицлеге менән куцелде тартып торалар. И. Насыри. Аяҡтар уҙҙәренән-уҙҙәре уны тыуған өйө яғына тарттылар. Юҡ, аяҡтар тугел, дөрөҫөрәге — куцеле тартты, буғай. Б. Бикбай.
2. Иғтибарҙы үҙенә йәлеп итеү. □ Привлекать внимание. ■ Сәнғәт, хас дицгеҙ кеуек ук, мөһабәтлеге һәм гузәллеге менән кешеләрҙец куцелен уҙенә тарта. М. Садыҡова.
КҮҢЕЛ ТӨБӨ (Р: тайник души; И.: heart of one’s soul; T: gönlün baş köşesi) и.
Эске донъяның сит-ят күҙҙән йәшерен изге урыны. □ Тайник души. Куцел төбөндәге уйҙар. Куцел төбөндәге йәшерен серҙәр.
831
куцеле утә нескәреп киткән араларҙа, илап алырға соланға сыҡҡылап инә. Ф. Иҫәнғолов.
КҮҢЕЛ ӨСӨН (Р.: ради приличия; И.: for one‘s private satisfaction; T: gönül için) р.
Әҙәп һаҡлап. □ Ради приличия. Куцел өсөн булһа ла ултырырға тәҡдим итмәнеләр.
КҮҢЕЛСӘК (Р: весёлый; И.: cheerful; Т.: alçak gönüllü) с.
1. Шат күңелле, шат тәбиғәтле. □ Весёлый, жизнерадостный, радостный. Куцелсәк кеше. ■ Тыштан ғына шулай бер ҡатлы, куцелсәк булып куренә ине Шәрғи. Эсендә иһә ут яна. Яр. Вәлиев. Һуцғы көндәрҙә Мәрйәм куцелсәк ҡыҙға әйләнеп китте. Ғ. Ибраһимов. Ул [Даша] куцелсәк, төрлө мәҙәктәр уйлап сығара. «Башҡортостан», 28 ғинуар 2012. Ҡалын кәуҙәле куцелсәк кенә куренгән бер штабс-капитан ҡайҙа барырға өйрәтте. М. Хужин.
2. Яҡшы күңелле, кешелекле. □ Благодушный. Ж Ул [Фирҙәуес] .. бик тәбиғи ҙә, иркә лә, ләкин эскерһеҙ куцелсәк тә ине. Картотека фондынан. Ул [Мицнулла]инде, бер ни булмаған төҫлө, Биктимергә куцелсәк ҡарай ине. Картотека фондынан.
3. диал. Нескә хисле, хискә тиҙ бирелеүсән; йомшаҡ күңелле. □ Мягкосердечный. Киленем куцелсәк кенә. • Куцелсәк куцеле менән көн курә. Мәҡәл.
КҮҢЕЛСӘКЛЕК (күңелсәклеге) (Р: весёлость; И.: cheerful; T.: neşe) и.
Шат, күңелле булыу һыҙаты. □ Весёлость, радушность. ■ Тимер, йәштән ситтә куп йөрөгәнлектән һәм байтаҡ ҡына ауырлыҡтар кисергәнлектән, ҡыпсаҡтарға хас куцелсәклектән мәхрум ине, аҙ һөйләне, аҙ көлдө. Б. Бикбай. Сәғит ағағыҙ ижади һәләтлеге, йөрөш-торошо, йылдам хәрәкәт-ҡуҙғалышы, куцелсәклеге, хатта һыны-йөҙө менән дә егеттәрсә йәш әле. С. Агиш. Шунан ул [Хатип] кинәт кенә тауышын баҫа төштө, Сәйҙәгә яғымлы ҡарап, дуҫтарса куцелсәклек менән өндәште. Ф. Иҫәнғолов.
КҮҢЕЛСӘКЛӘНЕҮ (күңелсәклән-)
(Р: повеселеть; И.: cheer up, become merry; T.: keyiflenmek) ҡ.
Кәйеф яҡшырыу. □ Повеселеть, улучшиться (о настроении). ■ Мицһылыу ецгә куцелсәҡләнеп китте. Р. Солтангәрәев.
КҮҢЕЛ ТАБЫУ (күңел тап-) (Р: забавлять; И.: amuse; T.: gönlünü kazanmak) ҡ.
1. Көйөн көйләп, ҡәнәғәт итеү; кәйеф күтәреү. □ Расположить к себе, забавлять, веселить, развлекать кого. Кисәгә килеуселәрҙец куцелен табыу. • Аҙҙан ғына куцел табыла, юҡтан ғына куцел ҡала. Мәҡәл.
2. Кемгәлер ярарға тырышыу. □ Угождать, угодить кому. ■ Кешеләрҙец куцелен таба белергә кәрәк. Я. Хамматов.
КҮҢЕЛ ТАРТМАУ (күңел тартма-) (Р: душа не лежит; И.: attract; T.: istememek) ҡ.
Нимәгәлер күңел ятмау, нимәнелер оҡшатмау. □ Душа не лежит. Уға яҡын барырға куцелем тартманы.
КҮҢЕЛ ТАРТЫЛЫУ (күңел тартыл-) (Р: влечься; И.: be in love; T.: gönül çekmek) ҡ.
Яҡшы, йылы хистән кемгә йәки нимәгәлер ылығыу, ынтылыу (куцелгә ҡарата). □ Влечься, тянуться к кому-чему (о душе). ■ Көнгә баҡҡан көнбағыштай, һицә тартыла куцел. Ҡ. Даян.
КҮҢЕЛ ТАРТЫУ (күңел тарт-) (Р: испытывать расположение; И.: attract; T.: gönül çekmek) ҡ.
1. Яҡшы, йылы хистән кемгә йәки нимәгәлер ылығыу, ынтылыу. □ Испытывать расположение, влечение к кому-чему, тянуть к кому-чему. ■ Яландары, тулҡынланып ултырған бойҙай дицгеҙҙәре уҙҙәренец тынлығы һәм кицлеге менән куцелде тартып торалар. И. Насыри. Аяҡтар уҙҙәренән-уҙҙәре уны тыуған өйө яғына тарттылар. Юҡ, аяҡтар тугел, дөрөҫөрәге — куцеле тартты, буғай. Б. Бикбай.
2. Иғтибарҙы үҙенә йәлеп итеү. □ Привлекать внимание. ■ Сәнғәт, хас дицгеҙ кеуек ук, мөһабәтлеге һәм гузәллеге менән кешеләрҙец куцелен уҙенә тарта. М. Садыҡова.
КҮҢЕЛ ТӨБӨ (Р: тайник души; И.: heart of one’s soul; T: gönlün baş köşesi) и.
Эске донъяның сит-ят күҙҙән йәшерен изге урыны. □ Тайник души. Куцел төбөндәге уйҙар. Куцел төбөндәге йәшерен серҙәр.
831