Башҡорт теленең академик һүҙлеге. Том IV. 833 бит
Һүҙлектәр буйынса эҙләү
КҮҢЕЛҺЕҘЛӘНДЕРЕҮ
етә. ■ Алмағастар кеуек, аҡ сәскәгә кумелеп, уҫһен өсөн кеше куцеле, яҙ ҡояшы кеуек, боҙҙо иретерлек йылы һуҙҙәр кәрәк тугелме? Р. Янбулатова.
КҮҢЕЛ ҺАЛЫУ (күңел һал-) (Р: выполнить с душой; И.: put one’s heart to smth; T: gönül vermek) ҡ.
1. Ихлас башҡарыу □ Выполнить с душой. Куцел һалып эшләу. ■ Иман йортона куҙ һалыу менән уны төҙөуселәрҙец уҙ эшен куцел һалып, ихлас башҡарғанына инанаһыц. «Башҡортостан», 18 сентябрь 2010. Беҙ уларҙы һеҙҙец өсөн иц ҡәҙерле буләк итеп һаҡлайбыҙ. Сөнки беҙ уларҙыц һәр бер нағышына айырым куцел һалдыҡ, ептәрен, төҫтәрен, биҙәктәрен һайланыҡ, һеҙҙец матур, нескә куцелдәрегеҙҙе шунда сағылдырырға тырыштыҡ. Д. Юлтый. Кәмәриә уҡыуға бик отҡор булһа, тегеһе белемгә һис куцел һалманы. Н. Игеҙйәнова.
2. Иғтибар йүнәлтеү, күҙ ташлау. □ Увлечься кем-чем. Кыҙға куцел һалыу. ■ Диҡ-ҡәтецде тарта алманым, ҡараш һалдыц, куцел һалманыц. М. Кәрим.
КҮҢЕЛҺЕҘ I (Р: скучный; И.: unwilling; T.: gönülsüz) с.
1. Тәьҫир итерлек ҡыҙығы булмаған, ялҡытҡыс бер төрлө. □ Скучный, неинтересный. Куцелһеҙ фильм. Куцелһеҙ спектакль.
2. Кәйефте ҡырған, бошондорғос; ауыр тәьҫир ҡалдырған, насар. □ Печальный. Куцелһеҙ осрашыу. Куцелһеҙ ваҡиға. Куцелһеҙ уйҙарға сумыу. ■ Йылға буйына йәшел таҫма һымаҡ һуҙылған туғай, йылдыц шул куцелһеҙ миҙгелендә беҙҙец берҙән-бер йыуанысҡа әуерелә. Й. Солтанов.
3. Ауыр тәьҫир ҡалдырған, насар. □ Печальный, неприятный. ■ һарайына ҡайтып инә был [батша], инһә — тегендә куцелһеҙ хәбәр бар: курше батша быға ҡаршы һуғыш асҡан, ти. Әкиәттән.
4. Күңеле бойоҡ; кәйефһеҙ. □ Невесёлый, грустный. Куцелһеҙ кеше. Куцелһеҙ сырай. Куцелһеҙ тауыш. • Куцелһеҙгә кулдәк кейҙермәйҙәр. Мәҡәл. Куцелһеҙҙец куҙе кур-мәй. Әйтем.
КҮҢЕЛҺЕҘ II (Р: скучно; И.: unwilling; T: gönülsüz)/?.
1. Ҡыҙыҡ түгел, эс бошорғос. □ Скучно, неинтересно. Дәрес куцелһеҙ утте.
2. Бойоҡ, ҡайғылы. □ Грустно. Куцелһеҙ йөрөу. ■ Һис уфтанма, куцелһеҙ булды, тип ғумерем башы. Ш. Бабич. Ауыр булыр һицә минец менән... Тик булмаҫ һис һицә куцелһеҙ: һинец менән мин сабый ҙа булам, һәм таба ла беләм көлкө һуҙ... Р. Ғарипов. Сәғиҙәнец шулай куцелһеҙ генә ултырыуына Рәшиҙә лә, Зыя Тайморзин да иғтибар итте. М. Тажи.
КҮҢЕЛҺЕҘЛЕК (күңелһеҙлеге) (Р: скукота; И.: sadness; T: neşesizlik) и.
1. Ҡыҙығы булмаған, күңелһеҙ хәл.
□ Скукота. Эс бошорғос куцелһеҙлек. ■ [Сәғиҙә ] яңғыҙлыҡ һәм куцелһеҙлектән бошоноп та ҡуйғылай ине. М. Тажи.
2. Ауыр тәьҫир иткән, ауырлыҡ килтергән эш-хәл. □ Неприятность. Куцелһеҙлеккә осрау. Куцелһеҙлектән бошоноу. ■ Мөлөк ағай уйлай-уйлай башы ҡаңғырып китте; юлында бынауындай уцайһыҙлыҡ, куцелһеҙлек осрағас, асыуы ла килде. Т. Хәйбуллин.
3. Күңел һүренкелеге, кәйефһеҙлек.
□ Плохое настроение, самочувствие; подавленность. Куцелһеҙлеккә бирелеу. ■ Юлдаштыр атаһы, һуҙҙец былай боролоп ки-meye табынға куцелһеҙлек килтереуенән .. ҡурҡып: «Шунан, Сәлмән ағай, һабантуйға барҙығыҙмы һуц?» — тип һуҙҙе тиҙ генә төп темаға ҡайтарырға ашыҡты. 3. Биишева. Куҙ курмәгән, ҡолаҡ ишетмәгән ауырлыҡтар, ҡыйынлыҡтар аҫтында ҡалһа ла, куцелһеҙлеккә, төшөнкөлөккә бирелергә тейеш тугел кеше. Ш. Шәһәр.
КҮҢЕЛҺЕҘЛӘНДЕРЕҮ (күңелһеҙләндер-) (Р: печалить; И.: sadden; T: kaygılandırmak) ҡ.
1. Кәйефте төшөрөү. □ Печалить, опечаливать. Был хәбәр мине бик куцелһеҙләндереп ебәрҙе.
2. Күңелһеҙ, ҡыҙыҡһыҙ, йәмһеҙ итеү.
□ Придавать унылый, мрачный, скучный вид; наводить тоску, портить настроение. Был ҡара буяулы бина урамды куцелһеҙ-ләндерә.
833
етә. ■ Алмағастар кеуек, аҡ сәскәгә кумелеп, уҫһен өсөн кеше куцеле, яҙ ҡояшы кеуек, боҙҙо иретерлек йылы һуҙҙәр кәрәк тугелме? Р. Янбулатова.
КҮҢЕЛ ҺАЛЫУ (күңел һал-) (Р: выполнить с душой; И.: put one’s heart to smth; T: gönül vermek) ҡ.
1. Ихлас башҡарыу □ Выполнить с душой. Куцел һалып эшләу. ■ Иман йортона куҙ һалыу менән уны төҙөуселәрҙец уҙ эшен куцел һалып, ихлас башҡарғанына инанаһыц. «Башҡортостан», 18 сентябрь 2010. Беҙ уларҙы һеҙҙец өсөн иц ҡәҙерле буләк итеп һаҡлайбыҙ. Сөнки беҙ уларҙыц һәр бер нағышына айырым куцел һалдыҡ, ептәрен, төҫтәрен, биҙәктәрен һайланыҡ, һеҙҙец матур, нескә куцелдәрегеҙҙе шунда сағылдырырға тырыштыҡ. Д. Юлтый. Кәмәриә уҡыуға бик отҡор булһа, тегеһе белемгә һис куцел һалманы. Н. Игеҙйәнова.
2. Иғтибар йүнәлтеү, күҙ ташлау. □ Увлечься кем-чем. Кыҙға куцел һалыу. ■ Диҡ-ҡәтецде тарта алманым, ҡараш һалдыц, куцел һалманыц. М. Кәрим.
КҮҢЕЛҺЕҘ I (Р: скучный; И.: unwilling; T.: gönülsüz) с.
1. Тәьҫир итерлек ҡыҙығы булмаған, ялҡытҡыс бер төрлө. □ Скучный, неинтересный. Куцелһеҙ фильм. Куцелһеҙ спектакль.
2. Кәйефте ҡырған, бошондорғос; ауыр тәьҫир ҡалдырған, насар. □ Печальный. Куцелһеҙ осрашыу. Куцелһеҙ ваҡиға. Куцелһеҙ уйҙарға сумыу. ■ Йылға буйына йәшел таҫма һымаҡ һуҙылған туғай, йылдыц шул куцелһеҙ миҙгелендә беҙҙец берҙән-бер йыуанысҡа әуерелә. Й. Солтанов.
3. Ауыр тәьҫир ҡалдырған, насар. □ Печальный, неприятный. ■ һарайына ҡайтып инә был [батша], инһә — тегендә куцелһеҙ хәбәр бар: курше батша быға ҡаршы һуғыш асҡан, ти. Әкиәттән.
4. Күңеле бойоҡ; кәйефһеҙ. □ Невесёлый, грустный. Куцелһеҙ кеше. Куцелһеҙ сырай. Куцелһеҙ тауыш. • Куцелһеҙгә кулдәк кейҙермәйҙәр. Мәҡәл. Куцелһеҙҙец куҙе кур-мәй. Әйтем.
КҮҢЕЛҺЕҘ II (Р: скучно; И.: unwilling; T: gönülsüz)/?.
1. Ҡыҙыҡ түгел, эс бошорғос. □ Скучно, неинтересно. Дәрес куцелһеҙ утте.
2. Бойоҡ, ҡайғылы. □ Грустно. Куцелһеҙ йөрөу. ■ Һис уфтанма, куцелһеҙ булды, тип ғумерем башы. Ш. Бабич. Ауыр булыр һицә минец менән... Тик булмаҫ һис һицә куцелһеҙ: һинец менән мин сабый ҙа булам, һәм таба ла беләм көлкө һуҙ... Р. Ғарипов. Сәғиҙәнец шулай куцелһеҙ генә ултырыуына Рәшиҙә лә, Зыя Тайморзин да иғтибар итте. М. Тажи.
КҮҢЕЛҺЕҘЛЕК (күңелһеҙлеге) (Р: скукота; И.: sadness; T: neşesizlik) и.
1. Ҡыҙығы булмаған, күңелһеҙ хәл.
□ Скукота. Эс бошорғос куцелһеҙлек. ■ [Сәғиҙә ] яңғыҙлыҡ һәм куцелһеҙлектән бошоноп та ҡуйғылай ине. М. Тажи.
2. Ауыр тәьҫир иткән, ауырлыҡ килтергән эш-хәл. □ Неприятность. Куцелһеҙлеккә осрау. Куцелһеҙлектән бошоноу. ■ Мөлөк ағай уйлай-уйлай башы ҡаңғырып китте; юлында бынауындай уцайһыҙлыҡ, куцелһеҙлек осрағас, асыуы ла килде. Т. Хәйбуллин.
3. Күңел һүренкелеге, кәйефһеҙлек.
□ Плохое настроение, самочувствие; подавленность. Куцелһеҙлеккә бирелеу. ■ Юлдаштыр атаһы, һуҙҙец былай боролоп ки-meye табынға куцелһеҙлек килтереуенән .. ҡурҡып: «Шунан, Сәлмән ағай, һабантуйға барҙығыҙмы һуц?» — тип һуҙҙе тиҙ генә төп темаға ҡайтарырға ашыҡты. 3. Биишева. Куҙ курмәгән, ҡолаҡ ишетмәгән ауырлыҡтар, ҡыйынлыҡтар аҫтында ҡалһа ла, куцелһеҙлеккә, төшөнкөлөккә бирелергә тейеш тугел кеше. Ш. Шәһәр.
КҮҢЕЛҺЕҘЛӘНДЕРЕҮ (күңелһеҙләндер-) (Р: печалить; И.: sadden; T: kaygılandırmak) ҡ.
1. Кәйефте төшөрөү. □ Печалить, опечаливать. Был хәбәр мине бик куцелһеҙләндереп ебәрҙе.
2. Күңелһеҙ, ҡыҙыҡһыҙ, йәмһеҙ итеү.
□ Придавать унылый, мрачный, скучный вид; наводить тоску, портить настроение. Был ҡара буяулы бина урамды куцелһеҙ-ләндерә.
833