Башҡорт теленең академик һүҙлеге. Том IV. 834 бит
Һүҙлектәр буйынса эҙләү
КҮҢЕЛҺЕҘЛӘНЕҮ
КҮҢЕЛҺЕҘЛӘНЕҮ (күңелһеҙлән-) (Р.: печалиться; И.: grow sad; T.: kaygılanmak) ҡ.
1. Кәйеф ҡырылыу; бойоҡланыу. □ Печалиться, грустить, становиться печальным, грустным. И Егет бик куцелһеҙләнеп кенә теге ҡыҙ янына барған. Әкиәттән. Көндәр утә-килә ҡатын бойоҡто, алсаҡлығын онот-то — балтаһы һыуға төшкәндәй куңелһеҙ-ләнде. И. Солтанов, һуғыш бөтөп, ауылға һалдаттар ҡайта башлағас, әсәйем ниңәлер куцелһеҙләнде. Н. Мусин. Тик Ҡадир, ни өсөндөр, бөгөн куңелһеҙләнеберәк ҡайтҡан. Б. Бикбай.
2. Күңелһеҙ, ҡыҙыҡһыҙ, йәмһеҙгә әйләнеү. □ Приобретать унылый, скучный вид; мрачнеть. Урам куцелһеҙләнде. Мәктәп ку-ңелһеҙләнде. ■ Көн һалҡынайғас, тирә-яҡ куцелһеҙләнде. Көн тамам куцелһеҙләнеп, һалҡынсаланып китте. 3. Биишева.
КҮҢЕЛҺЕНЕҮ (күңелһен-) ҡ.
1. ҡар. күңелләнеү 1. ■ [Ямал — ҡыҙҙарға:] Янсыҡ, ҡулъяулыҡ, яулыҡ-маҙар биреп ҡыуандырыр кәрәк ине. Шулай итһәц, улар [егеттәр] албырғап, куцелһенеп, һәр ваҡыт дәртләнеп йөрөрҙәр ине. Н. Ҡәрип.
2. Күңелгә ятыу, оҡшатыу. □ Нравиться (о ком-чём); чувствовать расположение к кому-чему. Карамакка матур булғас, ул ҡыҙҙы куцелһенә ине.
КҮҢЕЛҺЕТЕҮ (күңелһет-) ҡ. диал. ҡар. күңелләндереү 1.
КҮҢЕЛҺЕҮ с. диал. ҡар. күңелһеҙ I, 1. И Мин яңғыҙмын. Йәтимлектә көндәр куцелһеу. Ғ. Амантай.
КҮҢЕЛ ҺҮРЕЛЕҮ (күңел һүрел-) ҡ. ҡар. күңел һыуыныу 2. И Белекһеҙ әхирәтенең йәмһеҙ эштәрен куреп, Кәмәриәнец куцеле һурелеп-һурелеп ҡуя. Н. Игеҙйәнова. Кеше һуҙҙәренә ҡарап, куцелец һурелмәһен. Таҡмаҡтан.
КҮҢЕЛ ҺЫУЫНЫУ (күңел һыуын-) (Р: охладеть; И.: lose interest (in); T.: gönül soğumak) ҡ.
1. Яратмай башлау. □ Охладеть к кому-чему. Уға ҡарата куцелем һыуынған инде.
2. Ышанысты юғалтыу, күңел ҡайтыу. □ Разочароваться в ком-чём. Дуҫҡа куцел
һыуынды. Баланың ата-әсәһенә куцеле һыуынған.
КҮҢЕЛ ШИШМӘҺЕ (Р: источник вдохновения; И.: inspirer; T.: ilham kaynağı) и.кусм.
Илһам сығанағы. □ Источник вдохновения. ■ Тыуған яҡ — куцел шишмәһе ул, унан илһам, дәрт алаһың, ауырыуыңа дауа табаһың. Ф. Сәлимова. Көндәр буйы бер кем менән дә аралашмайынса яңғыҙ килеш ултырыу малайҙың куңел шишмәһен ҡоротто. И. Ғиззәтуллин.
КҮҢЕЛ ЭРЕҮ (күңел эре-) ҡ. һөйл. ҡар. күңел иреү. ■ Һәйбәт шул Хатиптың ағаһы! Шундай яҡшы кешегә нисек куцелец эремәһен! Ф. Иҫәнғолов.
КҮҢЕЛ ЯРАҺЫ (Р: душевная рана; И.: heartbreak; T.: gönül yarası) и.
Кемдеңдер рәнйетеүенән ҡалған ауыр хис. □ Душевная рана. ■ Тәндәге пуля, снаряд яралары ла төҙәлеп бөтөп килә. Ә бына куңел яралары һис кенә лә баҫылмай. Ғ. Лоҡманов.
КҮҢЕЛ ЯТЫУ (күңел ят-) (Р: иметь расположение к кому-чему, И.: be inclined to; T.: gönül yatmak) ҡ.
Йөрәккә ярашлы күреү, оҡшатыу. □ Иметь расположение к кому-чему. Куңел ятҡан эш. Куңел ятҡан кеше. ■ [Сәхипьямал:] Куцелец ятырлыҡ эш тапмаһаң, донъяның ни ҡыҙығы ҡала. X. Ғиләжев.
КҮҢЕЛ ЯУЛАУ (күңел яула-) ҡ. ҡар. күңел биләү. ■ Кантком ултырыш-тарындағы бер нисә сығышы менән активтың куңелен яуланы [Гәрәев]. И. Насыри.
КҮҢЛЕК (күңлеге) (Р: куча перегнившего навоза; И.: heap of dung; T.: gübre yığını) и.
Күң булып таҫланып ятҡан иҫке тиреҫ өйөмө. □ Куча перегнившего навоза. Куңлек-те таратыу. Куңлек өйөмө.
КҮҢРӘ (Р: пигментация; И.: pigmentation; T.: pigmentasyon) и. диал.
Ауырлы булғанда биттә барлыҡҡа килгән тут. □ Пигментация (пятна на лице во время беременности). Куңрәне бөтөрөу. Маңлайға куңрә төшөу. Куңрәнән лосьон.
834
КҮҢЕЛҺЕҘЛӘНЕҮ (күңелһеҙлән-) (Р.: печалиться; И.: grow sad; T.: kaygılanmak) ҡ.
1. Кәйеф ҡырылыу; бойоҡланыу. □ Печалиться, грустить, становиться печальным, грустным. И Егет бик куцелһеҙләнеп кенә теге ҡыҙ янына барған. Әкиәттән. Көндәр утә-килә ҡатын бойоҡто, алсаҡлығын онот-то — балтаһы һыуға төшкәндәй куңелһеҙ-ләнде. И. Солтанов, һуғыш бөтөп, ауылға һалдаттар ҡайта башлағас, әсәйем ниңәлер куцелһеҙләнде. Н. Мусин. Тик Ҡадир, ни өсөндөр, бөгөн куңелһеҙләнеберәк ҡайтҡан. Б. Бикбай.
2. Күңелһеҙ, ҡыҙыҡһыҙ, йәмһеҙгә әйләнеү. □ Приобретать унылый, скучный вид; мрачнеть. Урам куцелһеҙләнде. Мәктәп ку-ңелһеҙләнде. ■ Көн һалҡынайғас, тирә-яҡ куцелһеҙләнде. Көн тамам куцелһеҙләнеп, һалҡынсаланып китте. 3. Биишева.
КҮҢЕЛҺЕНЕҮ (күңелһен-) ҡ.
1. ҡар. күңелләнеү 1. ■ [Ямал — ҡыҙҙарға:] Янсыҡ, ҡулъяулыҡ, яулыҡ-маҙар биреп ҡыуандырыр кәрәк ине. Шулай итһәц, улар [егеттәр] албырғап, куцелһенеп, һәр ваҡыт дәртләнеп йөрөрҙәр ине. Н. Ҡәрип.
2. Күңелгә ятыу, оҡшатыу. □ Нравиться (о ком-чём); чувствовать расположение к кому-чему. Карамакка матур булғас, ул ҡыҙҙы куцелһенә ине.
КҮҢЕЛҺЕТЕҮ (күңелһет-) ҡ. диал. ҡар. күңелләндереү 1.
КҮҢЕЛҺЕҮ с. диал. ҡар. күңелһеҙ I, 1. И Мин яңғыҙмын. Йәтимлектә көндәр куцелһеу. Ғ. Амантай.
КҮҢЕЛ ҺҮРЕЛЕҮ (күңел һүрел-) ҡ. ҡар. күңел һыуыныу 2. И Белекһеҙ әхирәтенең йәмһеҙ эштәрен куреп, Кәмәриәнец куцеле һурелеп-һурелеп ҡуя. Н. Игеҙйәнова. Кеше һуҙҙәренә ҡарап, куцелец һурелмәһен. Таҡмаҡтан.
КҮҢЕЛ ҺЫУЫНЫУ (күңел һыуын-) (Р: охладеть; И.: lose interest (in); T.: gönül soğumak) ҡ.
1. Яратмай башлау. □ Охладеть к кому-чему. Уға ҡарата куцелем һыуынған инде.
2. Ышанысты юғалтыу, күңел ҡайтыу. □ Разочароваться в ком-чём. Дуҫҡа куцел
һыуынды. Баланың ата-әсәһенә куцеле һыуынған.
КҮҢЕЛ ШИШМӘҺЕ (Р: источник вдохновения; И.: inspirer; T.: ilham kaynağı) и.кусм.
Илһам сығанағы. □ Источник вдохновения. ■ Тыуған яҡ — куцел шишмәһе ул, унан илһам, дәрт алаһың, ауырыуыңа дауа табаһың. Ф. Сәлимова. Көндәр буйы бер кем менән дә аралашмайынса яңғыҙ килеш ултырыу малайҙың куңел шишмәһен ҡоротто. И. Ғиззәтуллин.
КҮҢЕЛ ЭРЕҮ (күңел эре-) ҡ. һөйл. ҡар. күңел иреү. ■ Һәйбәт шул Хатиптың ағаһы! Шундай яҡшы кешегә нисек куцелец эремәһен! Ф. Иҫәнғолов.
КҮҢЕЛ ЯРАҺЫ (Р: душевная рана; И.: heartbreak; T.: gönül yarası) и.
Кемдеңдер рәнйетеүенән ҡалған ауыр хис. □ Душевная рана. ■ Тәндәге пуля, снаряд яралары ла төҙәлеп бөтөп килә. Ә бына куңел яралары һис кенә лә баҫылмай. Ғ. Лоҡманов.
КҮҢЕЛ ЯТЫУ (күңел ят-) (Р: иметь расположение к кому-чему, И.: be inclined to; T.: gönül yatmak) ҡ.
Йөрәккә ярашлы күреү, оҡшатыу. □ Иметь расположение к кому-чему. Куңел ятҡан эш. Куңел ятҡан кеше. ■ [Сәхипьямал:] Куцелец ятырлыҡ эш тапмаһаң, донъяның ни ҡыҙығы ҡала. X. Ғиләжев.
КҮҢЕЛ ЯУЛАУ (күңел яула-) ҡ. ҡар. күңел биләү. ■ Кантком ултырыш-тарындағы бер нисә сығышы менән активтың куңелен яуланы [Гәрәев]. И. Насыри.
КҮҢЛЕК (күңлеге) (Р: куча перегнившего навоза; И.: heap of dung; T.: gübre yığını) и.
Күң булып таҫланып ятҡан иҫке тиреҫ өйөмө. □ Куча перегнившего навоза. Куңлек-те таратыу. Куңлек өйөмө.
КҮҢРӘ (Р: пигментация; И.: pigmentation; T.: pigmentasyon) и. диал.
Ауырлы булғанда биттә барлыҡҡа килгән тут. □ Пигментация (пятна на лице во время беременности). Куңрәне бөтөрөу. Маңлайға куңрә төшөу. Куңрәнән лосьон.
834