Башҡорт теленең академик һүҙлеге. Том IV. 835 бит
Һүҙлектәр буйынса эҙләү
КҮПЕР
КҮҢӘҘӘК (күңәҙәге) (Р.: плесневой налёт; И.: moldy coating/patch; T.: küf) и.
Ҡымыҙ көбөһө эсендә барлыҡҡа килгән күк; үңәҙ. □ Плесневой налёт (обычно на посуде из-под кумыса). Куцәҙәк барлыҡҡа килеу. Көбөнө куцәҙәктән таҙартыу.
КҮП I [боронғо төрки көп\ (Р: много; И.: many; much; T.: çok) р.
1. Һаны, күләме ғәҙәттәгенән артыҡ; ҙур һанда, ҙур күләмдә; киреһе — әҙ. □ Много. Куп эшләу. Куп уҡыу. ■ Урал унға киткән һуц, оҙон юлға төшкән һуц, куп һыуҙарҙы кискән, ти, куп тауҙарҙы ашҡан, ти. «Урал батыр». Иртәгеһенә мәжлестә ҡунаҡтар куп булды. Д. Юлтый. Ишек алдында эш менән йөрөуселәр куп куренә. М. Ғәли. Борон заманда бер бай булған, ти. Был байҙыц бөтә нәмәһе етешкән, ти: кәртә-ҡураһы бөтөн, йорт-йыһазы шәп, мал-тыуары куп, ти. Әкиәттән. • Егет кешегә етмеш төрлө һәнәр куп тугел, куп булһа ла, йөк тугел. Мәҡәл.
2. Ваҡыт иҫәбе байтаҡ, оҙаҡ. □ Долго. Куп көтөу. Яҙ етеугә лә куп ҡалманы. Уҡыуҙар башланыуға ла куп ҡалманы. ■ Куп тә тормаҫтан, Аҡбулат ҡарт улеп киткән. Әкиәттән. Куп тә утмәй, билет та алынды, китергә лә ваҡыт етте. Т. Йәнәби. Куп тә утмәй, немец бомбаһы яуа ла башланы. Һ. Дәүләтшина. Купер башы кук томан, купһенмәгеҙ, куп тормам. Халыҡ йырынан.
КҮП II (Р: многочисленный; И.:.numerous; T.: çok sayıda) с.
1. Һан иҫәбе, күләме яғынан ишле булған, байтаҡ һандағы; киреһе — әҙ. □ Многочисленный, многий. Куп аҡса. Куп милләтле дәуләт. ■ Алпан-толпан атлаған айыуы куп Уралтау. Ҡобайырҙан. Йырлатабыҙ, инәйемде. Уныц Уралдан алып килгән әллә ниндәй ят, матур йырҙары куп бит. һ. Дәүләтшина. Килделәр Иблес янына ысынлап уҡ йыйылышып бик куп кеше, миллионлап уҡ. Ш. Бабич. • Аҙ кешене куп кеше бер яйға килтерер. Мәҡәл. Аҡсац булһа — аш куп, ашыц булһа — дуҫ куп. Мәҡәл.
2. Ваҡыт иҫәбе байтаҡ булған; оҙон, оҙаҡ. □ Долгий. Куп ғумер. Куп ваҡыт. Бынан һуц куп ваҡыт утте.
КҮП III (Р: большинство; И.: majority; T.: çoğunluk) и. купл.
Күп кешеләр, күбеһе. □ Большинство, многие (о людях). Куптәр шатланды. Куптәр аптырап ҡалды. Куптәр ҡабалана башланы. Куптәрризалашманы. ■ Мөхтәр бабай кеуек куптәр әле уҙе дошман бөгөн уҙенә. Картотека фондынан. Революция, бик куптәрҙец куҙен асып, алдағы бөйөк көрәшкә халыҡты тупланы. 3. Биишева.
КҮП IV (Р: много-; многочисленный; И.: numerous; T.: çok) с.
-лы, -ле ялғаулы исемдәр алдынан килеп, «бер нисә», «һаны яғынан шаҡтай күп» тигән мәғәнәне аңлатып, ҡушма һүҙ яһай. П Первая часть сложных слов со значением «много». Куп балалы ғаилә. Куп баҫҡыслы һайлауҙар. Куп ижекле һуҙҙәр. Куп куҙәнәкле организмдар. Куп миллионлы ҡала. Куп милләтле ил. Куп мәғәнәле һуҙҙәр. Куп тармаҡлы производство. Куп телле һуҙлек. Куп томлы баҫма. Куп фазалы сым.
КҮП БУЛҺА (Р: самое большее; И.: at the most; T.: olsa olsa) инш.
Күп тигәндә, уҙа барһа. □ Самое большее. Куп булһа, дурт-биш йәштер. Куп булһа, ун саҡрымдыр. Куп булһа, ярты көнлөк эштер. И [Подполковник — Кусимовҡа:] Куп булһа, был вазифала бер йыл йөрөрһөгөҙ, ә унан һеҙгә барыбер дивизия бирәләр. Р. Өмөтбаев.
КҮПБЫУЫН (Р: многочлен; И.: multinomial, polynomial; T.: polinom) и. мат.
Бер нисә быуындың суммаһын йәки айырмаһын белдергән алгебраик аңлатма.
□ Многочлен. Тарҡалыусы купбыуын. Һыҙыҡлы купбыуын. Тиц купбыуын.
КҮПЕР [боронғо төрки көпрук] (Р: мост; И.: bridge; T.: köprü) и.
1. Йылға, соҡор йәки башҡа бер ҡаршылыҡ аша сығыу өсөн һалынған ҡоролма.
□ Мост. // Мостовой. Купер төҙөу. Яцы купер. Ағас купер. Таш купер. Аҫылмалы купер. Понтон купер. Селтәрле купер. Йылға купере. Тимер юл купере. Купер аҫты. Купер ауыҙы. Йылға аша купер һалыу. Купер бағанаһы. ■ Куҙыйкурпәс атаһыныц көмөш көҙгөһөн
835
КҮҢӘҘӘК (күңәҙәге) (Р.: плесневой налёт; И.: moldy coating/patch; T.: küf) и.
Ҡымыҙ көбөһө эсендә барлыҡҡа килгән күк; үңәҙ. □ Плесневой налёт (обычно на посуде из-под кумыса). Куцәҙәк барлыҡҡа килеу. Көбөнө куцәҙәктән таҙартыу.
КҮП I [боронғо төрки көп\ (Р: много; И.: many; much; T.: çok) р.
1. Һаны, күләме ғәҙәттәгенән артыҡ; ҙур һанда, ҙур күләмдә; киреһе — әҙ. □ Много. Куп эшләу. Куп уҡыу. ■ Урал унға киткән һуц, оҙон юлға төшкән һуц, куп һыуҙарҙы кискән, ти, куп тауҙарҙы ашҡан, ти. «Урал батыр». Иртәгеһенә мәжлестә ҡунаҡтар куп булды. Д. Юлтый. Ишек алдында эш менән йөрөуселәр куп куренә. М. Ғәли. Борон заманда бер бай булған, ти. Был байҙыц бөтә нәмәһе етешкән, ти: кәртә-ҡураһы бөтөн, йорт-йыһазы шәп, мал-тыуары куп, ти. Әкиәттән. • Егет кешегә етмеш төрлө һәнәр куп тугел, куп булһа ла, йөк тугел. Мәҡәл.
2. Ваҡыт иҫәбе байтаҡ, оҙаҡ. □ Долго. Куп көтөу. Яҙ етеугә лә куп ҡалманы. Уҡыуҙар башланыуға ла куп ҡалманы. ■ Куп тә тормаҫтан, Аҡбулат ҡарт улеп киткән. Әкиәттән. Куп тә утмәй, билет та алынды, китергә лә ваҡыт етте. Т. Йәнәби. Куп тә утмәй, немец бомбаһы яуа ла башланы. Һ. Дәүләтшина. Купер башы кук томан, купһенмәгеҙ, куп тормам. Халыҡ йырынан.
КҮП II (Р: многочисленный; И.:.numerous; T.: çok sayıda) с.
1. Һан иҫәбе, күләме яғынан ишле булған, байтаҡ һандағы; киреһе — әҙ. □ Многочисленный, многий. Куп аҡса. Куп милләтле дәуләт. ■ Алпан-толпан атлаған айыуы куп Уралтау. Ҡобайырҙан. Йырлатабыҙ, инәйемде. Уныц Уралдан алып килгән әллә ниндәй ят, матур йырҙары куп бит. һ. Дәүләтшина. Килделәр Иблес янына ысынлап уҡ йыйылышып бик куп кеше, миллионлап уҡ. Ш. Бабич. • Аҙ кешене куп кеше бер яйға килтерер. Мәҡәл. Аҡсац булһа — аш куп, ашыц булһа — дуҫ куп. Мәҡәл.
2. Ваҡыт иҫәбе байтаҡ булған; оҙон, оҙаҡ. □ Долгий. Куп ғумер. Куп ваҡыт. Бынан һуц куп ваҡыт утте.
КҮП III (Р: большинство; И.: majority; T.: çoğunluk) и. купл.
Күп кешеләр, күбеһе. □ Большинство, многие (о людях). Куптәр шатланды. Куптәр аптырап ҡалды. Куптәр ҡабалана башланы. Куптәрризалашманы. ■ Мөхтәр бабай кеуек куптәр әле уҙе дошман бөгөн уҙенә. Картотека фондынан. Революция, бик куптәрҙец куҙен асып, алдағы бөйөк көрәшкә халыҡты тупланы. 3. Биишева.
КҮП IV (Р: много-; многочисленный; И.: numerous; T.: çok) с.
-лы, -ле ялғаулы исемдәр алдынан килеп, «бер нисә», «һаны яғынан шаҡтай күп» тигән мәғәнәне аңлатып, ҡушма һүҙ яһай. П Первая часть сложных слов со значением «много». Куп балалы ғаилә. Куп баҫҡыслы һайлауҙар. Куп ижекле һуҙҙәр. Куп куҙәнәкле организмдар. Куп миллионлы ҡала. Куп милләтле ил. Куп мәғәнәле һуҙҙәр. Куп тармаҡлы производство. Куп телле һуҙлек. Куп томлы баҫма. Куп фазалы сым.
КҮП БУЛҺА (Р: самое большее; И.: at the most; T.: olsa olsa) инш.
Күп тигәндә, уҙа барһа. □ Самое большее. Куп булһа, дурт-биш йәштер. Куп булһа, ун саҡрымдыр. Куп булһа, ярты көнлөк эштер. И [Подполковник — Кусимовҡа:] Куп булһа, был вазифала бер йыл йөрөрһөгөҙ, ә унан һеҙгә барыбер дивизия бирәләр. Р. Өмөтбаев.
КҮПБЫУЫН (Р: многочлен; И.: multinomial, polynomial; T.: polinom) и. мат.
Бер нисә быуындың суммаһын йәки айырмаһын белдергән алгебраик аңлатма.
□ Многочлен. Тарҡалыусы купбыуын. Һыҙыҡлы купбыуын. Тиц купбыуын.
КҮПЕР [боронғо төрки көпрук] (Р: мост; И.: bridge; T.: köprü) и.
1. Йылға, соҡор йәки башҡа бер ҡаршылыҡ аша сығыу өсөн һалынған ҡоролма.
□ Мост. // Мостовой. Купер төҙөу. Яцы купер. Ағас купер. Таш купер. Аҫылмалы купер. Понтон купер. Селтәрле купер. Йылға купере. Тимер юл купере. Купер аҫты. Купер ауыҙы. Йылға аша купер һалыу. Купер бағанаһы. ■ Куҙыйкурпәс атаһыныц көмөш көҙгөһөн
835