Башҡорт теленең академик һүҙлеге. Том IV. 837 бит
Һүҙлектәр буйынса эҙләү
КҮПЕРТЕҮ
торған масса. Купереп торған буҙа. ■ Ғәләу ағай бритваһын янып алып, купереп торған һабынлы помазогын битенә ышҡый ғына башлағайны, Айҙар ҙа ҡайтып инде. М. Тажи.
2. Уңған, яҡшы. □ Удачный, пышный Купереп торған икмәк. Купереп торған йомшаҡ ҡоймаҡ. ■ Кулға алһам яцы ғына бешкән, купереп торған ауыл икмәген, иҫкә төшөрәм мин бала саҡтыц мәңге онотолмаҫ бер мәлен. Ә. Таһирова.
3. Ҡабарып торған. □ Пышный. Купереп торған сәс. Купереп торған мыйыҡ. Купереп торған бесән. ■ Калынса купереп торған бәләкәй ирендәре наҙлы йылмаялар ҙа ҡыҙарып янып торған бит алмаларына уйҡыл һалалар. Һ. Дәүләтшина. Котлобаев аңлап баш һелкте. Болоттай купереп торған ҡуйы сәстәрен һыпырып ебәрҙе лә Ғилман яғына боролоп уҡ ултырҙы. Д. Бүләков.
КҮПЕРЕҮ (күпер-) [боронғо төрки көпур-} (Р.: вспениваться; И.: foam; T: köpüklenmek) ҡ.
1. Ваҡ-ваҡ ҡына булып ҡыуыҡланып өрөлөү, әсеү (шыйыҡлыҡҡа ҡарата). □ Вспениваться, подниматься пузырями (о жидкостях). Супрә купергән. Катыҡ купергән. Бер ҡола бейә .. рәхәтләнеп ҡолонон имеҙеп тора. Колондоң ауыҙ ситенә һөт купереп сыҡҡан. Ш. Шәһәр.
2. Ҡабарып күтәрелеү (йомшаҡ, кәушәк нәмәләргә ҡарата). П Взбиваться, становиться пышным, мягким. Купереп ятҡан бесән. Купереп торған мендәр. И Үҙем матур булмаһам да, сәстәрем .. купереп, ебәк кеуек елпелдәп тора. М. Садыкова.
3. Тулышып ҡабарыу. □ Подниматься, вздуваться. Купереп бешкән ҡоймаҡ. ■ Гөлбикә купереп торған йомшаҡ ҡына ҡоймаҡ бешергән. Әкиәттән. Уның [килендең] супрәһе бик шәп, ул һеҙҙе купергән ҡалас яһап, бешереп ашатып, һыйлап сығарасаҡ. С. Ҡудаш.
4. Хәл ҡылымдың -п формаһында төп ҡылымға эйәреп «күп, мул булып, бик шәп» мәғәнәһен бирә (уҫкән уҫемлеккә ҡарата әйтелә). □ В функции деепричастия на -п выступает в значении наречия «в изоби
лии», «в большом количестве» (о растениях, злаках). Ашлыҡ уҫкән купереп. Купереп сәскә атыу. ■ Карҙай ап-аҡ муйыл сәскәләре купереп донъяны япҡан мәл ине. И. Солтанов.
КҮПЕРЕШЕҮ (күпереш-) ҡ. урт. ҡар. күпереү, взаимн. от күпереү. Куперешеп тороу. Куперешеп ятыу. Сәстәре куперешеп тора.
КҮПЕРЛЕК (Р.: рассчитанный на один мост; И.: safficient for one bridge; T: köprülük) c.
Бер күпергә етерлек. □ Рассчитанный на один мост. Бер куперлек ағас. Бер куперлек төҙөлөш материалы әҙерләу.
КҮПЕРЛӘҮ (күперлә) (Р: трястись; И.: shake; T: çalkalamak) ҡ. диал.
Һиңкелдәү (торфлы, һаҙмат ерҙәге юлға ҡарата). □ Трястись, качаться. Юл куперләп ята.
КҮПЕРСЕК (күперсеге) и. ҡар. күберсек 1. Кулға куперсек сыҡҡан.
КҮПЕРСЕКЛӘНЕҮ (күперсеклән-) ҡ. ҡар. күберсеү 1. Аяҡ куперсекләнеу. Ирен куперсекләнеу.
КҮПЕРТЕП СИГЕҮ (күпертеп сик-) (Р: вышивать ковровым швом; И.: embroider; T: nakış işlemek) ҡ.
Элмәктәрен өҫкә сығарып, ырғаҡ менән сигеү. □ Вышивать ковровым швом. // Ковровый шов.
КҮПЕРТЕҮ (күперт-) (Р: вспенивать; И.: make foam; T: köpüklendirmek) ҡ.
1. Туғып күбекле итеү, күбекләндереү. □ Вспенивать, взбивать. Йомортҡа ағын купертеу. Каймаҡты купертеу. ■ Фариза тағы инеп сәйле сәйнук, бер таштабаҡ һары май, һауыт менән бал, купертеп бешерелгән сырламалар, һыуыҡ ҡаҙылар ташып, һауыт-һауыт итеп батмуслы ашъяулыҡҡа теҙҙе лә сығып китте. һ. Дәүләтшина.
2. Ҡағып-Һуғып ҡабартыу, ҡабарынҡы хәлгә килтереү. □ Взбивать, делать пышным, мягким. Мендәрҙе купертеу. Бесәнде купертеу. И Урмандарҙы ул саҡ курһәң икән, купертеп тә торған аҡ кубек! Шуға баҡмай, шул еҫтәрҙе тоймай, йәшәуе лә ерҙә ят кеуек. Н. Нәжми. Каҙ мамығынан купертеп
837
торған масса. Купереп торған буҙа. ■ Ғәләу ағай бритваһын янып алып, купереп торған һабынлы помазогын битенә ышҡый ғына башлағайны, Айҙар ҙа ҡайтып инде. М. Тажи.
2. Уңған, яҡшы. □ Удачный, пышный Купереп торған икмәк. Купереп торған йомшаҡ ҡоймаҡ. ■ Кулға алһам яцы ғына бешкән, купереп торған ауыл икмәген, иҫкә төшөрәм мин бала саҡтыц мәңге онотолмаҫ бер мәлен. Ә. Таһирова.
3. Ҡабарып торған. □ Пышный. Купереп торған сәс. Купереп торған мыйыҡ. Купереп торған бесән. ■ Калынса купереп торған бәләкәй ирендәре наҙлы йылмаялар ҙа ҡыҙарып янып торған бит алмаларына уйҡыл һалалар. Һ. Дәүләтшина. Котлобаев аңлап баш һелкте. Болоттай купереп торған ҡуйы сәстәрен һыпырып ебәрҙе лә Ғилман яғына боролоп уҡ ултырҙы. Д. Бүләков.
КҮПЕРЕҮ (күпер-) [боронғо төрки көпур-} (Р.: вспениваться; И.: foam; T: köpüklenmek) ҡ.
1. Ваҡ-ваҡ ҡына булып ҡыуыҡланып өрөлөү, әсеү (шыйыҡлыҡҡа ҡарата). □ Вспениваться, подниматься пузырями (о жидкостях). Супрә купергән. Катыҡ купергән. Бер ҡола бейә .. рәхәтләнеп ҡолонон имеҙеп тора. Колондоң ауыҙ ситенә һөт купереп сыҡҡан. Ш. Шәһәр.
2. Ҡабарып күтәрелеү (йомшаҡ, кәушәк нәмәләргә ҡарата). П Взбиваться, становиться пышным, мягким. Купереп ятҡан бесән. Купереп торған мендәр. И Үҙем матур булмаһам да, сәстәрем .. купереп, ебәк кеуек елпелдәп тора. М. Садыкова.
3. Тулышып ҡабарыу. □ Подниматься, вздуваться. Купереп бешкән ҡоймаҡ. ■ Гөлбикә купереп торған йомшаҡ ҡына ҡоймаҡ бешергән. Әкиәттән. Уның [килендең] супрәһе бик шәп, ул һеҙҙе купергән ҡалас яһап, бешереп ашатып, һыйлап сығарасаҡ. С. Ҡудаш.
4. Хәл ҡылымдың -п формаһында төп ҡылымға эйәреп «күп, мул булып, бик шәп» мәғәнәһен бирә (уҫкән уҫемлеккә ҡарата әйтелә). □ В функции деепричастия на -п выступает в значении наречия «в изоби
лии», «в большом количестве» (о растениях, злаках). Ашлыҡ уҫкән купереп. Купереп сәскә атыу. ■ Карҙай ап-аҡ муйыл сәскәләре купереп донъяны япҡан мәл ине. И. Солтанов.
КҮПЕРЕШЕҮ (күпереш-) ҡ. урт. ҡар. күпереү, взаимн. от күпереү. Куперешеп тороу. Куперешеп ятыу. Сәстәре куперешеп тора.
КҮПЕРЛЕК (Р.: рассчитанный на один мост; И.: safficient for one bridge; T: köprülük) c.
Бер күпергә етерлек. □ Рассчитанный на один мост. Бер куперлек ағас. Бер куперлек төҙөлөш материалы әҙерләу.
КҮПЕРЛӘҮ (күперлә) (Р: трястись; И.: shake; T: çalkalamak) ҡ. диал.
Һиңкелдәү (торфлы, һаҙмат ерҙәге юлға ҡарата). □ Трястись, качаться. Юл куперләп ята.
КҮПЕРСЕК (күперсеге) и. ҡар. күберсек 1. Кулға куперсек сыҡҡан.
КҮПЕРСЕКЛӘНЕҮ (күперсеклән-) ҡ. ҡар. күберсеү 1. Аяҡ куперсекләнеу. Ирен куперсекләнеу.
КҮПЕРТЕП СИГЕҮ (күпертеп сик-) (Р: вышивать ковровым швом; И.: embroider; T: nakış işlemek) ҡ.
Элмәктәрен өҫкә сығарып, ырғаҡ менән сигеү. □ Вышивать ковровым швом. // Ковровый шов.
КҮПЕРТЕҮ (күперт-) (Р: вспенивать; И.: make foam; T: köpüklendirmek) ҡ.
1. Туғып күбекле итеү, күбекләндереү. □ Вспенивать, взбивать. Йомортҡа ағын купертеу. Каймаҡты купертеу. ■ Фариза тағы инеп сәйле сәйнук, бер таштабаҡ һары май, һауыт менән бал, купертеп бешерелгән сырламалар, һыуыҡ ҡаҙылар ташып, һауыт-һауыт итеп батмуслы ашъяулыҡҡа теҙҙе лә сығып китте. һ. Дәүләтшина.
2. Ҡағып-Һуғып ҡабартыу, ҡабарынҡы хәлгә килтереү. □ Взбивать, делать пышным, мягким. Мендәрҙе купертеу. Бесәнде купертеу. И Урмандарҙы ул саҡ курһәң икән, купертеп тә торған аҡ кубек! Шуға баҡмай, шул еҫтәрҙе тоймай, йәшәуе лә ерҙә ят кеуек. Н. Нәжми. Каҙ мамығынан купертеп
837