Башҡорт теленең академик һүҙлеге. Том IV. 838 бит
Һүҙлектәр буйынса эҙләү
КҮПЕРТКЕ
эшләнгән, ҡул теймәгән дурт мендәре лә урҙа буйында ҡыҫтырыулы тора. Н. Мусин.
3. кусм. Арттырыу, шаштырыу (һөйләгәндә). □ Преувеличивать, утрировать. Купер-теп һөйләу. Хәбәрҙе купертеп ебәрҙе.
КҮПЕРТКЕ I (Р.: ногтеед; И.: whitlow, runround; T.: dolama) и. мед.
1. Тырнаҡ аҫтына сыҡҡан эренле шеш.
□ Ногтеед. Купертке сыҡҡан. ■ Бармаҡҡа купертке сыҡһа, көндәшле кешенец көлөнә тығырға ҡушалар. Башҡорт мифологияһынан.
2. ҡар. күберсек 1. Аяҡҡа купертке сығыу. ■ Бешмә булғанда хайуандың температураһы кутәрелә, мороно, ауыҙ-теленә, тамағына куперткеләр, ҡыуыҡтар ҡалҡа, яралар барлыҡҡа килә. В. Ғүмәров.
КҮПЕРТКЕ II (Р.: мыльнянка; И.: soapwort; T.: sabunotu) и. бот.
Һыулап ыуғанда күперә торған ҡыҙыл сәскә; һабын үләне, оҙанҡаш. □ Мыльнянка (лат. Saponaria). Купертке сәскәһе. Купертке һабағы.
КҮПЕРТКЕ АШАУ (күпертке аша-) (Р: нарывать под ногтём; И.: gather under nails; T.: dolama ile hastalanmak) ҡ.
Күпертке сығып, эренләп, уңалмай йөрөү.
□ Нарывать под ногтём.
КҮПЕРТКЕЛӘНЕҮ (күперткеләп-) ҡ. ҡайт. ҡар. күперткеләү, возвр. от күперткеләү. Куперткеләнгән ҡул. Куперткеләнгән аяҡ менән атлап булмай.
КҮПЕРТКЕЛӘҮ (күперткелә-) (Р: нарывать; И.: come to a head; T: dolama ile hastalanmak) ҡ.
Күпертке (1,1) сығыу. □ Нарывать. Ирене куперткеләгән.
КҮПЕРТМӘ I (Р: сшитый фонариком; И.: made as a balloon sleeve; T.: tombul) c.
Күпертеп, ҡабартып ҡуйылған. □ Сшитый фонариком. И Аҡлы ситса кулдәгемдең ең остары купертмә. Халыҡ йырынан.
КҮПЕРТМӘ II и. ҡар. күберсек 1. ■ Тик сынығыу урынына тәнебеҙ ниңәлер берсә сиҡан, берсә купертмә менән ҡаплана. Картотека фондынан. Икенсе көн эшләуе еңелерәк
булып тойолдо. Кулындағы купертмәләр ҙә кибә башланылар. Н. Иҙелбай.
КҮПЕРҮК (күперүге) и. иҫк. кит. ҡар. күпер 1. Куперукте ташҡын алып китте. Куперук һалыу.
КҮПЕРҺЕҘ (Р: без моста; И.: without a bridge; T.: köprüsüz) c.
Күпере булмаған. □ Без моста. Куперһеҙ йылға. Куперһеҙ ауыл.
КҮП ЙЫЛЛЫК (Р: многолетний; И.: perennial; T.: çok yıllık) с.
Бер нисә йәки оҙаҡ йылдар үҫә, дауам итә торған. □ Многолетний. Куп йыллыҡ уҫемлектәр. Куп йыллыҡ улән. Кыңғырау сәскә — ҡыңғырауға оҡшап торған кук, зәңгәр сәскәле куп йыллыҡ уҫемлек.
КҮП КҮҘӘНӘКЛЕ ЫЛЫМЫҠТАР (Р: водоросли многоклеточные; И.: algae; T.: su yosunları) и.
һыу аҫтындағы таштарға эләгеп-бере-геп үҫкән, ағым һыуҙарҙа була торған еп һымаҡ йәки яҫы япраҡ кеүек йәшел төҫтәге ылымыҡтар. □ Водоросли многоклеточные (лат. Algae). ■ Куп куҙәнәкле ылымыҡтар ҡайһы бер бәшмәктәр менән берлектә яңы төр организм — лишайниктар барлыҡҡа килтергәндәр. Куп куҙәнәкле ылымыҡтарҙың бер өлгөһө — «диңгеҙ салаты», уларҙың оҙонлоғо 30 сантиметр, 2 куҙәнәге бар. Куп куҙәнәкле ылымыҡтар диңгеҙ һәм океандарҙа ла була. Интернет селтәренән.
КҮП-КҮП ЛӘП (Р: в большом количестве; И.: in quantity; T.: çok sayıda) р.
Бик күпләп. □ В большом количестве; помногу. Куп-купләп алыу. Куп-купләп ташыу.
КҮП КҮРЕҮ (күп күр-) (Р: тяготиться кем-чем; И.: feel as a burden; T.: çok görmek) ҡ.
Артыҡҡа һанау; тарһыныу. □ Тяготиться кем-чем. Үгәй ҡыҙын куп курҙе.
КҮПКӘ (Р: надолго; И.: for a long time; T.: sürekli olarak) p.
Оҙаҡҡа, оҙаҡ ваҡытҡа. □ Надолго, намного. Купкә айырылыу. Купкә яҡшырыу. Купкә ҡалышыу. Купкә китеу. Купкә туҙеу. Тынлыҡ купкә барманы. ■ [Шәрәф — Тимергә:] Купкә ебәрҙеләрме һуң һине? Б. Бикбай. [Вафа:]
838
эшләнгән, ҡул теймәгән дурт мендәре лә урҙа буйында ҡыҫтырыулы тора. Н. Мусин.
3. кусм. Арттырыу, шаштырыу (һөйләгәндә). □ Преувеличивать, утрировать. Купер-теп һөйләу. Хәбәрҙе купертеп ебәрҙе.
КҮПЕРТКЕ I (Р.: ногтеед; И.: whitlow, runround; T.: dolama) и. мед.
1. Тырнаҡ аҫтына сыҡҡан эренле шеш.
□ Ногтеед. Купертке сыҡҡан. ■ Бармаҡҡа купертке сыҡһа, көндәшле кешенец көлөнә тығырға ҡушалар. Башҡорт мифологияһынан.
2. ҡар. күберсек 1. Аяҡҡа купертке сығыу. ■ Бешмә булғанда хайуандың температураһы кутәрелә, мороно, ауыҙ-теленә, тамағына куперткеләр, ҡыуыҡтар ҡалҡа, яралар барлыҡҡа килә. В. Ғүмәров.
КҮПЕРТКЕ II (Р.: мыльнянка; И.: soapwort; T.: sabunotu) и. бот.
Һыулап ыуғанда күперә торған ҡыҙыл сәскә; һабын үләне, оҙанҡаш. □ Мыльнянка (лат. Saponaria). Купертке сәскәһе. Купертке һабағы.
КҮПЕРТКЕ АШАУ (күпертке аша-) (Р: нарывать под ногтём; И.: gather under nails; T.: dolama ile hastalanmak) ҡ.
Күпертке сығып, эренләп, уңалмай йөрөү.
□ Нарывать под ногтём.
КҮПЕРТКЕЛӘНЕҮ (күперткеләп-) ҡ. ҡайт. ҡар. күперткеләү, возвр. от күперткеләү. Куперткеләнгән ҡул. Куперткеләнгән аяҡ менән атлап булмай.
КҮПЕРТКЕЛӘҮ (күперткелә-) (Р: нарывать; И.: come to a head; T: dolama ile hastalanmak) ҡ.
Күпертке (1,1) сығыу. □ Нарывать. Ирене куперткеләгән.
КҮПЕРТМӘ I (Р: сшитый фонариком; И.: made as a balloon sleeve; T.: tombul) c.
Күпертеп, ҡабартып ҡуйылған. □ Сшитый фонариком. И Аҡлы ситса кулдәгемдең ең остары купертмә. Халыҡ йырынан.
КҮПЕРТМӘ II и. ҡар. күберсек 1. ■ Тик сынығыу урынына тәнебеҙ ниңәлер берсә сиҡан, берсә купертмә менән ҡаплана. Картотека фондынан. Икенсе көн эшләуе еңелерәк
булып тойолдо. Кулындағы купертмәләр ҙә кибә башланылар. Н. Иҙелбай.
КҮПЕРҮК (күперүге) и. иҫк. кит. ҡар. күпер 1. Куперукте ташҡын алып китте. Куперук һалыу.
КҮПЕРҺЕҘ (Р: без моста; И.: without a bridge; T.: köprüsüz) c.
Күпере булмаған. □ Без моста. Куперһеҙ йылға. Куперһеҙ ауыл.
КҮП ЙЫЛЛЫК (Р: многолетний; И.: perennial; T.: çok yıllık) с.
Бер нисә йәки оҙаҡ йылдар үҫә, дауам итә торған. □ Многолетний. Куп йыллыҡ уҫемлектәр. Куп йыллыҡ улән. Кыңғырау сәскә — ҡыңғырауға оҡшап торған кук, зәңгәр сәскәле куп йыллыҡ уҫемлек.
КҮП КҮҘӘНӘКЛЕ ЫЛЫМЫҠТАР (Р: водоросли многоклеточные; И.: algae; T.: su yosunları) и.
һыу аҫтындағы таштарға эләгеп-бере-геп үҫкән, ағым һыуҙарҙа була торған еп һымаҡ йәки яҫы япраҡ кеүек йәшел төҫтәге ылымыҡтар. □ Водоросли многоклеточные (лат. Algae). ■ Куп куҙәнәкле ылымыҡтар ҡайһы бер бәшмәктәр менән берлектә яңы төр организм — лишайниктар барлыҡҡа килтергәндәр. Куп куҙәнәкле ылымыҡтарҙың бер өлгөһө — «диңгеҙ салаты», уларҙың оҙонлоғо 30 сантиметр, 2 куҙәнәге бар. Куп куҙәнәкле ылымыҡтар диңгеҙ һәм океандарҙа ла була. Интернет селтәренән.
КҮП-КҮП ЛӘП (Р: в большом количестве; И.: in quantity; T.: çok sayıda) р.
Бик күпләп. □ В большом количестве; помногу. Куп-купләп алыу. Куп-купләп ташыу.
КҮП КҮРЕҮ (күп күр-) (Р: тяготиться кем-чем; И.: feel as a burden; T.: çok görmek) ҡ.
Артыҡҡа һанау; тарһыныу. □ Тяготиться кем-чем. Үгәй ҡыҙын куп курҙе.
КҮПКӘ (Р: надолго; И.: for a long time; T.: sürekli olarak) p.
Оҙаҡҡа, оҙаҡ ваҡытҡа. □ Надолго, намного. Купкә айырылыу. Купкә яҡшырыу. Купкә ҡалышыу. Купкә китеу. Купкә туҙеу. Тынлыҡ купкә барманы. ■ [Шәрәф — Тимергә:] Купкә ебәрҙеләрме һуң һине? Б. Бикбай. [Вафа:]
838