Башҡорт теленең академик һүҙлеге. Том IV. 840 бит
Һүҙлектәр буйынса эҙләү
КҮПМЕ
киҫәгендә купме тылсым бар, асыҡҡанда шуны ашаныңмы, донъя йәмләнә лә китә. М. Кәрим. • Баҡырҙы купме ағартһаң да көмөш булмаҫ. Мәҡәл.
4. Эш-хәлдең дауамлы, көсөргәнешле булыуын белдергәндә әйтелә; ни саҡлы, ни тиклем. □ Сколько. ■ Бынан ары алыш купме һәм нисек барғандыр, асыҡ ҡына хәтерләмәйем. М. Кәрим.
КҮПМЕ II (Р.: много ли; И.: how much; T.: ne kadar) p.
Эш-хәлдең дауамы, күләме билдәле йәки сикле булмағанда әйтелә. □ Много ли, долго ли. ■ Ул [Гөлйөҙөм] купме йоҡлағандыр, тик Айбулаттыц ысыҡлы уләндәрҙе шыптырлатып килгән аяҡ тауышын әллә ҡайҙан ишетеп, тағы куҙҙәрен асты. Һ. Дәүләтшина.
♦ Күпме генә 1) һан, күләмде кесерәйтеп, кәмһеткән һымаҡ итеп күрһәткәндә әйтелә. □ Много ли. һәнәрһеҙ кеше купме генә аҡса ала инде; 2) кире һөйләм составында ҡулланылып, ҡаршы ҡуйыу мәғәнәһен көсәйтә; нисек кенә, ни саҡлы. □ Сколько бы. Купме генә тырышһаң да имтихандан ҡурҡыта. И Аҡбуҙ, купме генә тырышмаһын, был юлы өҫтөндәге Уралды осортоп төшөрә алманы, ти. Әкиәттән. Күпме кәрәк нимәнеңдер тәьҫир көсөн кесерәйтеп күрһәткәндә әйтелә. □ Много ли нужно. Сабый балаға купме кәрәк — ел тейгәндер. ■ Ул саҡта кешегә купме кәрәк инде, һыйың, йылы һуҙең булһа, шул баштан ашҡан. Б. Бикбай.
КҮПМЕГӘ һор. а. ҡар. күпме I, 2, 4. Куп-мегә һаттың? ■ [Шахтёр — Ишмырҙанан:] Бәке яҡшы, купмегә алдың? Ә. Бикчәнтәев. [Председатель — колхозсыларға:] Һуғыштың купмегә һуҙыласағын да, ир-егеттәрҙең ҡасан әйләнеп ҡайтасағын да әйтә алмайым. Ф. Әсәнов. [Миңһылыу:] Касан килгәйнең, ниңә кермәнең беҙгә? Белмәгәнһеңдер инде. Купмегә килдең? Р. Солтангәрәев.
КҮПМЕЛЕК һор. а. ҡар. күпме I, 1, 2.
■ Зөфәр уға [һалдатҡа], купмелек икәнен абайлап та тормайынса, ҡағыҙ аҡса һондо ла, «юлыңда бул!» тигән мәғәнәлә арҡаһына шапылдатып һуҡты. Ә. Хәкимов. Шул вагонда ултырған куршеләре, Сафияның ба
лаһына йылмайып ҡаранылар, купмелек тип һоранылар һәм уҙҙәренең балаларын, ейәндәрен хәтерләнеләр. Т. Ғиниәтуллин.
КҮПМЕЛЕР (Р: некоторый; И.: some; certain; T.: birkaç) бил. д. һ. а.
Иҫәп-Һанды, күләм-дәрәжәне сама менән әйткәндә ҡулланыла. □ Некоторый, какой-либо. Купмелер ваҡыттан һуң. Купмелер эшләгәндән һуң. Купмелер аҡса биреу. ■ Бер аҙ барғас, ул [аусы] артында ат кешнәгән, тояҡ тупылдаған, бейәләр сыңраған тауыш ишеткән. Купмелер уткәс, туҙмәгән, артына әйләнеп ҡараған. Әкиәттән. Саҡай, купмелер ятҡандан һуң, һыҙланып, башын ҡалҡытты, торорға теләне, ләкин аяҡтары ипкә килмәнеләр. Б. Бикбай. Шулай купмелер ваҡыт уткәс, Һәнәрсе тағы байтаҡ көршәктәр яһағас, бик ныҡ байып, алтын-ебәккә мансылып, Өйрәнсек ҡайтып төшә.
3. Биишева.
КҮПМЕШӘР (Р: по сколько?; И.: how much?; T.: ne kadar) hop. a.
Нисәшәр, нисәшәрләп (булгәндә, өләшкәндә купме булыуын һорағанда ҡулланыла). □ По сколько? Купмешәр һорау биреп була? Купмешәр һум тейә? ■ [Бригадир — бабайға:] Юҡ, малайҙарға [эш хаҡын] куп-мешәрҙән, тим. Й. Солтанов.
КҮПМӨЙӨШ (Р: многоугольник; И.: polygon; T.: çok köşeli cisim) и. мат.
Мөйөшө дүрттән артыҡ булған геометрик есем. □ Многоугольник. Төҙөк булмаған купмөйөш. Йондоҙ һымаҡ купмөйөш.
КҮПМӘ (Р: перина; И.: pillow; T.: yastık) и.
1. Ҡаҙ мамығы тултырып яһаған түшәк. □ Перина. Аҫҡа купмә һалыу. Купмә яһау.
2. Һырылған бишмәт. □ Стёганка. Купмә-һен сисмәй ултыра. Купмәне тушәп ултырыу. ■ Иҫәкәй урындыҡ туренә менеп, бурһыҡ тиреһенән йөнө өҫкә ҡаратып тегелгән купмәгә ултырҙы ла арҡаһын яҫтыҡҡа терәне. Н. Мусин.
КҮПМӘК (күпмәге) (Р: блин; И.: pancake; T.: tava keki) и. диал.
Ҡоймак. □ Блин. Купмәк ҡойоу. Купмәк майлау. Купмәк оно.
840
киҫәгендә купме тылсым бар, асыҡҡанда шуны ашаныңмы, донъя йәмләнә лә китә. М. Кәрим. • Баҡырҙы купме ағартһаң да көмөш булмаҫ. Мәҡәл.
4. Эш-хәлдең дауамлы, көсөргәнешле булыуын белдергәндә әйтелә; ни саҡлы, ни тиклем. □ Сколько. ■ Бынан ары алыш купме һәм нисек барғандыр, асыҡ ҡына хәтерләмәйем. М. Кәрим.
КҮПМЕ II (Р.: много ли; И.: how much; T.: ne kadar) p.
Эш-хәлдең дауамы, күләме билдәле йәки сикле булмағанда әйтелә. □ Много ли, долго ли. ■ Ул [Гөлйөҙөм] купме йоҡлағандыр, тик Айбулаттыц ысыҡлы уләндәрҙе шыптырлатып килгән аяҡ тауышын әллә ҡайҙан ишетеп, тағы куҙҙәрен асты. Һ. Дәүләтшина.
♦ Күпме генә 1) һан, күләмде кесерәйтеп, кәмһеткән һымаҡ итеп күрһәткәндә әйтелә. □ Много ли. һәнәрһеҙ кеше купме генә аҡса ала инде; 2) кире һөйләм составында ҡулланылып, ҡаршы ҡуйыу мәғәнәһен көсәйтә; нисек кенә, ни саҡлы. □ Сколько бы. Купме генә тырышһаң да имтихандан ҡурҡыта. И Аҡбуҙ, купме генә тырышмаһын, был юлы өҫтөндәге Уралды осортоп төшөрә алманы, ти. Әкиәттән. Күпме кәрәк нимәнеңдер тәьҫир көсөн кесерәйтеп күрһәткәндә әйтелә. □ Много ли нужно. Сабый балаға купме кәрәк — ел тейгәндер. ■ Ул саҡта кешегә купме кәрәк инде, һыйың, йылы һуҙең булһа, шул баштан ашҡан. Б. Бикбай.
КҮПМЕГӘ һор. а. ҡар. күпме I, 2, 4. Куп-мегә һаттың? ■ [Шахтёр — Ишмырҙанан:] Бәке яҡшы, купмегә алдың? Ә. Бикчәнтәев. [Председатель — колхозсыларға:] Һуғыштың купмегә һуҙыласағын да, ир-егеттәрҙең ҡасан әйләнеп ҡайтасағын да әйтә алмайым. Ф. Әсәнов. [Миңһылыу:] Касан килгәйнең, ниңә кермәнең беҙгә? Белмәгәнһеңдер инде. Купмегә килдең? Р. Солтангәрәев.
КҮПМЕЛЕК һор. а. ҡар. күпме I, 1, 2.
■ Зөфәр уға [һалдатҡа], купмелек икәнен абайлап та тормайынса, ҡағыҙ аҡса һондо ла, «юлыңда бул!» тигән мәғәнәлә арҡаһына шапылдатып һуҡты. Ә. Хәкимов. Шул вагонда ултырған куршеләре, Сафияның ба
лаһына йылмайып ҡаранылар, купмелек тип һоранылар һәм уҙҙәренең балаларын, ейәндәрен хәтерләнеләр. Т. Ғиниәтуллин.
КҮПМЕЛЕР (Р: некоторый; И.: some; certain; T.: birkaç) бил. д. һ. а.
Иҫәп-Һанды, күләм-дәрәжәне сама менән әйткәндә ҡулланыла. □ Некоторый, какой-либо. Купмелер ваҡыттан һуң. Купмелер эшләгәндән һуң. Купмелер аҡса биреу. ■ Бер аҙ барғас, ул [аусы] артында ат кешнәгән, тояҡ тупылдаған, бейәләр сыңраған тауыш ишеткән. Купмелер уткәс, туҙмәгән, артына әйләнеп ҡараған. Әкиәттән. Саҡай, купмелер ятҡандан һуң, һыҙланып, башын ҡалҡытты, торорға теләне, ләкин аяҡтары ипкә килмәнеләр. Б. Бикбай. Шулай купмелер ваҡыт уткәс, Һәнәрсе тағы байтаҡ көршәктәр яһағас, бик ныҡ байып, алтын-ебәккә мансылып, Өйрәнсек ҡайтып төшә.
3. Биишева.
КҮПМЕШӘР (Р: по сколько?; И.: how much?; T.: ne kadar) hop. a.
Нисәшәр, нисәшәрләп (булгәндә, өләшкәндә купме булыуын һорағанда ҡулланыла). □ По сколько? Купмешәр һорау биреп була? Купмешәр һум тейә? ■ [Бригадир — бабайға:] Юҡ, малайҙарға [эш хаҡын] куп-мешәрҙән, тим. Й. Солтанов.
КҮПМӨЙӨШ (Р: многоугольник; И.: polygon; T.: çok köşeli cisim) и. мат.
Мөйөшө дүрттән артыҡ булған геометрик есем. □ Многоугольник. Төҙөк булмаған купмөйөш. Йондоҙ һымаҡ купмөйөш.
КҮПМӘ (Р: перина; И.: pillow; T.: yastık) и.
1. Ҡаҙ мамығы тултырып яһаған түшәк. □ Перина. Аҫҡа купмә һалыу. Купмә яһау.
2. Һырылған бишмәт. □ Стёганка. Купмә-һен сисмәй ултыра. Купмәне тушәп ултырыу. ■ Иҫәкәй урындыҡ туренә менеп, бурһыҡ тиреһенән йөнө өҫкә ҡаратып тегелгән купмәгә ултырҙы ла арҡаһын яҫтыҡҡа терәне. Н. Мусин.
КҮПМӘК (күпмәге) (Р: блин; И.: pancake; T.: tava keki) и. диал.
Ҡоймак. □ Блин. Купмәк ҡойоу. Купмәк майлау. Купмәк оно.
840