Башҡорт теленең академик һүҙлеге. Том IV. 865 бит
Һүҙлектәр буйынса эҙләү
КҮС юлы
взвод яҙмышы! Р. Солтангәрәев. [Сәлимйән:] Владислав Евгеньевич, был серек кәбеҫтә кусәндәрен кайҙа быраҡтырырға? Й. Солтанов. Теге малай уҙе лә кәбеҫтә кусәне кеуек йомро, бите тумпыҡ ине. 3. Ураҡсин.
2. Кәбеҫтәнең ҡаты үҙәге. □ Кочерыжка. Кусәнен ҡалдырып турау. И Кәбеҫтәне оҙаҡ һаҡлау өсөн мөгәрәп йәки баҙҙа баштубән ҡаратып кусәненән элеп ҡуйырға кәрәк. Экспедиция материалдарынан.
3. Кәбеҫтә һабағы. □ Кочан. ■ Кәбеҫтәләрҙе йыйып алғандан һуң, уларҙыц ерҙә ултырып ҡалған кусәндәрен дә йолҡоп сығырға кәрәк. Башҡортостан календарынан.
4. диал. ҡар. ҡамыш екәне.
КҮСӘНГӘ УЛТЫРЫУ (күсәнгә ултыр-) ҡ. ҡар. күсәнләнеү. Кәбеҫтә кусөнгә ултыра башланы.
КҮСӘНЛЕ (Р.: кочанный; И.: headed / cabbage; T.: lahana koçanı olan) c.
Күсәне булған. □ С кочерыжкой, кочанный. Ҙур кусәнле кәбеҫтә. Аҡ кусәнле кәбеҫтә.
КҮСӘНЛӘНЕҮ (күсәнлән-) (Р: образовывать кочан; И.: loaf; T.: lahana koçanı oluşmak) ҡ.
Күсәнгә (1) төрөлөү. □ Завязываться, образовывать кочан (о капусте). И Кәбеҫтә һыу аҙ булғанда кусәнләнә алмай, йомшаҡ булып уҫә. Башҡортостан календарынан.
КҮСӘР (Р: ось; И.: axis; T.: eksen) и.
1. Тәгәрмәс кейҙерә торған үҙәк. □ Ось; стержень, шпиндель. Кусәр шығырлай. Артҡы кусәр. Ике кусәрле вагон. ■ Ғәйни ағай «Бәләкәй ҡаран» куперенә еткәндә кемдер кәлтә тейәгәндә, арбаһының кусэре һынып, ярҙан менә алмай маташа ине. Т. Йәнәби. Төлкөсура арба эргәһенән ҡалышмай, һайт-һайтлап ат ҡыуа, юлға һуғылып уҫкән ағасҡа кусәр башы эләгеп, ҡола бейә туҡтап ҡалдымы, кукрәксә ағасынан тотоп, арбаны кутәрә лә ағастан ситкәрәк ултырта. Н. Мусин. • Кусәрем һынды тип, кустән ҡалма, ямғыр яуҙы тип, яуҙан ҡалма. Әйтем.
2. Машиналарҙа әйләнмәле механизмдарҙы кейҙерә торған үҙәк. □ Шарнир, подвижное крепление. Шестерня кусәре.
3. кусм. Үҙ тирәһендә әйләнгән күк есем-дәренең фарази үҙәге. □ Ось небесных тел.
Ер шары кусәре. Әйләнеу кусәре. ■ Кусәренән Ер ысҡынһа, донъябыҙҙан ни ҡалыр? А. Игебаев.
0 Күсеп барғанда күсәр башы тейгән ҡан туғанлығы алыҫ булған кеше хаҡында әйтелә. □ Дальний родственник. Күсәр баштары бәрелеү (эләгеү) ҙур һүҙгә килеү, талашыу. □ Ссориться, ругаться. И .. Ауылдағы Әминә, Таңнуры ише бәләкәстәр ҙә ҡараулы. Элеккеләй аҙып-туҙып, кусәр башына эләгеп йөрөмәйҙәр. Й. Солтанов.
КҮСӘРКӘ [рус.] (Р: кочерга; И.: poker; T: ocak demiri) и. диал.
Тәртешкә. □ Кочерга. Утлы кумерҙе ку-сәркә менән болғатыу. ■ Маруся өтәләнеп, ҡапҡастар ябылған эре-эре өс жаровник-ты мейестән өлкән кусәркә менән тартып сығарҙы. Һ. Дәүләтшина.
КҮСӘРЛЕ (Р: с осью; И.: with axes; T: eksenli) с.
Күсәре булған. □ С осью, со шпинделем; имеющий ось. Кусәрле механизм. ■ Кук-рәктәре пружинаға ултыртылған, тимер кусәрле арбаларға егелгән дурт атлы Өфөнән сыҡҡандарының бишенсе көнөнә Каратауға килеп ингәндә, эңер төшә башлағайны инде. Н. Мусин.
КҮСӘРЛЕК (күсәрлеге) (Р: материал для оси; И.: material for making axes; T: eksenlik) u.
Күсәр яһай торған йәки шуға ярашлы материал. □ Материал для оси, пригодный или предназначенный для изготовления оси. Кусәрлек ағас.
КҮСӘРҺЕҘ (Р: без оси; И.: with по ахе; T: eksensiz)£>.
1. Күсәре булмаған. □ Без оси, без шпинделя; безосный. Кусәрһеҙ яһалған. Кусәрһеҙ механизм.
2. кусм. Аумаҡай. □ Бесхребетный.
КҮСӘТ и. диал. ҡар. сүрәкә II. Кусәт һуғыу. И Шул төндө өйөмдөң тәҙрә быялаларын ҡоя һуҡтылар. Иртә менән юллап ҡарағас, сатнаҡ быялалар араһынан Бәҙәмша малайҙарының кусәт һуға торған таяғын табып алдым. Й. Солтанов.
КҮС ЮЛЫ (Р: путь в летовку; И.: path to a summer camp; T: yazlık yolu) и.
865
взвод яҙмышы! Р. Солтангәрәев. [Сәлимйән:] Владислав Евгеньевич, был серек кәбеҫтә кусәндәрен кайҙа быраҡтырырға? Й. Солтанов. Теге малай уҙе лә кәбеҫтә кусәне кеуек йомро, бите тумпыҡ ине. 3. Ураҡсин.
2. Кәбеҫтәнең ҡаты үҙәге. □ Кочерыжка. Кусәнен ҡалдырып турау. И Кәбеҫтәне оҙаҡ һаҡлау өсөн мөгәрәп йәки баҙҙа баштубән ҡаратып кусәненән элеп ҡуйырға кәрәк. Экспедиция материалдарынан.
3. Кәбеҫтә һабағы. □ Кочан. ■ Кәбеҫтәләрҙе йыйып алғандан һуң, уларҙыц ерҙә ултырып ҡалған кусәндәрен дә йолҡоп сығырға кәрәк. Башҡортостан календарынан.
4. диал. ҡар. ҡамыш екәне.
КҮСӘНГӘ УЛТЫРЫУ (күсәнгә ултыр-) ҡ. ҡар. күсәнләнеү. Кәбеҫтә кусөнгә ултыра башланы.
КҮСӘНЛЕ (Р.: кочанный; И.: headed / cabbage; T.: lahana koçanı olan) c.
Күсәне булған. □ С кочерыжкой, кочанный. Ҙур кусәнле кәбеҫтә. Аҡ кусәнле кәбеҫтә.
КҮСӘНЛӘНЕҮ (күсәнлән-) (Р: образовывать кочан; И.: loaf; T.: lahana koçanı oluşmak) ҡ.
Күсәнгә (1) төрөлөү. □ Завязываться, образовывать кочан (о капусте). И Кәбеҫтә һыу аҙ булғанда кусәнләнә алмай, йомшаҡ булып уҫә. Башҡортостан календарынан.
КҮСӘР (Р: ось; И.: axis; T.: eksen) и.
1. Тәгәрмәс кейҙерә торған үҙәк. □ Ось; стержень, шпиндель. Кусәр шығырлай. Артҡы кусәр. Ике кусәрле вагон. ■ Ғәйни ағай «Бәләкәй ҡаран» куперенә еткәндә кемдер кәлтә тейәгәндә, арбаһының кусэре һынып, ярҙан менә алмай маташа ине. Т. Йәнәби. Төлкөсура арба эргәһенән ҡалышмай, һайт-һайтлап ат ҡыуа, юлға һуғылып уҫкән ағасҡа кусәр башы эләгеп, ҡола бейә туҡтап ҡалдымы, кукрәксә ағасынан тотоп, арбаны кутәрә лә ағастан ситкәрәк ултырта. Н. Мусин. • Кусәрем һынды тип, кустән ҡалма, ямғыр яуҙы тип, яуҙан ҡалма. Әйтем.
2. Машиналарҙа әйләнмәле механизмдарҙы кейҙерә торған үҙәк. □ Шарнир, подвижное крепление. Шестерня кусәре.
3. кусм. Үҙ тирәһендә әйләнгән күк есем-дәренең фарази үҙәге. □ Ось небесных тел.
Ер шары кусәре. Әйләнеу кусәре. ■ Кусәренән Ер ысҡынһа, донъябыҙҙан ни ҡалыр? А. Игебаев.
0 Күсеп барғанда күсәр башы тейгән ҡан туғанлығы алыҫ булған кеше хаҡында әйтелә. □ Дальний родственник. Күсәр баштары бәрелеү (эләгеү) ҙур һүҙгә килеү, талашыу. □ Ссориться, ругаться. И .. Ауылдағы Әминә, Таңнуры ише бәләкәстәр ҙә ҡараулы. Элеккеләй аҙып-туҙып, кусәр башына эләгеп йөрөмәйҙәр. Й. Солтанов.
КҮСӘРКӘ [рус.] (Р: кочерга; И.: poker; T: ocak demiri) и. диал.
Тәртешкә. □ Кочерга. Утлы кумерҙе ку-сәркә менән болғатыу. ■ Маруся өтәләнеп, ҡапҡастар ябылған эре-эре өс жаровник-ты мейестән өлкән кусәркә менән тартып сығарҙы. Һ. Дәүләтшина.
КҮСӘРЛЕ (Р: с осью; И.: with axes; T: eksenli) с.
Күсәре булған. □ С осью, со шпинделем; имеющий ось. Кусәрле механизм. ■ Кук-рәктәре пружинаға ултыртылған, тимер кусәрле арбаларға егелгән дурт атлы Өфөнән сыҡҡандарының бишенсе көнөнә Каратауға килеп ингәндә, эңер төшә башлағайны инде. Н. Мусин.
КҮСӘРЛЕК (күсәрлеге) (Р: материал для оси; И.: material for making axes; T: eksenlik) u.
Күсәр яһай торған йәки шуға ярашлы материал. □ Материал для оси, пригодный или предназначенный для изготовления оси. Кусәрлек ағас.
КҮСӘРҺЕҘ (Р: без оси; И.: with по ахе; T: eksensiz)£>.
1. Күсәре булмаған. □ Без оси, без шпинделя; безосный. Кусәрһеҙ яһалған. Кусәрһеҙ механизм.
2. кусм. Аумаҡай. □ Бесхребетный.
КҮСӘТ и. диал. ҡар. сүрәкә II. Кусәт һуғыу. И Шул төндө өйөмдөң тәҙрә быялаларын ҡоя һуҡтылар. Иртә менән юллап ҡарағас, сатнаҡ быялалар араһынан Бәҙәмша малайҙарының кусәт һуға торған таяғын табып алдым. Й. Солтанов.
КҮС ЮЛЫ (Р: путь в летовку; И.: path to a summer camp; T: yazlık yolu) и.
865