Башҡорт теленең академик һүҙлеге. Том IV. 881 бит
Һүҙлектәр буйынса эҙләү
КӘГӘРҘӘЙ
КӘБӘНӘК (кәбәнәге) и. диал. ҡар. күҙ кабағы.
КӘБӘРКӘ [рус. каморка} (Р.: свободное место между печкой и стеной дома; И.: space behind a stove; T.: fırın ile duvar arasındaki boş yer) и. диал.
1. Мейес арты. □ Свободное место между печкой и стеной дома. И [Мулла], ашығып барып кәбәркәнән тегенец [Талиптың] быймаларын алды. Р. Ғабдрахманов.
2. Өйҙә быҙау, бәрәс тотоу өсөн эшләнгән урын; көпкә. □ Выгородка для мелкого скота. Кәбәркәгә быҙау ябыу.
3. Соландағы бүлмә; кәзәнкә. □ Голбец (чулан в избе). И Иренең уҙһуҙлелеген белгән Бәдигөльямал апай бутәнсә өндәшмәне, яулыҡ осо менән йөҙөн ҡаплап, кәбәркәгә кереп китте. В. Исхаҡов. Мейес башын, карауат аҫтарын, соланды, кәбәркәне тотош ҡарап сыҡтылар. Г. Яҡупова.
4. Урындыҡ. □ Нары. ■ Шәриф һаҡлыҡ менән генә кәбәркә өҫтөнән төштө. 3. Биишева.
5. Ҡаҙанлыҡ. □ Кухня, летняя кухня. Өләсәйем кәбәркәлә бөтөрөлә.
6. Урындыҡ ҡаҙнаһы. □ Основание нар. Кәбәркәгә таҡта теҙеу.
7. Ҡаҙанлыҡтағы бәләкәй өҫтәл. □ Маленький стол на кухне, летней кухне. Кәбәркәгә сепарат ултыртыу.
8. Келәт кәштәһе. □ Полка в амбаре. Кәбәркәгә ваҡ-төйәк һалынған.
КӘБӘРТКЕ и. диал. ҡар. кәбәркә.
КӘБӘРӘКӘ и. диал. ҡар. кәбәркә.
КӘБӘТӘ (Р: неряшливый; И.: slovenly; T.: çapaçul, pasaklı) с. диал.
Әрпеш, бысраҡ. □ Неряшливый. Кәбә-тәһенә ҡатып ултыра.
♦ Кәбәтәһенә ҡатыу 1) үҫмәй, бәләкәй килеш ҡатып ҡалыу. □ Не расти; 2) кергә ҡатыу, ҡараға ҡатыу. □ Сильно загрязниться (о белье, теле); 3) артыҡ һаранлашыу. □ Скупиться. Кәбәтәһенә ҡатып, мандымай.
КӘВӘ (Р: вид перца; И.: type of pepper; T: biber türü) и. бот.
Боростоң бер төрө. □ Вид перца, кава. Кәвә ныҡ әсе була. Кәвә йыйыу. Кәвә төйөу.
■ Уй-һағыш берлән йөрәк-бәғерем кәвә булды. Бәйеттән.
КӘГЕЗ (Р: щуплый; И.: puny, frail; T.: cılız, çelimsiz) c.
Ябыҡ, кәрһеҙ, бәләкәй кәүҙәле. □ Щуплый, хилый. Кәгез кеше. Кәгез мал. Кәгез бәрәс. Кәгез бала. Кәгез булыу. И Ул [Ихтыяров] көлөп ашаны, көлөп йоҡланы, әллә көрәгенән куп ашауҙан, әллә көрәгенән куп көлөуҙән, кәгез, тарамыш елкә булып уҫте. С. Кулибай.
КӘГЕЗЛӘНЕҮ (кәгезлән-) (Р: становиться щуплым; И.: become puny; T: cılızlaşmak) ҡ.
Кәгезгә әйләнеү. □ Становиться щуплым. Ауырығас, кәгезләнеп китте.
КӘГЕТ (Р: синец; И.: zope; T.: balık türü) и. зоол. диал.
Ҡорман балыҡтар ғаиләһенә ҡараған йәшел һыртлы йоҡа ғына йылтыр йылға балығы, күкйөн (балыҡ). □ Синец (рыба) (лат. Abramis ballerus). Кәгет тотоу. Кәгет ашау.
КӘГЕҮ (кәк-) (Р: стукнуть; И.: give а knock; T.: vurmak) ҡ. һөйл.
1. һуғыу, ҡундырыу. □ Стукнуть. Елкәһенә кәгеу. ■ Уны ниңәлер һөйһөнмәгән Ба-ҡыръял бик яман ялтанып кәгеп төшөргәйне, һаҡсы билен тотоп һикереп торҙо. Ә. Вахитов.
2. Кире ҡағыу. □ Отбивать. Кәгеп ебәрҙем тубын.
3. кусм. Араҡы эсеү; төшөрөү. □ Выпить. Йөҙ грамм кәктем. ■ Аш алдынан «кәгеп» ебәрергә алда тора «кугәрсен» һөтө. М. Ғафури.
4. кусм. Һорамай алыу; сәлдереү. □ Тащить, своровать. ■ «Кәкте», «сәлде» һәм ул «һөрттө», кәрәк урында «төрттө», әммә «урланы» һуҙен тик Букәншин белмәй төптө. С. Кулибай.
КӘГӘР (Р: трахея; И.: windpipe; T: trake) и. анат. диал.
Тын юлының боғаҙҙан артабанғы өлөшө булып үпкә көпшәһенә тоташҡан, оҙонлоғо 11—15 сантиметрға еткән кимерсәк; боғарлаҡ. □ Трахея.
КӘГӘРҘӘЙ (Р: трахея; И.: windpipe; T: trake) и. анат. диал.
29-1.0117.12
881
КӘБӘНӘК (кәбәнәге) и. диал. ҡар. күҙ кабағы.
КӘБӘРКӘ [рус. каморка} (Р.: свободное место между печкой и стеной дома; И.: space behind a stove; T.: fırın ile duvar arasındaki boş yer) и. диал.
1. Мейес арты. □ Свободное место между печкой и стеной дома. И [Мулла], ашығып барып кәбәркәнән тегенец [Талиптың] быймаларын алды. Р. Ғабдрахманов.
2. Өйҙә быҙау, бәрәс тотоу өсөн эшләнгән урын; көпкә. □ Выгородка для мелкого скота. Кәбәркәгә быҙау ябыу.
3. Соландағы бүлмә; кәзәнкә. □ Голбец (чулан в избе). И Иренең уҙһуҙлелеген белгән Бәдигөльямал апай бутәнсә өндәшмәне, яулыҡ осо менән йөҙөн ҡаплап, кәбәркәгә кереп китте. В. Исхаҡов. Мейес башын, карауат аҫтарын, соланды, кәбәркәне тотош ҡарап сыҡтылар. Г. Яҡупова.
4. Урындыҡ. □ Нары. ■ Шәриф һаҡлыҡ менән генә кәбәркә өҫтөнән төштө. 3. Биишева.
5. Ҡаҙанлыҡ. □ Кухня, летняя кухня. Өләсәйем кәбәркәлә бөтөрөлә.
6. Урындыҡ ҡаҙнаһы. □ Основание нар. Кәбәркәгә таҡта теҙеу.
7. Ҡаҙанлыҡтағы бәләкәй өҫтәл. □ Маленький стол на кухне, летней кухне. Кәбәркәгә сепарат ултыртыу.
8. Келәт кәштәһе. □ Полка в амбаре. Кәбәркәгә ваҡ-төйәк һалынған.
КӘБӘРТКЕ и. диал. ҡар. кәбәркә.
КӘБӘРӘКӘ и. диал. ҡар. кәбәркә.
КӘБӘТӘ (Р: неряшливый; И.: slovenly; T.: çapaçul, pasaklı) с. диал.
Әрпеш, бысраҡ. □ Неряшливый. Кәбә-тәһенә ҡатып ултыра.
♦ Кәбәтәһенә ҡатыу 1) үҫмәй, бәләкәй килеш ҡатып ҡалыу. □ Не расти; 2) кергә ҡатыу, ҡараға ҡатыу. □ Сильно загрязниться (о белье, теле); 3) артыҡ һаранлашыу. □ Скупиться. Кәбәтәһенә ҡатып, мандымай.
КӘВӘ (Р: вид перца; И.: type of pepper; T: biber türü) и. бот.
Боростоң бер төрө. □ Вид перца, кава. Кәвә ныҡ әсе була. Кәвә йыйыу. Кәвә төйөу.
■ Уй-һағыш берлән йөрәк-бәғерем кәвә булды. Бәйеттән.
КӘГЕЗ (Р: щуплый; И.: puny, frail; T.: cılız, çelimsiz) c.
Ябыҡ, кәрһеҙ, бәләкәй кәүҙәле. □ Щуплый, хилый. Кәгез кеше. Кәгез мал. Кәгез бәрәс. Кәгез бала. Кәгез булыу. И Ул [Ихтыяров] көлөп ашаны, көлөп йоҡланы, әллә көрәгенән куп ашауҙан, әллә көрәгенән куп көлөуҙән, кәгез, тарамыш елкә булып уҫте. С. Кулибай.
КӘГЕЗЛӘНЕҮ (кәгезлән-) (Р: становиться щуплым; И.: become puny; T: cılızlaşmak) ҡ.
Кәгезгә әйләнеү. □ Становиться щуплым. Ауырығас, кәгезләнеп китте.
КӘГЕТ (Р: синец; И.: zope; T.: balık türü) и. зоол. диал.
Ҡорман балыҡтар ғаиләһенә ҡараған йәшел һыртлы йоҡа ғына йылтыр йылға балығы, күкйөн (балыҡ). □ Синец (рыба) (лат. Abramis ballerus). Кәгет тотоу. Кәгет ашау.
КӘГЕҮ (кәк-) (Р: стукнуть; И.: give а knock; T.: vurmak) ҡ. һөйл.
1. һуғыу, ҡундырыу. □ Стукнуть. Елкәһенә кәгеу. ■ Уны ниңәлер һөйһөнмәгән Ба-ҡыръял бик яман ялтанып кәгеп төшөргәйне, һаҡсы билен тотоп һикереп торҙо. Ә. Вахитов.
2. Кире ҡағыу. □ Отбивать. Кәгеп ебәрҙем тубын.
3. кусм. Араҡы эсеү; төшөрөү. □ Выпить. Йөҙ грамм кәктем. ■ Аш алдынан «кәгеп» ебәрергә алда тора «кугәрсен» һөтө. М. Ғафури.
4. кусм. Һорамай алыу; сәлдереү. □ Тащить, своровать. ■ «Кәкте», «сәлде» һәм ул «һөрттө», кәрәк урында «төрттө», әммә «урланы» һуҙен тик Букәншин белмәй төптө. С. Кулибай.
КӘГӘР (Р: трахея; И.: windpipe; T: trake) и. анат. диал.
Тын юлының боғаҙҙан артабанғы өлөшө булып үпкә көпшәһенә тоташҡан, оҙонлоғо 11—15 сантиметрға еткән кимерсәк; боғарлаҡ. □ Трахея.
КӘГӘРҘӘЙ (Р: трахея; И.: windpipe; T: trake) и. анат. диал.
29-1.0117.12
881