Башҡорт теленең академик һүҙлеге. Том IV. 882 бит
Һүҙлектәр буйынса эҙләү
КӘГӘРҘӘК
Боғарлаҡ. □ Трахея. Кәгәрҙәйгә һалҡын тейгән.
КӘГӘРҘӘК (кәгәрҙәге) и. анат. диал. ҡар. кәгәрҙәй.
КӘГӘРЖӘЙг/. анат. диал. ҡар. кәгәрҙәй.
КӘҒБӘ [ғәр.] и. ҡар. ҡәғбә. ■ Тәңре өйө оло ҡәғбәне ете әйләнеп, яҙығымды йоламын. «Иҙеүкәй менән Мораҙым». Беҙ йырларбыҙ һаман, беҙ көйләрбеҙ ҡәғбә яһап һине, Салауат! X. Ғәбитов. Атай, әсәй, ике куҙем, һеҙ инегеҙ минең кәғбәм. Бәйеттән.
КӘҘЗАБ [ғәр. (Р.: обманщик; И.: deceiver; T.: yalancı) и. иҫк. кит.
Клдхксъд ялғансы. □ Обманщик. ■ Кәҙ-заб булырға ярамай, мосолманға килешә торған эш тугел. «Таң», 30 май 2011.
КӘҘӘ и. диал. ҡар. кәзә. Кәҙә бәрәсләгән.
КӘҘӘЙ и. диал. ҡар. мөстән. ■ Үҙ өйөндә ултырмай, өйҙән өйгә ғәйбәт һатып йөрөгән ҡатын-ҡыҙҙы беҙҙә кәҙәй тип йөрөтәләр. Экспедиция материалдарынан.
КӘҘӘЛӘЙ [рус. козули] (Р.: игра в альчи-ки; И.: game; T: aşık oyunu) и. диал.
Ашыҡ (уйын). □ Игра в альчики (национальная игра; связана с тотемистическими верованиями башкир). Кәҙәләй уйнау. И Йәй булһа, малайҙар кәҙәләй уйыны уйнар ине. Экспедиция материалдарынан.
КӘҘӘ САҠАЛЫ и. диал. ҡар. ҡуянтубыҡ.
КӘЖЕ (Р: коротышка; И.: weak, feeble; T: kısa boylu) с. диал.
1. Тәбәнәк буйлы, тәпәш (кешегә ҡарата).
□ Коротышка. Кәже ир был яҡҡа ҡарай килә.
2. Ҡакса, ҡураныс, кәрһеҙ. □ Щуплый.
■ Кәже генә ине уның атаһы ла. Экспедиция материалдарынан.
3. Ябыҡ, сибек, ауырыусан. □ Слабый, хилый. Кәже кеше.
КӘЖЕҮ I (кәже-) (Р: докучать придирками; И.: annoy; T: usandırmak) ҡ. диал.
Бер үк нәмәне гел ҡабатлап, үртәп тороу; ныҡыу, тылҡыу. □ Постоянно напоминать об одном и том же, докучать придирками. И Уның араһында йәмәғәте Факиһа ла Әхмәдигә мираҫ малы хаҡында кәжеп, өгөп торҙо. Картотека фондынан.
КӘЖЕҮ II (кәже-) (Р: заставить горевать; И.: grieve; T: hasret çektirmek) ҡ. диал.
Әсендереү, көйҙөрөү. □ Заставить горевать. ■ «Кайғы килһә, игеҙ килә, тип дөрөҫ әйтәләр икән», — ти ҙә, былай ҙа әсенеп йөрөгән кешене кәжей генә ҡәйнәһе. Ғ. Яруллин.
КӘЖЕҮ III (кәже-) (Р: перекисать; И.: sour excessively; T: ekşimek) ҡ. диал.
Артыҡ ныҡ әсеү. □ Перекисать (о каты-ке). ■ Катығын һалҡынға ҡуймаған, кәжеп бөткән. Экспедиция материалдарынан.
КӘЖЕҮ IV (кәже-) (Р: обгладывать кость; И.: pick; T.: kemirmek) ҡ. диал.
Һөйәк мөнйөү (кешегә ҡарата). □ Обгладывать кость (о человеке). И Тәмләп-тәмләп кәжеп ултыра ине улы. Ш. Янбаев.
КӘЖКЕЛДӘҮ (кәжкелдә-) (Р: сухо кашлять; И.: give a dry cough; T.: kuru kuru öksürmek) ҡ. һөйл.
Кәжк-кәжк итеп йүткереү, кәжк-кәжк килеү; гел йүткереп тороу. □ Сухо кашлять (без мокроты). И Ваҡытында дарыу ашамағас, кәжкелдәуе һаман бөтмәй. Экспедиция материалдарынан.
КӘЖК-КӘЖК (Р: подражание звуку сухого кашля; И.: hack; T.: kuru kuru öksürme sesi) оҡш.
Ғыжылдабыраҡ йүткергән тауышты белдергән һүҙ. □ Подражание звуку сухого кашля. Кәжк-кәжк итеу. Кәжк-кәжк килеу.
КӘЖҮЛ [рус.] и. ҡар. кәжән. Кәжул ситек. ■ Улдары ашап ултырғанда, Ғариф ҡайтты. Ул ялтырап торған ослораҡ башлы, уксәле «кәжул» ситек кейгән. Ғ. Хәйри.
КӘЖҮННӘЙ [рус.] (Р: казенный лес; И.: government forest; T.: devlet ormanı) и. һөйл.
Дәүләт урманы. □ Казённый лес. Кәжун-нәйҙә еләк куп.
КӘЖӘЛЕҮ (кәжәл-) (Р: застревать; И.: stall; T.: takılıp kalmak) ҡ.
1. Барып тығылыу. □ Застревать, застрять.
2. кусм. Нимәгәлер барып ҡушылыу, ҡамасаулау. □ Соваться, лезть, вмешиваться. ■ [Бәҙрихаят:] Белмәгән башына ниңә кеше эшенә кәжәлә икән? Д. Исламов.
КӘЖӘМАТАЙ (Р: двухколёсный мотоцикл; И.: motorcycle; T.: iki tekerlekli motosiklet) и. һөйл.
882
Боғарлаҡ. □ Трахея. Кәгәрҙәйгә һалҡын тейгән.
КӘГӘРҘӘК (кәгәрҙәге) и. анат. диал. ҡар. кәгәрҙәй.
КӘГӘРЖӘЙг/. анат. диал. ҡар. кәгәрҙәй.
КӘҒБӘ [ғәр.] и. ҡар. ҡәғбә. ■ Тәңре өйө оло ҡәғбәне ете әйләнеп, яҙығымды йоламын. «Иҙеүкәй менән Мораҙым». Беҙ йырларбыҙ һаман, беҙ көйләрбеҙ ҡәғбә яһап һине, Салауат! X. Ғәбитов. Атай, әсәй, ике куҙем, һеҙ инегеҙ минең кәғбәм. Бәйеттән.
КӘҘЗАБ [ғәр. (Р.: обманщик; И.: deceiver; T.: yalancı) и. иҫк. кит.
Клдхксъд ялғансы. □ Обманщик. ■ Кәҙ-заб булырға ярамай, мосолманға килешә торған эш тугел. «Таң», 30 май 2011.
КӘҘӘ и. диал. ҡар. кәзә. Кәҙә бәрәсләгән.
КӘҘӘЙ и. диал. ҡар. мөстән. ■ Үҙ өйөндә ултырмай, өйҙән өйгә ғәйбәт һатып йөрөгән ҡатын-ҡыҙҙы беҙҙә кәҙәй тип йөрөтәләр. Экспедиция материалдарынан.
КӘҘӘЛӘЙ [рус. козули] (Р.: игра в альчи-ки; И.: game; T: aşık oyunu) и. диал.
Ашыҡ (уйын). □ Игра в альчики (национальная игра; связана с тотемистическими верованиями башкир). Кәҙәләй уйнау. И Йәй булһа, малайҙар кәҙәләй уйыны уйнар ине. Экспедиция материалдарынан.
КӘҘӘ САҠАЛЫ и. диал. ҡар. ҡуянтубыҡ.
КӘЖЕ (Р: коротышка; И.: weak, feeble; T: kısa boylu) с. диал.
1. Тәбәнәк буйлы, тәпәш (кешегә ҡарата).
□ Коротышка. Кәже ир был яҡҡа ҡарай килә.
2. Ҡакса, ҡураныс, кәрһеҙ. □ Щуплый.
■ Кәже генә ине уның атаһы ла. Экспедиция материалдарынан.
3. Ябыҡ, сибек, ауырыусан. □ Слабый, хилый. Кәже кеше.
КӘЖЕҮ I (кәже-) (Р: докучать придирками; И.: annoy; T: usandırmak) ҡ. диал.
Бер үк нәмәне гел ҡабатлап, үртәп тороу; ныҡыу, тылҡыу. □ Постоянно напоминать об одном и том же, докучать придирками. И Уның араһында йәмәғәте Факиһа ла Әхмәдигә мираҫ малы хаҡында кәжеп, өгөп торҙо. Картотека фондынан.
КӘЖЕҮ II (кәже-) (Р: заставить горевать; И.: grieve; T: hasret çektirmek) ҡ. диал.
Әсендереү, көйҙөрөү. □ Заставить горевать. ■ «Кайғы килһә, игеҙ килә, тип дөрөҫ әйтәләр икән», — ти ҙә, былай ҙа әсенеп йөрөгән кешене кәжей генә ҡәйнәһе. Ғ. Яруллин.
КӘЖЕҮ III (кәже-) (Р: перекисать; И.: sour excessively; T: ekşimek) ҡ. диал.
Артыҡ ныҡ әсеү. □ Перекисать (о каты-ке). ■ Катығын һалҡынға ҡуймаған, кәжеп бөткән. Экспедиция материалдарынан.
КӘЖЕҮ IV (кәже-) (Р: обгладывать кость; И.: pick; T.: kemirmek) ҡ. диал.
Һөйәк мөнйөү (кешегә ҡарата). □ Обгладывать кость (о человеке). И Тәмләп-тәмләп кәжеп ултыра ине улы. Ш. Янбаев.
КӘЖКЕЛДӘҮ (кәжкелдә-) (Р: сухо кашлять; И.: give a dry cough; T.: kuru kuru öksürmek) ҡ. һөйл.
Кәжк-кәжк итеп йүткереү, кәжк-кәжк килеү; гел йүткереп тороу. □ Сухо кашлять (без мокроты). И Ваҡытында дарыу ашамағас, кәжкелдәуе һаман бөтмәй. Экспедиция материалдарынан.
КӘЖК-КӘЖК (Р: подражание звуку сухого кашля; И.: hack; T.: kuru kuru öksürme sesi) оҡш.
Ғыжылдабыраҡ йүткергән тауышты белдергән һүҙ. □ Подражание звуку сухого кашля. Кәжк-кәжк итеу. Кәжк-кәжк килеу.
КӘЖҮЛ [рус.] и. ҡар. кәжән. Кәжул ситек. ■ Улдары ашап ултырғанда, Ғариф ҡайтты. Ул ялтырап торған ослораҡ башлы, уксәле «кәжул» ситек кейгән. Ғ. Хәйри.
КӘЖҮННӘЙ [рус.] (Р: казенный лес; И.: government forest; T.: devlet ormanı) и. һөйл.
Дәүләт урманы. □ Казённый лес. Кәжун-нәйҙә еләк куп.
КӘЖӘЛЕҮ (кәжәл-) (Р: застревать; И.: stall; T.: takılıp kalmak) ҡ.
1. Барып тығылыу. □ Застревать, застрять.
2. кусм. Нимәгәлер барып ҡушылыу, ҡамасаулау. □ Соваться, лезть, вмешиваться. ■ [Бәҙрихаят:] Белмәгән башына ниңә кеше эшенә кәжәлә икән? Д. Исламов.
КӘЖӘМАТАЙ (Р: двухколёсный мотоцикл; И.: motorcycle; T.: iki tekerlekli motosiklet) и. һөйл.
882