Башҡорт теленең академик һүҙлеге. Том IV. 893 бит
Һүҙлектәр буйынса эҙләү
КӘЛАМ
ә теге ҡыҙыл сәскәләрҙе кәкук сәскәһе тип атап алып киткән. Легенданан.
КӘКҮК ТӨКӨРӨГӨ (Р.: яички насекомых, отложенные на стебле трав; И.: insects’ larva; T.: tırtıl) к. диал.
Үлән һабағына, алмағастың йәш ботаҡтарына ебәк күбәләге балдаҡлап ҡына бы-зырлатып һалған күбәләк йомортҡалары.
□ Яички насекомых, отложенные на стебле трав, на веточках яблонь. Кәкук төкөрөгөн йыйып алыу.
КӘКҮК ТУБЫЛҒЫҺЫ (Р: мытник;
И.: lousewort; T.: bitki) и. бот.
Шомбоялар ғаиләһенә ҡараған, еүеш болонда үҫкән бер йәки ике йыллыҡ ағыулы үлән. □ Мытник (лат. Pedicularis). Кәкук тубылғыһы сәскәһе. Кәкук тубылғыһын һындырыу. ■ Кәкук тубылғыһының сәскәһе миләушә, ҡуйы ҡыҙыл, һары, аҡ, алһыу төҫлө була. Экспедиция материалдарынан.
КӘКҮК ҺАБЫНЫ (Р: барская спесь; И.: perennial grass species; T: yalancı karanfil) и. бот.
Ҡәнәфер һымаҡтар ғаиләһенә ҡараған ете ҡыҙыл сәскәле күп йыллыҡ үлән үҫемлек.
□ Барская спесь (лат. Lychnis Chalcedonicd). Кәкук һабынын һыулаһаң, куперекләнеп китә. Ю Кәкук һабынының ете исеме бар. Шулар араһында өс исеме һабын менән бәйле: кәкук һабыны, ҡыҙҙар һабыны, һабын уләне. Интернет селтәренән.
КӘКҮК ҺАҠАУЛАНЫУ (кәкүк һаҡаулан-) (Р: умолкание кукушки; И.: stop calling (of a cuckoo); T.: guguk sesi kesilmek) ҡ.
Кәкүктең саҡырыуҙан туҡтауы. □ Умолкание кукушки. Кәкук һаҡауланған, ҡыҙҙарға ҡолаҡ тиштерергә була. ■ Ниндәй матур донъя! Тәбиғәтте курегеҙсе яҙҙар килгәндә. Курегеҙсе йәйге урмандарҙы һаҡауланып кәкук көлгәндә. Картотека фондынан.
КӘКҮК ЭЙЕҮ (кәкүк эй-) (Р: качаться на качелях; И.: swing; T.: sallanmak) ҡ. диал.
Сәңгелдәктә бәүелеү. □ Качаться на качелях. Балалар кәкук эйә.
КӘКҮК ӘШӘЛСӘҺЕ (Р: кокушник длинношпорцевый; И.: wild grass species; T.: bir cins bitki) и. бот.
Миләүшә төҫөндәге күп сәскәле, нәҙек оҙон япраҡлы үлән үҫемлек. □ Кокушник длинношпорцевый (лат. Gyninadenia сопо-psea). И Кәкук әшәлсәһенең сәскәләре кук төҫлө лә була, алһыу кук төҫлөһө лә осрай. Кәкук әшәлсәһе асыҡ ҡарағай урманы, урманлы тау битләуендә уҫә. Кәкук әшәлсәһенең икенсе исеме — кәкук оҙонмөгөҙө. Интернет селтәренән.
КӘКҮРКӘ (Р: маленькие сдобные витые булочки; И.: sort of small buns; T.: küçük ekmek) и.
Майға баҫҡан ҡамырҙан ишеп, бормалан яһалған күмәс. □ Маленькие сдобные витые булочки. Кәкуркә бешереу.
КӘКШӘЙЕҮ (кәкшәй-) ҡ. ҡар. кәксәйеү.
КӘКШӘНЛӘҮ (кәкшәнлә-) к. ҡар. кәксәнләү.
КӘКӘЙ (Р: грязь; И.: baddie, nasty thing; T: pis) и. бал. һөйл.
Балалар телендә «бысраҡ, насар» тигән мәғәнәлә әйтелә. □ Грязь. / Грязный, плохой. Кәкәй итеу. Кәкәй була.
КӘКӘНЛӘҮ (кәкәнлә-) (Р: двигаться, извиваясь; И.: creep, crawl; T: kımıldamak) ҡ.
Башты кәксәйтеп, борғалана-борғалана хәрәкәт итеү (йылан, ҡарышлауыҡ һымаҡ-тарға ҡарата). □ Двигаться, извиваясь (о пресмыкающихся, гусеницах и т. п.). Һөлөк кәкәнләп тора. Йылан кәкәнләп йөҙөп килә.
КӘКӘШ (Р: трёхлитровая посуда из шкуры; И.: three liter capacity traditional leather Bashkir vessel; T: deri kap) и. иҫк.
Өс литр һыйышлы тире һауыт. □ Трёхлитровая посуда из шкуры.
КЭЛ (Р: пласт; И.: layer; T.: kat) и.
Баҫылып тығыҙланыуҙан йәки бәҫәреүҙән барлыҡҡа килгән киҫәк, ҡатлам. □ Пласт, плотный слой чего-л. Бесәнде кәле менән алыу. И Капкан кумәс ауыҙымда кәлгә әйләнде. Тәмен белер өсөн бик ҡаты сәйнәргә уйланым, яңаҡ һөйәге ҡапыл сатнап киткән төҫлө булды, ҡолаҡтарым геуләп китте. Д. Юлтый.
КӘЛАМ [ғәр. (Р-- слово, речь; И.: word; speech; T.: kelâm) и. иҫк. кит.
893
ә теге ҡыҙыл сәскәләрҙе кәкук сәскәһе тип атап алып киткән. Легенданан.
КӘКҮК ТӨКӨРӨГӨ (Р.: яички насекомых, отложенные на стебле трав; И.: insects’ larva; T.: tırtıl) к. диал.
Үлән һабағына, алмағастың йәш ботаҡтарына ебәк күбәләге балдаҡлап ҡына бы-зырлатып һалған күбәләк йомортҡалары.
□ Яички насекомых, отложенные на стебле трав, на веточках яблонь. Кәкук төкөрөгөн йыйып алыу.
КӘКҮК ТУБЫЛҒЫҺЫ (Р: мытник;
И.: lousewort; T.: bitki) и. бот.
Шомбоялар ғаиләһенә ҡараған, еүеш болонда үҫкән бер йәки ике йыллыҡ ағыулы үлән. □ Мытник (лат. Pedicularis). Кәкук тубылғыһы сәскәһе. Кәкук тубылғыһын һындырыу. ■ Кәкук тубылғыһының сәскәһе миләушә, ҡуйы ҡыҙыл, һары, аҡ, алһыу төҫлө була. Экспедиция материалдарынан.
КӘКҮК ҺАБЫНЫ (Р: барская спесь; И.: perennial grass species; T: yalancı karanfil) и. бот.
Ҡәнәфер һымаҡтар ғаиләһенә ҡараған ете ҡыҙыл сәскәле күп йыллыҡ үлән үҫемлек.
□ Барская спесь (лат. Lychnis Chalcedonicd). Кәкук һабынын һыулаһаң, куперекләнеп китә. Ю Кәкук һабынының ете исеме бар. Шулар араһында өс исеме һабын менән бәйле: кәкук һабыны, ҡыҙҙар һабыны, һабын уләне. Интернет селтәренән.
КӘКҮК ҺАҠАУЛАНЫУ (кәкүк һаҡаулан-) (Р: умолкание кукушки; И.: stop calling (of a cuckoo); T.: guguk sesi kesilmek) ҡ.
Кәкүктең саҡырыуҙан туҡтауы. □ Умолкание кукушки. Кәкук һаҡауланған, ҡыҙҙарға ҡолаҡ тиштерергә була. ■ Ниндәй матур донъя! Тәбиғәтте курегеҙсе яҙҙар килгәндә. Курегеҙсе йәйге урмандарҙы һаҡауланып кәкук көлгәндә. Картотека фондынан.
КӘКҮК ЭЙЕҮ (кәкүк эй-) (Р: качаться на качелях; И.: swing; T.: sallanmak) ҡ. диал.
Сәңгелдәктә бәүелеү. □ Качаться на качелях. Балалар кәкук эйә.
КӘКҮК ӘШӘЛСӘҺЕ (Р: кокушник длинношпорцевый; И.: wild grass species; T.: bir cins bitki) и. бот.
Миләүшә төҫөндәге күп сәскәле, нәҙек оҙон япраҡлы үлән үҫемлек. □ Кокушник длинношпорцевый (лат. Gyninadenia сопо-psea). И Кәкук әшәлсәһенең сәскәләре кук төҫлө лә була, алһыу кук төҫлөһө лә осрай. Кәкук әшәлсәһе асыҡ ҡарағай урманы, урманлы тау битләуендә уҫә. Кәкук әшәлсәһенең икенсе исеме — кәкук оҙонмөгөҙө. Интернет селтәренән.
КӘКҮРКӘ (Р: маленькие сдобные витые булочки; И.: sort of small buns; T.: küçük ekmek) и.
Майға баҫҡан ҡамырҙан ишеп, бормалан яһалған күмәс. □ Маленькие сдобные витые булочки. Кәкуркә бешереу.
КӘКШӘЙЕҮ (кәкшәй-) ҡ. ҡар. кәксәйеү.
КӘКШӘНЛӘҮ (кәкшәнлә-) к. ҡар. кәксәнләү.
КӘКӘЙ (Р: грязь; И.: baddie, nasty thing; T: pis) и. бал. һөйл.
Балалар телендә «бысраҡ, насар» тигән мәғәнәлә әйтелә. □ Грязь. / Грязный, плохой. Кәкәй итеу. Кәкәй була.
КӘКӘНЛӘҮ (кәкәнлә-) (Р: двигаться, извиваясь; И.: creep, crawl; T: kımıldamak) ҡ.
Башты кәксәйтеп, борғалана-борғалана хәрәкәт итеү (йылан, ҡарышлауыҡ һымаҡ-тарға ҡарата). □ Двигаться, извиваясь (о пресмыкающихся, гусеницах и т. п.). Һөлөк кәкәнләп тора. Йылан кәкәнләп йөҙөп килә.
КӘКӘШ (Р: трёхлитровая посуда из шкуры; И.: three liter capacity traditional leather Bashkir vessel; T: deri kap) и. иҫк.
Өс литр һыйышлы тире һауыт. □ Трёхлитровая посуда из шкуры.
КЭЛ (Р: пласт; И.: layer; T.: kat) и.
Баҫылып тығыҙланыуҙан йәки бәҫәреүҙән барлыҡҡа килгән киҫәк, ҡатлам. □ Пласт, плотный слой чего-л. Бесәнде кәле менән алыу. И Капкан кумәс ауыҙымда кәлгә әйләнде. Тәмен белер өсөн бик ҡаты сәйнәргә уйланым, яңаҡ һөйәге ҡапыл сатнап киткән төҫлө булды, ҡолаҡтарым геуләп китте. Д. Юлтый.
КӘЛАМ [ғәр. (Р-- слово, речь; И.: word; speech; T.: kelâm) и. иҫк. кит.
893