Башҡорт теленең академик һүҙлеге. Том IV. 896 бит
Һүҙлектәр буйынса эҙләү
кәлт-көлт
шеләргә карата). □ Еле-еле. Кәлтер-көлтөр генә йөрөу.
КӘЛТ-КӨЛТ (Р.: подражание неровной, шаткой походке; И.: wobbling; T.: sallanarak yürüyüş) окш.
Быуынһыҙ һымаҡ тәнтерәкләп атлағанды белдергән һүҙ. □ Подражание неровной, шаткой походке. Кәлт-көлт килеп атлау. Кәлт-көлт баҫыу.
КӘЛТӘ I и. диал. кар. һикәлтә. Кәлтә аша яцылыш баҫыу.
КӘЛТӘ II и. зоол. диал. кар. кеҫәртке. Кәлтә тотоу.
КӘЛТӘЙЕҮ I (кәлтәй-) к. диал. кар. кәксәйеү. Кәлтәйеп атлау.
КӘЛТӘЙЕҮ II (кәлтәй-) к. диал. кар. ҡылтайыу. Кәлтәйеп ултырыу.
КӘЛТӘ ЙЫЛАН и. зоол. диал. кар. кеҫәртке. Кәлтә йылан осраны. Кәлтә йыланға тейергә ярамай.
КӘЛТӘН-КӨЛТӘН окш. кар. кәлт-көлт.
КӘЛТӘНЛӘҮ (кәлтәнлә-) (Р: переваливаться из стороны в сторону; И.: waddle; T.: sallanmak) к. диал.
Ян-яҡҡа аушаңлап сайҡалыу. □ Переваливаться из стороны в сторону. И Паровоз капыл боролғанлыктан, вагондар тағы ла нығырак кәлтәнләйҙәр һәм ул аунарҙан, был аунарҙан ғына калалар. Ж. Кейекбаев.
КӘЛӘБӘ и. диал. кар. ҡатлыҡ. Кәләбә һу-теу. Кәләбә сорнау.
КӘЛӘНКҮР [рус. коленкор < фр.] (Р: коленкор; И.: calico; T.: amerikan bezi, pamuklu bez) и. һөйл.
Ныҡ ашланған беше мамыҡ туҡыма.
□ Коленкор. Кәләнкур яулык. Кәләнкур тышлы китап. ■ Ауыҙы канға буялған, йөҙө ак кәләнкургә әйләнгән Йыһанды кургәс, Сәхибә катып калды. Ғ. Хәйри.
КӘЛӘП (кәләбе) (Р: мотушка; И.: appliance for hanking; T.: bobin) и.
1. Иләнгән епте аяҡлай торған ике башы саталы, ҡолас ярым самаһындағы оҙон ағас.
□ Мотушка. ■ Ак ебәккәй һалдым кәләпкә, бер бөртөккәйенә калғансы. Халыҡ йырынан.
2. Шул ағасҡа аяҡланған еп. □ Моток. Йөн кәләбе. Бер кәләп еп. И [Имам] оҙон йы
уан сыбырткыһын кәләп кеуек итеп урап муйынына аҫкан. Р. Ғабдрахманов.
♦ Кәләп буйы юл (йәки ер) үтелгән юлдың бик аҙ, ҡыҫҡа булғанлығын белдерә. □ Короткий путь (о пройденном расстоянии). И Акмырҙа эй бара, ти, эй бара, ти, артына әйләнеп караһа, кәләп буйы ер барған, ти. Әкиәттән.
КӘЛӘП АҒАСЫ и. кар. кәләп 1.
КӘЛӘПЛЕ (Р: намотанный; И.: coiled in hanks; T.: sarmal) c.
Кәләпкә һалынған; аяҡлы. □ Намотанный. Кәләпле еп. Кәләпле йөн.
КӘЛӘПЛӘНЕҮ (кәләплән-) к. төш. кар. кәләпләү, страд, от кәләпләү. Кәләпләнгән еп.
КӘЛӘП Л ӘТЕҮ (кәләпләт-) к. йөкм. кар. кәләпләү, понуд. от кәләпләү. Еп кәләпләтеу.
КӘЛӘПЛӘҮ (кәләплә-) (Р: мотать; И.: coil, reel; T.: sarmak) к.
Кәләпкә һалыу; аяҡлау. □ Мотать, наматывать. Епте кәләпләу. Йөндө кәләпләу.
КӘЛӘПЛӘШЕҮ (кәләпләш-) к. урт. кар. кәләпләү, взаимн. от кәләпләү. Еп кә-ләпләшеу.
КӘЛӘПҮШ [фарс. (Р: женский головной убор с высоким верхом и опущенными до плеч полями, разукрашенный позументом, подвесками; И.: kalapush, sort of traditional female headgear; T.: kellepuş) и. этн.
Ҡатын-ҡыҙҙың бейек түбәле, арҡаны тотош ябып торған, сулпылар менән биҙәлгән киң арҡалығы булған, тәңкә-мәрйенгә бөткән боронғо баш кейеме. □ Женский головной убор с высоким верхом и опущенными до плеч полями, разукрашенный позументом, подвесками. Кәләпуш тубэһе. Кэлэпуш койроғо.
КӘЛӘПҮШЛЕ (Р: имеющий головной убор с высоким верхом и опущенными до плеч полями, разукрашенный позументом, подвесками; И.: wearing a kalapush; T.: kellepuşlu) с.
Кәләпүше булған. □ Имеющий головной убор с высоким верхом и опущенными до плеч полями, разукрашенный позументом, подвесками. Кэлэпушле катын.
896
шеләргә карата). □ Еле-еле. Кәлтер-көлтөр генә йөрөу.
КӘЛТ-КӨЛТ (Р.: подражание неровной, шаткой походке; И.: wobbling; T.: sallanarak yürüyüş) окш.
Быуынһыҙ һымаҡ тәнтерәкләп атлағанды белдергән һүҙ. □ Подражание неровной, шаткой походке. Кәлт-көлт килеп атлау. Кәлт-көлт баҫыу.
КӘЛТӘ I и. диал. кар. һикәлтә. Кәлтә аша яцылыш баҫыу.
КӘЛТӘ II и. зоол. диал. кар. кеҫәртке. Кәлтә тотоу.
КӘЛТӘЙЕҮ I (кәлтәй-) к. диал. кар. кәксәйеү. Кәлтәйеп атлау.
КӘЛТӘЙЕҮ II (кәлтәй-) к. диал. кар. ҡылтайыу. Кәлтәйеп ултырыу.
КӘЛТӘ ЙЫЛАН и. зоол. диал. кар. кеҫәртке. Кәлтә йылан осраны. Кәлтә йыланға тейергә ярамай.
КӘЛТӘН-КӨЛТӘН окш. кар. кәлт-көлт.
КӘЛТӘНЛӘҮ (кәлтәнлә-) (Р: переваливаться из стороны в сторону; И.: waddle; T.: sallanmak) к. диал.
Ян-яҡҡа аушаңлап сайҡалыу. □ Переваливаться из стороны в сторону. И Паровоз капыл боролғанлыктан, вагондар тағы ла нығырак кәлтәнләйҙәр һәм ул аунарҙан, был аунарҙан ғына калалар. Ж. Кейекбаев.
КӘЛӘБӘ и. диал. кар. ҡатлыҡ. Кәләбә һу-теу. Кәләбә сорнау.
КӘЛӘНКҮР [рус. коленкор < фр.] (Р: коленкор; И.: calico; T.: amerikan bezi, pamuklu bez) и. һөйл.
Ныҡ ашланған беше мамыҡ туҡыма.
□ Коленкор. Кәләнкур яулык. Кәләнкур тышлы китап. ■ Ауыҙы канға буялған, йөҙө ак кәләнкургә әйләнгән Йыһанды кургәс, Сәхибә катып калды. Ғ. Хәйри.
КӘЛӘП (кәләбе) (Р: мотушка; И.: appliance for hanking; T.: bobin) и.
1. Иләнгән епте аяҡлай торған ике башы саталы, ҡолас ярым самаһындағы оҙон ағас.
□ Мотушка. ■ Ак ебәккәй һалдым кәләпкә, бер бөртөккәйенә калғансы. Халыҡ йырынан.
2. Шул ағасҡа аяҡланған еп. □ Моток. Йөн кәләбе. Бер кәләп еп. И [Имам] оҙон йы
уан сыбырткыһын кәләп кеуек итеп урап муйынына аҫкан. Р. Ғабдрахманов.
♦ Кәләп буйы юл (йәки ер) үтелгән юлдың бик аҙ, ҡыҫҡа булғанлығын белдерә. □ Короткий путь (о пройденном расстоянии). И Акмырҙа эй бара, ти, эй бара, ти, артына әйләнеп караһа, кәләп буйы ер барған, ти. Әкиәттән.
КӘЛӘП АҒАСЫ и. кар. кәләп 1.
КӘЛӘПЛЕ (Р: намотанный; И.: coiled in hanks; T.: sarmal) c.
Кәләпкә һалынған; аяҡлы. □ Намотанный. Кәләпле еп. Кәләпле йөн.
КӘЛӘПЛӘНЕҮ (кәләплән-) к. төш. кар. кәләпләү, страд, от кәләпләү. Кәләпләнгән еп.
КӘЛӘП Л ӘТЕҮ (кәләпләт-) к. йөкм. кар. кәләпләү, понуд. от кәләпләү. Еп кәләпләтеу.
КӘЛӘПЛӘҮ (кәләплә-) (Р: мотать; И.: coil, reel; T.: sarmak) к.
Кәләпкә һалыу; аяҡлау. □ Мотать, наматывать. Епте кәләпләу. Йөндө кәләпләу.
КӘЛӘПЛӘШЕҮ (кәләпләш-) к. урт. кар. кәләпләү, взаимн. от кәләпләү. Еп кә-ләпләшеу.
КӘЛӘПҮШ [фарс. (Р: женский головной убор с высоким верхом и опущенными до плеч полями, разукрашенный позументом, подвесками; И.: kalapush, sort of traditional female headgear; T.: kellepuş) и. этн.
Ҡатын-ҡыҙҙың бейек түбәле, арҡаны тотош ябып торған, сулпылар менән биҙәлгән киң арҡалығы булған, тәңкә-мәрйенгә бөткән боронғо баш кейеме. □ Женский головной убор с высоким верхом и опущенными до плеч полями, разукрашенный позументом, подвесками. Кәләпуш тубэһе. Кэлэпуш койроғо.
КӘЛӘПҮШЛЕ (Р: имеющий головной убор с высоким верхом и опущенными до плеч полями, разукрашенный позументом, подвесками; И.: wearing a kalapush; T.: kellepuşlu) с.
Кәләпүше булған. □ Имеющий головной убор с высоким верхом и опущенными до плеч полями, разукрашенный позументом, подвесками. Кэлэпушле катын.
896