Башҡорт теленең академик һүҙлеге. Том IV. 902 бит
Һүҙлектәр буйынса эҙләү
КӘМӘҒОРТО
□ Оказаться в затруднительном положении. И [Гәрәй — Саҡайға:] Ә-ә, хәҙер Гәрәй дуҫ кәрәк булдымы ни? Кәмәц ҡомға терәлә торғандыр шул. Б. Бикбай. Тишек {йәки ярык) кәмәгә ултыртыу һемәйтеү. □ соотв. Оставить с носом.
КӘМӘҒОРТО (Р.: божья коровка; И.: ladybirds; T.: uğur böceği) и. зоол. диал.
1. Ҡуңыҙҙар ғаиләһенә ҡараған өс быуынлы кеүек күренгән аяҡлы, ярымшар формаһындағы кәүҙәһе арҡаһында түңәрәк төрткөләре булған бөжәк; ҡамҡа. □ Божья коровка (лат. Coccinellidae). Ике төрткөлө кәмәғорто.
2. ҡар. асағойроҡ. Кәмәғорто еуеш ерҙәрҙә йәшәй. Кәмәғорто йылыны ярата. Кәмәғорто — төнөн йәшәй торған бөжәк. Кәмәғортон тағы айырығойроҡ тип тә йөрөтәләр.
3. Ҡарға бете. □ Воронья вошь.
КӘМӘЙ и. диал. ҡар. әхирәт II.
КӘМӘРСЕК (кәмәрсеге) (Р.: белая трясогузка; wagtail; T.: ak kuyruksallayan) и. зоол.
Арҡаһы аҡһыл буҙ, түше, түбәһе ҡара, ҡорһағы менән бите аҡ төҫтәге сәпсек; аҡ сәпсек. □ Белая трясогузка (лат. Motacilla alba). ■ Кәмәрсек ҡойроғо менән боҙға һуҡһа, боҙ китеугә. Һынамыш.
КӘМӘСЕ (Р: лодочник; И.: boatman; Т.: gemici) и.
Кәмә менән һыу аша сығарыусы кеше. □ Лодочник, перевозчик на лодке. ■ Балыҡсы оҙаҡ ҡына өндәшмәй ултырҙы, шунан йыраҡ тугел эстон ауылы барлығын әйтеп, һунарығыҙ уңышлы сыҡһа, эстондарға китегеҙ, мылтыҡ вәғәҙә итһәгеҙ, кәмәсе лә табылыр, тине. Б. Рафиҡов.
КӘМӘСЫҒЫШ (Р: лодочная переправа; И.: ferry; T.: feribot servisi) и.
Кәмә менән кешеләрҙе һыу аша сығара торған урын. □ Лодочная (паромная) переправа. ■ Дуртөйлө ҡалаһы эргәһендә хәҙерге ҡеуәтле купер төҙөлгәнсе йәйәулеләрҙе Ағиҙел аша сығара торған хәтәр генә кәмәсығыш була торғайны. Экспедиция материалдарынан.
КӘМӘШӘҮ (Р: кормушка; И.: feedingtrough; T.: yalak) и. диал.
Малға һыу йәки ашарға һала торған оҙон ялғаш; улаҡ. □ Большое корыто из цельного дерева или из досок для приготовления мешанки коням; кормушка. Кәмәшәугә һоло һалыу. Кәмәшәуҙәге бесәнде таҙартыу.
Ф Эсе кәмәшәү кеүек эсе бик ҙур (һыйыр малына ҡарата әйтелә). □ Пузатый, толстый.
КӘМӘЯПРАҠ (кәмәяпрағы) (Р: остролодочник; И.: oxytropis; Т.: oxytropis) и. бот.
Ҡуҙаҡлылар ғаиләһенә ҡараған сәнскеле күп йыллыҡ үлән үҫемлек. □ Остролодочник (лат. Oxytropis strobilacea). Гмелин кәмәяпрағы. ■ Шихантауҙыц көньяғы урыны-урыны менән бик һирәк осраусы төрҙәр — Гельм астрагалы, башаҡлы кәмәяпраҡ кеуек уләндәр һәм сәскә атыусы декоратив улән уҫемлектәре,.. тәпәш миндалдән торған ҡыуаҡтар менән ҡапланған. «Башҡортостан уҡытыусыһы», № 6, 2011.
КӘНАР [фарс. J-£] (Р/ край; И.: border, edge; T.: kenar) и. иҫк. кит.
1. Ниҙецдер сите, сиге. □ Край чего-л.
2. Яр сите, йылға буйы, диңгеҙ ҡыры һ. б. □ Берег (реки, моря), край (дороги и т. п.). Йылға кэнары.
КЭН ДЕ I [боронғо төрки кенду] (Р: сам; И.: oneself; T.: kendi) а. иҫк. кит.
Үҙ, үҙе. □ Сам. Беҙ кәндебеҙ. ■ Уйлаған ул, Алланы еңмәмме, тип, ерҙә кәндем аллалыҡ ҡылмаммы, тип. Ш. Бабич.
КӘНДЕII р. ҡар. кәнт. Кәнде уҙе.
КӘНДЕЙ [фарс. (Р: посуда из цельного лубка; И.: woodcut dish; T.: kabık kap) u. иҫк.
Ҡабыҡты тотош көйө ҡуптарып алып яһалған һауыт. □ Посуда из цельного лубка. И Карасәс Сәғит менән Дусмөхәмәткә берәй кәндей ҡатыҡ сығарып бирҙе. А. Таһиров.
КӘНДЕРЛӘҮ (кәндерлә-) (Р: дрожать; И.: tremble; T: titremek) ҡ. һөйл.
Аяҡ, тубыҡ быуынын тота алмай ҡалтырау. □ Дрожать. Курҡыштан кәндерләу. Кәндерләп тороу. Кәндерләп кенә килеп инеу.
902
□ Оказаться в затруднительном положении. И [Гәрәй — Саҡайға:] Ә-ә, хәҙер Гәрәй дуҫ кәрәк булдымы ни? Кәмәц ҡомға терәлә торғандыр шул. Б. Бикбай. Тишек {йәки ярык) кәмәгә ултыртыу һемәйтеү. □ соотв. Оставить с носом.
КӘМӘҒОРТО (Р.: божья коровка; И.: ladybirds; T.: uğur böceği) и. зоол. диал.
1. Ҡуңыҙҙар ғаиләһенә ҡараған өс быуынлы кеүек күренгән аяҡлы, ярымшар формаһындағы кәүҙәһе арҡаһында түңәрәк төрткөләре булған бөжәк; ҡамҡа. □ Божья коровка (лат. Coccinellidae). Ике төрткөлө кәмәғорто.
2. ҡар. асағойроҡ. Кәмәғорто еуеш ерҙәрҙә йәшәй. Кәмәғорто йылыны ярата. Кәмәғорто — төнөн йәшәй торған бөжәк. Кәмәғортон тағы айырығойроҡ тип тә йөрөтәләр.
3. Ҡарға бете. □ Воронья вошь.
КӘМӘЙ и. диал. ҡар. әхирәт II.
КӘМӘРСЕК (кәмәрсеге) (Р.: белая трясогузка; wagtail; T.: ak kuyruksallayan) и. зоол.
Арҡаһы аҡһыл буҙ, түше, түбәһе ҡара, ҡорһағы менән бите аҡ төҫтәге сәпсек; аҡ сәпсек. □ Белая трясогузка (лат. Motacilla alba). ■ Кәмәрсек ҡойроғо менән боҙға һуҡһа, боҙ китеугә. Һынамыш.
КӘМӘСЕ (Р: лодочник; И.: boatman; Т.: gemici) и.
Кәмә менән һыу аша сығарыусы кеше. □ Лодочник, перевозчик на лодке. ■ Балыҡсы оҙаҡ ҡына өндәшмәй ултырҙы, шунан йыраҡ тугел эстон ауылы барлығын әйтеп, һунарығыҙ уңышлы сыҡһа, эстондарға китегеҙ, мылтыҡ вәғәҙә итһәгеҙ, кәмәсе лә табылыр, тине. Б. Рафиҡов.
КӘМӘСЫҒЫШ (Р: лодочная переправа; И.: ferry; T.: feribot servisi) и.
Кәмә менән кешеләрҙе һыу аша сығара торған урын. □ Лодочная (паромная) переправа. ■ Дуртөйлө ҡалаһы эргәһендә хәҙерге ҡеуәтле купер төҙөлгәнсе йәйәулеләрҙе Ағиҙел аша сығара торған хәтәр генә кәмәсығыш була торғайны. Экспедиция материалдарынан.
КӘМӘШӘҮ (Р: кормушка; И.: feedingtrough; T.: yalak) и. диал.
Малға һыу йәки ашарға һала торған оҙон ялғаш; улаҡ. □ Большое корыто из цельного дерева или из досок для приготовления мешанки коням; кормушка. Кәмәшәугә һоло һалыу. Кәмәшәуҙәге бесәнде таҙартыу.
Ф Эсе кәмәшәү кеүек эсе бик ҙур (һыйыр малына ҡарата әйтелә). □ Пузатый, толстый.
КӘМӘЯПРАҠ (кәмәяпрағы) (Р: остролодочник; И.: oxytropis; Т.: oxytropis) и. бот.
Ҡуҙаҡлылар ғаиләһенә ҡараған сәнскеле күп йыллыҡ үлән үҫемлек. □ Остролодочник (лат. Oxytropis strobilacea). Гмелин кәмәяпрағы. ■ Шихантауҙыц көньяғы урыны-урыны менән бик һирәк осраусы төрҙәр — Гельм астрагалы, башаҡлы кәмәяпраҡ кеуек уләндәр һәм сәскә атыусы декоратив улән уҫемлектәре,.. тәпәш миндалдән торған ҡыуаҡтар менән ҡапланған. «Башҡортостан уҡытыусыһы», № 6, 2011.
КӘНАР [фарс. J-£] (Р/ край; И.: border, edge; T.: kenar) и. иҫк. кит.
1. Ниҙецдер сите, сиге. □ Край чего-л.
2. Яр сите, йылға буйы, диңгеҙ ҡыры һ. б. □ Берег (реки, моря), край (дороги и т. п.). Йылға кэнары.
КЭН ДЕ I [боронғо төрки кенду] (Р: сам; И.: oneself; T.: kendi) а. иҫк. кит.
Үҙ, үҙе. □ Сам. Беҙ кәндебеҙ. ■ Уйлаған ул, Алланы еңмәмме, тип, ерҙә кәндем аллалыҡ ҡылмаммы, тип. Ш. Бабич.
КӘНДЕII р. ҡар. кәнт. Кәнде уҙе.
КӘНДЕЙ [фарс. (Р: посуда из цельного лубка; И.: woodcut dish; T.: kabık kap) u. иҫк.
Ҡабыҡты тотош көйө ҡуптарып алып яһалған һауыт. □ Посуда из цельного лубка. И Карасәс Сәғит менән Дусмөхәмәткә берәй кәндей ҡатыҡ сығарып бирҙе. А. Таһиров.
КӘНДЕРЛӘҮ (кәндерлә-) (Р: дрожать; И.: tremble; T: titremek) ҡ. һөйл.
Аяҡ, тубыҡ быуынын тота алмай ҡалтырау. □ Дрожать. Курҡыштан кәндерләу. Кәндерләп тороу. Кәндерләп кенә килеп инеу.
902