Башҡорт теленең академик һүҙлеге. Том IV. 905 бит
Һүҙлектәр буйынса эҙләү
КӘҢӘШСЕ
Р. Солтангәрәев. [Шағир] илһамланып, мәҙрәсәләге остаздарыныц кәцәшен тотоп, атаһының фатихаһын алып, ул мәмләкәттең пайтәхете Сарай ҡалаһына юл тотто. Ә. Хәкимов.
2. Нисек итергә үҙ-ара фекер алышыу рәүешендәге әңгәмә. □ Совет, совещание. • Ике кәңәш бер булһа, илле егет йөҙ була. Мәҡәл.
КӘҢӘШ БИРЕҮ (кәңәш бир-) ҡ. кар. кәңәш итеү 1. ■ Әхтәри ҡарт Ғарифкә шундай кәңәш бирҙе: «Андыҙ бар ерҙә ат улмәҫ, — тигәндәр боронғолар, — ул хайуанға андыҙ тамыры ҡайнатып эсерергә кәрәк». Ж. Кейекбаев. Жирников, хужаға оҡшаған кәңәш бирә алыуына эстән генә һөйөндө. 3. Ураҡсин.
КӘҢӘШ БИРЕҮСЕ и. ҡар. кәңәшсе. Кәңәш биреуселәр куп булыр ул.
КӘҢӘШЕҮ (кәңәш-) (Р.: советоваться; И.: consult; seek advice; T.: danışmak) ҡ.
Кәңәш итешеү; кәңәшләшеү. □ Советоваться. Ата-әсә менән кәңәшеу. ■ Отряд командиры Мурзин, кесе командирҙарҙы йыйып алып, бандиттар араһынан тулы мәғ-лумәт алып килеу өсөн ауылға кеше ебәреу тураһында кәңәште, һ. Дәүләтшина. [Сөләймәнов:] Ошо арала Ҡуштирәккә һуғылаһым бар. Һөйләшербеҙ, кәңәшербеҙ... Әлегә хуш, һылыу, — тине лә ашығып болдорҙан төшөп китте. Ә. Хәкимов. ® Кәңәшкән укенмәҫ. Әйтем.
КӘҢӘШ ИТЕҮ (кәңәш ит-) (Р: советовать; И.: council, give advice; T.: öğüt vermek) ҡ.
1. Нисек итергә өйрәтеү. □ Советовать, дать совет, посоветовать что. И Юлыш яңы утыҙға кергән алыптай таҙа, яман тура һуҙле, ҡыйыу кеше икән. Боғараның ил ғәмен ҡайғыртыуын, Мамайға ғәскәр бирмәҫкә кәңәш итеуен маҡтаны. Ә. Хәкимов.
2. Кем менәндер кәңәшләшеү. □ Советоваться с кем. ■ [Григории.] Тәуҙә халыҡ менән аҙ ғына кәңәш итәйек әле. Баяр алдына, һарыҡ көтөуе шикелле, һөрлөгөшөп барып баҫыуҙан ни файҙа? Н. Мусин.
КӘҢӘШ ИТЕҮСЕ и. ҡар. кәңәшсе.
■ Хәнифә зиһене дөрөҫ саҡта ата йортона
ҡайтырға кәңәш итеуселәрҙе тыңларға ла теләмәй. Ә. Хәкимов.
КӘҢӘШЛЕ (Р: согласованный; И.: coordinated, concerted; T.: birlikte yapılan) c.
Кәңәшләшеп эшләнгән. □ Согласованный, коллегиально решённый. Кәңәшле эш. И [Мәсем — Маҡтымһылыуса:] Әйт һуҙең, тартынма, уртаға һалып уйлайыҡ, кәңәшле йыйын тарҡалмаҫ, әселәшмәй уйлайыҡ. «Ҡара юрға». • Киң кейем туҙмаҫ, кәңәшле ил аҙмаҫ. Әйтем.
КӘҢӘШЛӘҮ (кәңәш лә-) ҡ. диал. ҡар. кәңәш итеү 1.
КӘҢӘШЛӘШЕҮ (кәңәшләш-) (Р: советоваться; И.: hold council; T.: danışmak) ҡ.
Берәйһе менән кәңәшеү, һөйләшеү. □ Советоваться. Кәңәшләшеп алыу. Ололар менән кәңәшләшеу. Кәңәшләшергә кәрәк. ■ Борон башҡортта шундай шәп йола булған: һәр оло эш алдынан ил ҡарттары, аҡһаҡалдар ҡатнашлығында йыйынға йыйғандар, кәңәшләшкәндәр. Р. Солтангәрәев.
КӘҢӘШМӘ (Р: совещание; И.: conference, meeting; T.: toplantı) и.
Һөйләшәү, кәңәшләшеү өсөн саҡырылған йыйылыш. □ Совещание. Хәрби кәңәшмә. ■ Рәжәпов министрҙың иртәгә кәңәшмә уткәрәсәген, урман хужалығын ойоштороуҙа ҡайһы бер яңылыҡтар көтөлөуен һөйләне. Н. Мусин. Далдең иртәнге кәңәшмәнән аҙаҡ бик тынысһыҙланыры, ҡатыны менән һөйләшеуенән һуң, бер аҙ баҫылды кеуек.
3. Ураҡсин. Кәңәшмәгә йыйылған халыҡ геу килеп ҡул сабырға кереште. Ә. Хәкимов.
КӘҢӘШСЕ (Р: советчик; И.: adviser; T.: danışman) и.
1. Кәңәш иткән кеше. □ Советчик. ■ Уға [Хисмәтулласа]кәңәшселә, ағай ҙа, куҙ асыусы ла, киләсәккә юл курһәтеусе лә Михаил булды. Я. Хамматов.
2. Эште аңлатыуға, юл-сараһын күрһәтеүгә бәйле вазифа һәм шул вазифаны үтәгән кеше; советник. □ Советник. Кәңәшселәр ҡоро. И Мине бында олуғ хан вә Еҙукәй баһадирҙың данышмән кәңәшселәре ебәрҙе, мулла, — тип һуҙ асты Дәурән мырҙа.
905
Р. Солтангәрәев. [Шағир] илһамланып, мәҙрәсәләге остаздарыныц кәцәшен тотоп, атаһының фатихаһын алып, ул мәмләкәттең пайтәхете Сарай ҡалаһына юл тотто. Ә. Хәкимов.
2. Нисек итергә үҙ-ара фекер алышыу рәүешендәге әңгәмә. □ Совет, совещание. • Ике кәңәш бер булһа, илле егет йөҙ була. Мәҡәл.
КӘҢӘШ БИРЕҮ (кәңәш бир-) ҡ. кар. кәңәш итеү 1. ■ Әхтәри ҡарт Ғарифкә шундай кәңәш бирҙе: «Андыҙ бар ерҙә ат улмәҫ, — тигәндәр боронғолар, — ул хайуанға андыҙ тамыры ҡайнатып эсерергә кәрәк». Ж. Кейекбаев. Жирников, хужаға оҡшаған кәңәш бирә алыуына эстән генә һөйөндө. 3. Ураҡсин.
КӘҢӘШ БИРЕҮСЕ и. ҡар. кәңәшсе. Кәңәш биреуселәр куп булыр ул.
КӘҢӘШЕҮ (кәңәш-) (Р.: советоваться; И.: consult; seek advice; T.: danışmak) ҡ.
Кәңәш итешеү; кәңәшләшеү. □ Советоваться. Ата-әсә менән кәңәшеу. ■ Отряд командиры Мурзин, кесе командирҙарҙы йыйып алып, бандиттар араһынан тулы мәғ-лумәт алып килеу өсөн ауылға кеше ебәреу тураһында кәңәште, һ. Дәүләтшина. [Сөләймәнов:] Ошо арала Ҡуштирәккә һуғылаһым бар. Һөйләшербеҙ, кәңәшербеҙ... Әлегә хуш, һылыу, — тине лә ашығып болдорҙан төшөп китте. Ә. Хәкимов. ® Кәңәшкән укенмәҫ. Әйтем.
КӘҢӘШ ИТЕҮ (кәңәш ит-) (Р: советовать; И.: council, give advice; T.: öğüt vermek) ҡ.
1. Нисек итергә өйрәтеү. □ Советовать, дать совет, посоветовать что. И Юлыш яңы утыҙға кергән алыптай таҙа, яман тура һуҙле, ҡыйыу кеше икән. Боғараның ил ғәмен ҡайғыртыуын, Мамайға ғәскәр бирмәҫкә кәңәш итеуен маҡтаны. Ә. Хәкимов.
2. Кем менәндер кәңәшләшеү. □ Советоваться с кем. ■ [Григории.] Тәуҙә халыҡ менән аҙ ғына кәңәш итәйек әле. Баяр алдына, һарыҡ көтөуе шикелле, һөрлөгөшөп барып баҫыуҙан ни файҙа? Н. Мусин.
КӘҢӘШ ИТЕҮСЕ и. ҡар. кәңәшсе.
■ Хәнифә зиһене дөрөҫ саҡта ата йортона
ҡайтырға кәңәш итеуселәрҙе тыңларға ла теләмәй. Ә. Хәкимов.
КӘҢӘШЛЕ (Р: согласованный; И.: coordinated, concerted; T.: birlikte yapılan) c.
Кәңәшләшеп эшләнгән. □ Согласованный, коллегиально решённый. Кәңәшле эш. И [Мәсем — Маҡтымһылыуса:] Әйт һуҙең, тартынма, уртаға һалып уйлайыҡ, кәңәшле йыйын тарҡалмаҫ, әселәшмәй уйлайыҡ. «Ҡара юрға». • Киң кейем туҙмаҫ, кәңәшле ил аҙмаҫ. Әйтем.
КӘҢӘШЛӘҮ (кәңәш лә-) ҡ. диал. ҡар. кәңәш итеү 1.
КӘҢӘШЛӘШЕҮ (кәңәшләш-) (Р: советоваться; И.: hold council; T.: danışmak) ҡ.
Берәйһе менән кәңәшеү, һөйләшеү. □ Советоваться. Кәңәшләшеп алыу. Ололар менән кәңәшләшеу. Кәңәшләшергә кәрәк. ■ Борон башҡортта шундай шәп йола булған: һәр оло эш алдынан ил ҡарттары, аҡһаҡалдар ҡатнашлығында йыйынға йыйғандар, кәңәшләшкәндәр. Р. Солтангәрәев.
КӘҢӘШМӘ (Р: совещание; И.: conference, meeting; T.: toplantı) и.
Һөйләшәү, кәңәшләшеү өсөн саҡырылған йыйылыш. □ Совещание. Хәрби кәңәшмә. ■ Рәжәпов министрҙың иртәгә кәңәшмә уткәрәсәген, урман хужалығын ойоштороуҙа ҡайһы бер яңылыҡтар көтөлөуен һөйләне. Н. Мусин. Далдең иртәнге кәңәшмәнән аҙаҡ бик тынысһыҙланыры, ҡатыны менән һөйләшеуенән һуң, бер аҙ баҫылды кеуек.
3. Ураҡсин. Кәңәшмәгә йыйылған халыҡ геу килеп ҡул сабырға кереште. Ә. Хәкимов.
КӘҢӘШСЕ (Р: советчик; И.: adviser; T.: danışman) и.
1. Кәңәш иткән кеше. □ Советчик. ■ Уға [Хисмәтулласа]кәңәшселә, ағай ҙа, куҙ асыусы ла, киләсәккә юл курһәтеусе лә Михаил булды. Я. Хамматов.
2. Эште аңлатыуға, юл-сараһын күрһәтеүгә бәйле вазифа һәм шул вазифаны үтәгән кеше; советник. □ Советник. Кәңәшселәр ҡоро. И Мине бында олуғ хан вә Еҙукәй баһадирҙың данышмән кәңәшселәре ебәрҙе, мулла, — тип һуҙ асты Дәурән мырҙа.
905