Башҡорт теленең академик һүҙлеге. Том IV. 908 бит
Һүҙлектәр буйынса эҙләү
кәпәк
КӘПӘК I (кәпәге) (Р.: стёганая шапка; И.: quilted сар; T.: kapitoneli şapka) и. диал.
Эсе йорон, ҡырпыуһыҙ, ҡолаҡһыҙ йомро бүрек; меҫкен бүрек. □ Стёганая шапка на подкладке из лоскутков меха. Кәпәк кейеу. Кәпәк тегеу.
КӘПӘК II (Р: название одного из родовых подразделений башкир племени усерган; И.: Bashkir clanal subdivision; T.: bir Başkurt soyunun adı) и. этн.
Үҫәргән ырыуына ҡараған бер аймаҡ исеме. □ Название одного из родовых подразделений башкир племени усерган.
КӘПӘЛЙЕМДӘ р. диал. ҡар. ҡапыл.
КӘПӘРЕНДЕРЕҮ (кәпәрендер-) ҡ. йөкм. ҡар. кәпәренеү понуд. от кәпәренеү. Кешене кәпәрендереу. Кәпәрендереп ебәреу.
КӘПӘРЕНЕҮ (кәпәрен-) (Р: важничать; И.: give oneself airs; T.: havalara girmek) к.
Нигеҙһеҙ маһайып, эреләнеү, маҡтаныу; кәпрәйеү. □ Важничать, чваниться. Кәпәренә башлау. Кәпәренеп тороу. ■ Ашлыҡ елгәргәндә, осоҡ шаян елдә китте осоп. Кәпәренде: «Ятмам боҫоп, ҡоштай еләм, елде ҡосоп. Кур, ағайыц ниндәй урҙә! Һеҙ, тос бөртөктәр, һаман ерҙә». С. Иманғолов. Юҡлы-барлы уцышҡа кәпәренеп йөрөгәнсе, уҙеңдең һәләтлегеңде ысын эш менән, яҡшы әҫәр менән курһәтеу файҙалыраҡ. К. Мәргән.
КӘПӘРЕҮ (кәпәр-) ҡ. һөйл. ҡар. кәпәренеү. ■ Каратай ауылының Мырҙаш исемле купецы — кеше маҡтаһа, кәпәреп, эреләнеп китә торған еңел тәбиғәтле, дыуамал кеше. Д. Юлтый. Карт бик кәпәреп алып йөрөһә лә, әллә ҡайҙа китә алмағаны куренде. К. Мәргән.
КӘПӘС (Р: шапка; И.: fur-cap; T.: şapka) и.
1. һөйл. Ирҙәрҙең йылы баш кейеме; бүрек. □ Шапка (меховая). Кәпәс кейеу. Кәпәс тектереу. ■ Һин ир булып тыуғанһың икән донъяға, баш кутәреп йөрөйһөң икән, башыңда кәпәс булырға тейеш. Ш. Насыров.
2. диал. ҡар. түбәтәй.
3. Йәй көнө кейә торған күҙерекле баш кейеме; кепка. □ Кепка. ■ Хәйретдин ҡапыл туҡтаны. Кәпәсен сисеп, тирле таҡыр ба
шын ең осо менән һыпырҙы ла алда йәшел бәрхәт һымаҡ йәйелеп ятҡан киң яланға курһәтте. Я. Хамматов.
♦ Кәпәс һалыу түбәнселек белдереү.
□ Ломать шапку перед кем, унижаться. Кәпәс һалып барыу. Кәпәс һалып сәләм биреу. Кәпәс һуғыу әйткәнсә эшләйем, тип ант итеү. □ Поклясться выполнить сказанное.
КӘПӘСБАШ (Р: груздь; И.: milk mushroom; T: lactarius türü mantarlar) и. диал.
Уртаһы соҡорораҡ булып торған киң башлы, ҡыҫҡа йыуан һабаҡлы, аҡ йәки һарғылт бәшмәк; гөрөздә. □ Груздь (лат. Lactarius resimus). Кәпәсбаш йыйыу. Кәпәсбаш тоҙлау. ■ Емерелеп уңған кәпәсбаштар тураһындағы хәбәрҙәр атайымды ла, апайымды ла тулҡынландырҙы, сөнки улар бәшмәк йыйырға яраталар ине. Картотека фондынан.
КЭР I [фарс. j^] (Р: сила; И.: power; Т.: güç) и.
1. Физик һәләт; көс, ҡарыу. □ Сила, мощь. ■ Ишеккәйем алды алмағас, менә алмайым, кәрем булмағас. Халыҡ йырынан.
2. кусм. Эш башҡарыр мөмкинлек; сара.
□ Возможность. И Мал йыйырға уйланым, хәлем юҡ, хан малдарын бирергә кәрем юҡ. «Алпамыша».
КЭР II [фарс. JS] и. иҫк.
Эш, шөғөл. □ Занятие. Кәр һайлау.
КӘРАҺӘ [ғәр. aaIj£] (Р: отвращение; И.: aversion; T.: kerahet) и. иҫк. кит.
Ерәнеү, сирҡаныу тойғоһо. □ Отвращение, ненависть, чувство омерзения.
КӘРГӘЗИН и. диал. ҡар. кармазин. Кэр-гэзин тегеу. Кәргәзин кейеу. ■ Тышы ҡыҙыл кәргәзиндән, эсе ҡара бәздән, уртаһына мамыҡ ҡуйҙырып, бишмәт тектерҙеләр. Ғ. Рамазанов.
КӘРЕ (Р: склон горы; И.: mountain slope; T.: yamaç) и. диал.
Tay бите. □ Склон горы. Кәрелә малдар йөрөй.
КӘРЕС (Р: упрямый; И.: stubborn; Т: inatçı) с. диал.
908
КӘПӘК I (кәпәге) (Р.: стёганая шапка; И.: quilted сар; T.: kapitoneli şapka) и. диал.
Эсе йорон, ҡырпыуһыҙ, ҡолаҡһыҙ йомро бүрек; меҫкен бүрек. □ Стёганая шапка на подкладке из лоскутков меха. Кәпәк кейеу. Кәпәк тегеу.
КӘПӘК II (Р: название одного из родовых подразделений башкир племени усерган; И.: Bashkir clanal subdivision; T.: bir Başkurt soyunun adı) и. этн.
Үҫәргән ырыуына ҡараған бер аймаҡ исеме. □ Название одного из родовых подразделений башкир племени усерган.
КӘПӘЛЙЕМДӘ р. диал. ҡар. ҡапыл.
КӘПӘРЕНДЕРЕҮ (кәпәрендер-) ҡ. йөкм. ҡар. кәпәренеү понуд. от кәпәренеү. Кешене кәпәрендереу. Кәпәрендереп ебәреу.
КӘПӘРЕНЕҮ (кәпәрен-) (Р: важничать; И.: give oneself airs; T.: havalara girmek) к.
Нигеҙһеҙ маһайып, эреләнеү, маҡтаныу; кәпрәйеү. □ Важничать, чваниться. Кәпәренә башлау. Кәпәренеп тороу. ■ Ашлыҡ елгәргәндә, осоҡ шаян елдә китте осоп. Кәпәренде: «Ятмам боҫоп, ҡоштай еләм, елде ҡосоп. Кур, ағайыц ниндәй урҙә! Һеҙ, тос бөртөктәр, һаман ерҙә». С. Иманғолов. Юҡлы-барлы уцышҡа кәпәренеп йөрөгәнсе, уҙеңдең һәләтлегеңде ысын эш менән, яҡшы әҫәр менән курһәтеу файҙалыраҡ. К. Мәргән.
КӘПӘРЕҮ (кәпәр-) ҡ. һөйл. ҡар. кәпәренеү. ■ Каратай ауылының Мырҙаш исемле купецы — кеше маҡтаһа, кәпәреп, эреләнеп китә торған еңел тәбиғәтле, дыуамал кеше. Д. Юлтый. Карт бик кәпәреп алып йөрөһә лә, әллә ҡайҙа китә алмағаны куренде. К. Мәргән.
КӘПӘС (Р: шапка; И.: fur-cap; T.: şapka) и.
1. һөйл. Ирҙәрҙең йылы баш кейеме; бүрек. □ Шапка (меховая). Кәпәс кейеу. Кәпәс тектереу. ■ Һин ир булып тыуғанһың икән донъяға, баш кутәреп йөрөйһөң икән, башыңда кәпәс булырға тейеш. Ш. Насыров.
2. диал. ҡар. түбәтәй.
3. Йәй көнө кейә торған күҙерекле баш кейеме; кепка. □ Кепка. ■ Хәйретдин ҡапыл туҡтаны. Кәпәсен сисеп, тирле таҡыр ба
шын ең осо менән һыпырҙы ла алда йәшел бәрхәт һымаҡ йәйелеп ятҡан киң яланға курһәтте. Я. Хамматов.
♦ Кәпәс һалыу түбәнселек белдереү.
□ Ломать шапку перед кем, унижаться. Кәпәс һалып барыу. Кәпәс һалып сәләм биреу. Кәпәс һуғыу әйткәнсә эшләйем, тип ант итеү. □ Поклясться выполнить сказанное.
КӘПӘСБАШ (Р: груздь; И.: milk mushroom; T: lactarius türü mantarlar) и. диал.
Уртаһы соҡорораҡ булып торған киң башлы, ҡыҫҡа йыуан һабаҡлы, аҡ йәки һарғылт бәшмәк; гөрөздә. □ Груздь (лат. Lactarius resimus). Кәпәсбаш йыйыу. Кәпәсбаш тоҙлау. ■ Емерелеп уңған кәпәсбаштар тураһындағы хәбәрҙәр атайымды ла, апайымды ла тулҡынландырҙы, сөнки улар бәшмәк йыйырға яраталар ине. Картотека фондынан.
КЭР I [фарс. j^] (Р: сила; И.: power; Т.: güç) и.
1. Физик һәләт; көс, ҡарыу. □ Сила, мощь. ■ Ишеккәйем алды алмағас, менә алмайым, кәрем булмағас. Халыҡ йырынан.
2. кусм. Эш башҡарыр мөмкинлек; сара.
□ Возможность. И Мал йыйырға уйланым, хәлем юҡ, хан малдарын бирергә кәрем юҡ. «Алпамыша».
КЭР II [фарс. JS] и. иҫк.
Эш, шөғөл. □ Занятие. Кәр һайлау.
КӘРАҺӘ [ғәр. aaIj£] (Р: отвращение; И.: aversion; T.: kerahet) и. иҫк. кит.
Ерәнеү, сирҡаныу тойғоһо. □ Отвращение, ненависть, чувство омерзения.
КӘРГӘЗИН и. диал. ҡар. кармазин. Кэр-гэзин тегеу. Кәргәзин кейеу. ■ Тышы ҡыҙыл кәргәзиндән, эсе ҡара бәздән, уртаһына мамыҡ ҡуйҙырып, бишмәт тектерҙеләр. Ғ. Рамазанов.
КӘРЕ (Р: склон горы; И.: mountain slope; T.: yamaç) и. диал.
Tay бите. □ Склон горы. Кәрелә малдар йөрөй.
КӘРЕС (Р: упрямый; И.: stubborn; Т: inatçı) с. диал.
908