Башҡорт теленең академик һүҙлеге. Том IV. 911 бит
Һүҙлектәр буйынса эҙләү
КӘРТҮГҮЛӘН
кәрниз буйҙарына һырышҡан кугәрсендәр, йөндәрен ҡабартып, алпан-толпан баҫып, ерҙә йөрөйҙәр. Ш. Янбаев. Март ҡояшы юғары кутәрелгән дә, нурҙары менән өй тубә-ләрендәге ҡарҙы ҡамсылай. Кәрниздәрҙән боҙ һөңгөләр аҫылынған. Ф. Мөхәмәтйәнов. Юлдан эстәрәк, кәрниздәре семәрләп эшләнгән, яҡты тәҙрәләре төбөнә һәр төрлө йәш ағастар ултыртылған бик йыйнаҡ, матур йорт куҙгә ташлана. Н. Мусин.
2. Мейестең иң өҫкө киртләсле өлөшө.
□ Карниз печи. ■ Ғариф староста килде. Ул килгәс, йорт хужаһы Әхмәтша бай шәмгә ут алды һәм сыуал кәрнизендә ултырған шәмде алып тәҙрә төбөнә ҡуйҙы. Ж. Кейекбаев. Мейес кәрнизендәге һуҡыр лампаның көсһөҙ теле бер генә тапҡыр пелт итте лә юғалды. Ғ. Ғүмәр.
КӘРНИС [рус.] (Р.: крыса; И.: rat; Т.: кеше) и. зоол. диал.
Ҡомаҡ. □ Крыса. / Крысиный. ■ Кәртә эсендә ниндәйҙер тауыш ишетелгәндәй булды, Гөльямал һағайҙы. «Яңылыш ишетелгәндер, ахырыһы, йәки кәрнис-маҙар соланды ҡыш-тырҙата торғандыр». Я. Хамматов.
КӘРНӘСТӘЙ [рус.] и. диал. ҡар. aç I, 1.
Кәрнәстәй балаһын тотоу.
КӘРНӘТӘЙ и. диал. ҡар. кәрлә I.
КӘРРӘ [ғәр. о>] (Р: раз; И.: time(s); Т.: kere) р. һөйл.
Тапҡыр, ҡабат. □ Раз. Ике кәррә ҡайтыу. Өс кәррә ҡабатлау. ■ Эттән алып, эткә һалып әрләйем ҡайсаҡ уҙен; дуҫым, кәррә һуҙ ҡайтармай, тыңлапултыра,туҙеп. Ғ. Әмири. Уларҙан [старшиналарҙан] мең кәррә һаҡлыҡ кәрәк. Ғ. Ибраһимов. Ерәнсә сәсән етенсе кәррә: «Аш һал!» — тип ҡысҡырғас, ҡатыны шаршау артынан йугереп килеп сыға. «Ерәнсә сәсән».
КӘРРӘ БУЛЫУ (кәррә бул-) (Р: наслаждаться; И.: take pleasure / delight (in); T: zevk almak) ҡ. диал.
Теләгәнсә алып кинәнеү; мас булыу.
□ Получать удовольствие, наслаждаться.
КӘРРӘТ-БИКӘРРӘТ [ғәр. + фарс.
Фч] (Р: много раз; И.: take pleasure / delight (in); T: çok kere)p. иҫк. кит.
Күп тапҡыр; ҡабат-ҡабат. □ Много раз. Кәррәт-бикәррәт әйтеу.
КӘРСЕҮ (кәрсе-) (Р: перекиснуть; И.: be upset; T: ekşimek) ҡ. диал.
Артыҡ әсеү; ҡурйыу. □ Перекиснуть. Сөпрә кәрсегән. Ҡымыҙ кәрсегән.
КӘРСӘК с. диал. ҡар. кырҡыу II, 1.
КӘРҪ и. диал. ҡар. кәҫ. Кәрҫ аҡтарыу. Кәрҫ әйләндереу.
КӘРТ [рус. карты < пол. karta < ит. carta ‘ҡағыҙ бите’] (Р: карты; И.: playing cards; T: kart) и.
Дүрт төрлө һүрәт йәки тамғалар төшөрөлгән ҡатырға киҫәгенән торған уйын әйбере (ҡомарлы уйын уйнағанда, курәҙәлек иткәндә ҡулланыла). □ Карты (игральные). Кәрттә еңеу. Кәрт һатып алыу. ■ Мостафа мулла ахмаҡ икән: кәрттә уйнап, ҡыҙын отторған, Халыҡ йырынан. Ҡотлояр кәртте өләшеп бөтөп, бөтәһенә лә еңгән төҫ менән куҙҙәрен ялтыратты, һ. Дәүләтшина. Өҫтәл тирәһендә ултырған малайҙар кәрт һуғалар. Бөтәһе лә асыҡтан-асыҡ хәрәмләшәләр ине. X. Мохтар.
КӘРТАРБА (Р: дроги; И.: (dray) cart; T: yük arabası) и. диал.
Оҙон күкрәкле арба. □ Дроги. Атҡа кәртарба егеу.
КӘРТЕШКӘ [рус.] (Р: карточка; И.: photo, picture; T: fotoğraf) и. һөйл.
Карточка, фотоһүрәт. □ Карточка, фотография. Кәртешкә ебәреу. Кәртешкәгә төшөу.
КӘРТЛӘНСЕК (кәртләнсеге) и. диал. ҡар. ҡатлансыҡ II. ■ Кәртләнсек һымаҡ ҡатланып, бер-береһенә иңкелеп тора тауҙар. Экспедиция материалдарынан.
КӘРТҮГҮЛӘН (Р: бутень; И.: сһаего-phyllum; T.: bir tür) и. диал. бот.
Кишергә оҡшаған ашарға яраҡлы үлән; ҡуянтубыҡ. □ Бутень (лат. Chaerophyllum). Кәртугулән соҡоу. Кәртугулән ашау.
911
кәрниз буйҙарына һырышҡан кугәрсендәр, йөндәрен ҡабартып, алпан-толпан баҫып, ерҙә йөрөйҙәр. Ш. Янбаев. Март ҡояшы юғары кутәрелгән дә, нурҙары менән өй тубә-ләрендәге ҡарҙы ҡамсылай. Кәрниздәрҙән боҙ һөңгөләр аҫылынған. Ф. Мөхәмәтйәнов. Юлдан эстәрәк, кәрниздәре семәрләп эшләнгән, яҡты тәҙрәләре төбөнә һәр төрлө йәш ағастар ултыртылған бик йыйнаҡ, матур йорт куҙгә ташлана. Н. Мусин.
2. Мейестең иң өҫкө киртләсле өлөшө.
□ Карниз печи. ■ Ғариф староста килде. Ул килгәс, йорт хужаһы Әхмәтша бай шәмгә ут алды һәм сыуал кәрнизендә ултырған шәмде алып тәҙрә төбөнә ҡуйҙы. Ж. Кейекбаев. Мейес кәрнизендәге һуҡыр лампаның көсһөҙ теле бер генә тапҡыр пелт итте лә юғалды. Ғ. Ғүмәр.
КӘРНИС [рус.] (Р.: крыса; И.: rat; Т.: кеше) и. зоол. диал.
Ҡомаҡ. □ Крыса. / Крысиный. ■ Кәртә эсендә ниндәйҙер тауыш ишетелгәндәй булды, Гөльямал һағайҙы. «Яңылыш ишетелгәндер, ахырыһы, йәки кәрнис-маҙар соланды ҡыш-тырҙата торғандыр». Я. Хамматов.
КӘРНӘСТӘЙ [рус.] и. диал. ҡар. aç I, 1.
Кәрнәстәй балаһын тотоу.
КӘРНӘТӘЙ и. диал. ҡар. кәрлә I.
КӘРРӘ [ғәр. о>] (Р: раз; И.: time(s); Т.: kere) р. һөйл.
Тапҡыр, ҡабат. □ Раз. Ике кәррә ҡайтыу. Өс кәррә ҡабатлау. ■ Эттән алып, эткә һалып әрләйем ҡайсаҡ уҙен; дуҫым, кәррә һуҙ ҡайтармай, тыңлапултыра,туҙеп. Ғ. Әмири. Уларҙан [старшиналарҙан] мең кәррә һаҡлыҡ кәрәк. Ғ. Ибраһимов. Ерәнсә сәсән етенсе кәррә: «Аш һал!» — тип ҡысҡырғас, ҡатыны шаршау артынан йугереп килеп сыға. «Ерәнсә сәсән».
КӘРРӘ БУЛЫУ (кәррә бул-) (Р: наслаждаться; И.: take pleasure / delight (in); T: zevk almak) ҡ. диал.
Теләгәнсә алып кинәнеү; мас булыу.
□ Получать удовольствие, наслаждаться.
КӘРРӘТ-БИКӘРРӘТ [ғәр. + фарс.
Фч] (Р: много раз; И.: take pleasure / delight (in); T: çok kere)p. иҫк. кит.
Күп тапҡыр; ҡабат-ҡабат. □ Много раз. Кәррәт-бикәррәт әйтеу.
КӘРСЕҮ (кәрсе-) (Р: перекиснуть; И.: be upset; T: ekşimek) ҡ. диал.
Артыҡ әсеү; ҡурйыу. □ Перекиснуть. Сөпрә кәрсегән. Ҡымыҙ кәрсегән.
КӘРСӘК с. диал. ҡар. кырҡыу II, 1.
КӘРҪ и. диал. ҡар. кәҫ. Кәрҫ аҡтарыу. Кәрҫ әйләндереу.
КӘРТ [рус. карты < пол. karta < ит. carta ‘ҡағыҙ бите’] (Р: карты; И.: playing cards; T: kart) и.
Дүрт төрлө һүрәт йәки тамғалар төшөрөлгән ҡатырға киҫәгенән торған уйын әйбере (ҡомарлы уйын уйнағанда, курәҙәлек иткәндә ҡулланыла). □ Карты (игральные). Кәрттә еңеу. Кәрт һатып алыу. ■ Мостафа мулла ахмаҡ икән: кәрттә уйнап, ҡыҙын отторған, Халыҡ йырынан. Ҡотлояр кәртте өләшеп бөтөп, бөтәһенә лә еңгән төҫ менән куҙҙәрен ялтыратты, һ. Дәүләтшина. Өҫтәл тирәһендә ултырған малайҙар кәрт һуғалар. Бөтәһе лә асыҡтан-асыҡ хәрәмләшәләр ине. X. Мохтар.
КӘРТАРБА (Р: дроги; И.: (dray) cart; T: yük arabası) и. диал.
Оҙон күкрәкле арба. □ Дроги. Атҡа кәртарба егеу.
КӘРТЕШКӘ [рус.] (Р: карточка; И.: photo, picture; T: fotoğraf) и. һөйл.
Карточка, фотоһүрәт. □ Карточка, фотография. Кәртешкә ебәреу. Кәртешкәгә төшөу.
КӘРТЛӘНСЕК (кәртләнсеге) и. диал. ҡар. ҡатлансыҡ II. ■ Кәртләнсек һымаҡ ҡатланып, бер-береһенә иңкелеп тора тауҙар. Экспедиция материалдарынан.
КӘРТҮГҮЛӘН (Р: бутень; И.: сһаего-phyllum; T.: bir tür) и. диал. бот.
Кишергә оҡшаған ашарға яраҡлы үлән; ҡуянтубыҡ. □ Бутень (лат. Chaerophyllum). Кәртугулән соҡоу. Кәртугулән ашау.
911