Башҡорт теленең академик һүҙлеге. Том IV. 915 бит
Һүҙлектәр буйынса эҙләү
КӘРӘККӘН-КӘРӘКМӘГӘНЕ
нәмә. Кәрәк эш. ■ Ҡалаларға иген һәм ауылға беренсе кәрәк нәмәләрҙе килтереу тураһында ҡайғыртыла. һ. Дәүләтшина.
КӘРӘК III (Р.: хоть; И.: be... be; T.: gerek) терк.
1. Тиң һөйләм йәки тиң киҫәктәр алдынан ҡабатланып килеп, төп фекерҙән аңлашылған эш-хәлдең мотлаҡ талап ителеүен белдерә. □ Хоть (употребляется при однородных предложениях или однородных членах предложения). И Кейәу кәрәк ҡарт булһын, кәрәк йәш булһын, уныц янында кейәу уцере булырға тейеш. М. Буранғолов. [Абзал:] Хәҙер ваҡыт көтмәй: кәрәк киндерецде тал-ҡыттыр, кәрәк әҙер ҡапсыҡ алдырттыр. С. Ҡудаш.
2. Кире һөйләмдә шарт һәм бойороҡ ҡылымдан килгән хәбәрҙәрҙе бер-береһенә бәйләп, мәғәнәне көсәйтә. □ Пусть тогда. ■ Эйелмәһә, кәрәк һынып төшһөн. Тац атмаһа, кәрәк ҡояш ҡалҡһын — танһыҡтарым ҡанмай ҡайтмайым. Халыҡ йырынан.
♦ Булырға (йәки булһа) кәрәк фаразды белдергәндә әйтелә. □ Кажется, вроде бы. ■ Хасбулат олатай, уҙенец ацлатмаһына ышаныу-ышанмау ымды төшөнөргә теләп булһа кәрәк, мицә бик иғтибарлы ҡарап тора бирҙе лә, тағы һандығына эйелде. 3. Биишева. Улар, бик кәрәкле нәмә тураһында булырға кәрәк, Әмирханов менән һөйләшеп торалар. С. Агиш. Йәнеңә ни кәрәк байлыҡ, етешлекте белдергәндә әйтелә. □ Что душа желает. ■ Өҫтәл оҙон, ләкин табын туцәрәк. һый иҫәпһеҙ — йәндәрецә ни кәрәк. М. Кәрим. Йәнецә ни кәрәк — барыһы ла бар. Күптән кәрәк ине ниҙелер хуплағанда, урынлы тапҡанда әйтелә. □ Давно надо было. Кәрәге бар хәжәте юҡ, тигән мәғәнәлә әйтелә. □ Очень-то нужен! Больно-то нужен! Кәрәге бер тин кәмһетеп әйтелә. □ Грош цена. Кәрәген биреү 1) тейешле язаһын күрһәтеү. □ Дать как следует, наказать за что. ■ Туҡта әле, улай булһа, кешеләрҙең кәрәген бирәйем, — ти Ҡыш бабай һәм һыуыҡ артынан һыуыҡ ебәрә. Әкиәттән; 2) самаһын аштырыу, ҡоһорон ҡайтарыу. □ Делать
что-л. сверх меры. Ашауҙың кәрәген биреу. Йоҡоноң кәрәген биреу. Эштең кәрәген биреу. ■ [Бейеуҙең] кәрәген бирҙең, әй! — тип дуҫының [Шатмораттың] яурынына һуҡты Ильяс. Д. Исламов. Кәрәкме кәрәк бик ныҡ итеп. □ Весьма, очень. ■ Ҡәрәкме кәрәк бурене бешә, ти, теге егет. Әкиәттән. Кәрәкте алыу тейешле яза күреү. □ Получить как следует; получить по шапке. И «Ҡешегә баҙ ҡаҙыма — уҙең төшөрһөң» тип юҡҡа ғына әйтмәйҙәр бит. Һәм бына икәуһе лә [немецтәр] кәрәк-тәрен алған .. Картотека фондынан.
КӘРӘККӘ-КӘРӘКМӘГӘНГӘ (Р.: зря;
И.: in vain; T.: boşuna)/?.
Нимәнелер йәки ниндәйҙер эште уйлап тормайынса, кәрәк булһа ла, кәрәкмәһә лә ҡулланғанда, башҡарғанда әйтелә торған һүҙ. □ Зря, не по необходимости, впустую.
■ Ҡағыҙҙы, целлюлозаны кәрәк-кәрәкмәгәнгә әрһеҙ ҡулланабыҙ. Л. Якшыбаева.
КӘРӘККӘН (Р.: нужный; И.: necessary; T.: gerekli) с.
Кәрәк булған, талап ителгән. □ Нужный, необходимый. Ҡәрәккән әйбер. Ҡәрәккән нәмә.
■ Зилский иген эшләу өсөн кәрәккән бөтә ҡорал-ҡорамалдарҙы алдан уҡ әҙерләтеп ҡуйған. Ғ. Дәүләтшин.
КӘРӘККӘН-КӘРӘКМӘГӘН (Р: нуж ное и ненужное; И.: all sorts / kinds of things / stuff; T: herhangi bir) с.
Теләһә ниндәй, юҡ-бар. □ Нужное и ненужное. Ҡәрәккән-кәрәкмәгән һуҙ һөйләу. Ҡәрәккән-кәрәкмәгән нәмә йыйыу. ■ Беҙ беренсе кластың тәуге яртыһын дәфтәрҙәргә һыҙыҡтар һыҙып, туңәрәктәр эшләп кенә уткәргәйнек, хәҙерге ул класс балаһы уҡый-яҙа, иҫәпләй, хатта сит тел һуҙҙәрен дә һуҡалай белә. Сабый йыш ҡына компьютер менән дуҫ, телевизорҙан да кәрәккән-кәрәкмәгән мәғлумәттәр һибелә. Интернет селтәренән.
КӘРӘККӘН-КӘРӘКМӘГӘНЕ (Р: всё ненужное; И.: whatever who; what; T: hepsi) и.
Кәрәкмәгән бөтә нәмә йәки зат. □ Всё ненужное. Ҡәрәккән-кәрәкмәгәне буталып
зо*
915
нәмә. Кәрәк эш. ■ Ҡалаларға иген һәм ауылға беренсе кәрәк нәмәләрҙе килтереу тураһында ҡайғыртыла. һ. Дәүләтшина.
КӘРӘК III (Р.: хоть; И.: be... be; T.: gerek) терк.
1. Тиң һөйләм йәки тиң киҫәктәр алдынан ҡабатланып килеп, төп фекерҙән аңлашылған эш-хәлдең мотлаҡ талап ителеүен белдерә. □ Хоть (употребляется при однородных предложениях или однородных членах предложения). И Кейәу кәрәк ҡарт булһын, кәрәк йәш булһын, уныц янында кейәу уцере булырға тейеш. М. Буранғолов. [Абзал:] Хәҙер ваҡыт көтмәй: кәрәк киндерецде тал-ҡыттыр, кәрәк әҙер ҡапсыҡ алдырттыр. С. Ҡудаш.
2. Кире һөйләмдә шарт һәм бойороҡ ҡылымдан килгән хәбәрҙәрҙе бер-береһенә бәйләп, мәғәнәне көсәйтә. □ Пусть тогда. ■ Эйелмәһә, кәрәк һынып төшһөн. Тац атмаһа, кәрәк ҡояш ҡалҡһын — танһыҡтарым ҡанмай ҡайтмайым. Халыҡ йырынан.
♦ Булырға (йәки булһа) кәрәк фаразды белдергәндә әйтелә. □ Кажется, вроде бы. ■ Хасбулат олатай, уҙенец ацлатмаһына ышаныу-ышанмау ымды төшөнөргә теләп булһа кәрәк, мицә бик иғтибарлы ҡарап тора бирҙе лә, тағы һандығына эйелде. 3. Биишева. Улар, бик кәрәкле нәмә тураһында булырға кәрәк, Әмирханов менән һөйләшеп торалар. С. Агиш. Йәнеңә ни кәрәк байлыҡ, етешлекте белдергәндә әйтелә. □ Что душа желает. ■ Өҫтәл оҙон, ләкин табын туцәрәк. һый иҫәпһеҙ — йәндәрецә ни кәрәк. М. Кәрим. Йәнецә ни кәрәк — барыһы ла бар. Күптән кәрәк ине ниҙелер хуплағанда, урынлы тапҡанда әйтелә. □ Давно надо было. Кәрәге бар хәжәте юҡ, тигән мәғәнәлә әйтелә. □ Очень-то нужен! Больно-то нужен! Кәрәге бер тин кәмһетеп әйтелә. □ Грош цена. Кәрәген биреү 1) тейешле язаһын күрһәтеү. □ Дать как следует, наказать за что. ■ Туҡта әле, улай булһа, кешеләрҙең кәрәген бирәйем, — ти Ҡыш бабай һәм һыуыҡ артынан һыуыҡ ебәрә. Әкиәттән; 2) самаһын аштырыу, ҡоһорон ҡайтарыу. □ Делать
что-л. сверх меры. Ашауҙың кәрәген биреу. Йоҡоноң кәрәген биреу. Эштең кәрәген биреу. ■ [Бейеуҙең] кәрәген бирҙең, әй! — тип дуҫының [Шатмораттың] яурынына һуҡты Ильяс. Д. Исламов. Кәрәкме кәрәк бик ныҡ итеп. □ Весьма, очень. ■ Ҡәрәкме кәрәк бурене бешә, ти, теге егет. Әкиәттән. Кәрәкте алыу тейешле яза күреү. □ Получить как следует; получить по шапке. И «Ҡешегә баҙ ҡаҙыма — уҙең төшөрһөң» тип юҡҡа ғына әйтмәйҙәр бит. Һәм бына икәуһе лә [немецтәр] кәрәк-тәрен алған .. Картотека фондынан.
КӘРӘККӘ-КӘРӘКМӘГӘНГӘ (Р.: зря;
И.: in vain; T.: boşuna)/?.
Нимәнелер йәки ниндәйҙер эште уйлап тормайынса, кәрәк булһа ла, кәрәкмәһә лә ҡулланғанда, башҡарғанда әйтелә торған һүҙ. □ Зря, не по необходимости, впустую.
■ Ҡағыҙҙы, целлюлозаны кәрәк-кәрәкмәгәнгә әрһеҙ ҡулланабыҙ. Л. Якшыбаева.
КӘРӘККӘН (Р.: нужный; И.: necessary; T.: gerekli) с.
Кәрәк булған, талап ителгән. □ Нужный, необходимый. Ҡәрәккән әйбер. Ҡәрәккән нәмә.
■ Зилский иген эшләу өсөн кәрәккән бөтә ҡорал-ҡорамалдарҙы алдан уҡ әҙерләтеп ҡуйған. Ғ. Дәүләтшин.
КӘРӘККӘН-КӘРӘКМӘГӘН (Р: нуж ное и ненужное; И.: all sorts / kinds of things / stuff; T: herhangi bir) с.
Теләһә ниндәй, юҡ-бар. □ Нужное и ненужное. Ҡәрәккән-кәрәкмәгән һуҙ һөйләу. Ҡәрәккән-кәрәкмәгән нәмә йыйыу. ■ Беҙ беренсе кластың тәуге яртыһын дәфтәрҙәргә һыҙыҡтар һыҙып, туңәрәктәр эшләп кенә уткәргәйнек, хәҙерге ул класс балаһы уҡый-яҙа, иҫәпләй, хатта сит тел һуҙҙәрен дә һуҡалай белә. Сабый йыш ҡына компьютер менән дуҫ, телевизорҙан да кәрәккән-кәрәкмәгән мәғлумәттәр һибелә. Интернет селтәренән.
КӘРӘККӘН-КӘРӘКМӘГӘНЕ (Р: всё ненужное; И.: whatever who; what; T: hepsi) и.
Кәрәкмәгән бөтә нәмә йәки зат. □ Всё ненужное. Ҡәрәккән-кәрәкмәгәне буталып
зо*
915