Башҡорт теленең академик һүҙлеге. Том V. 367 бит
Һүҙлектәр буйынса эҙләү
ҠАУЫЛДАҠ ЯБАЛАҠ
һазлы тәхетендә ултырған ханды күргәс, Шағәле ҡаушап китте. К. Мәргән, һорау ҡырыҫ ҡына итеп ҡуйылғайны, Роман ҡаушай тошто, ҡапыл ғына нисек яуап ҡайтарырға ла белмәне. Н. Мусин. Малайҙар ҡаушауҙарынан, ҡурҡыуҙарынан ни ондәшергә белмәне. Н. Ғәйетбаев. Урал ҡаушап ҡалмаған, ерҙе баҫҡан һыуҙан да, күк ҡаплаған уттан да бер ҙә ҡурҡып тормаған, менеп алған Буҙ атын, ҡулына тотҡан булатын, Дейеү батшаға ҡаршы ҡанлы һуғыш, яу асҡан. «Урал батыр».
ҠАУШЫРМА I (Р.: полы одежды; И.: clothing folds; T.: etek) и. диал.
Асылмалы кейемдең аҫҡы ике яҡ өлөшө; салғый. □ Полы одежды. Елән ҡаушырмаһы. Пальто ҡаушырмаһы. Ҡыҫҡа ҡаушырма.
ҠАУШЫРМА II с. диал. ҡар. асмалы.
Ҡаушырма тәҙрә.
ҠАУШЫРЫЛЫУ I (ҡаушырыл-) ҡ. тош. ҡар. ҡаушырыу I. страд, от ҡаушырыу!. Ҡаушырылған салғыйҙар. Ҡаушырылған пальто итәге. ■ Хикмәтле ул зонтик, күрҙем: күсереп йороторлок, сатыры ысҡындырыла, еңел генә ҡаушырыла, таяғын ҡуя торған ос таған һымаҡ ҡулайламаһы алына. Г. Яҡупова.
ҠАУШЫРЫЛЫУ II (ҡаушырыл-) ҡ. тош. ҡар. ҡаушырыу II. страд, от ҡаушырыу II. Ҡаушырылған юрған.
ҠАУШЫРЫНЫУ (ҡаушырын) ҡ. ҡайт. ҡар. ҡаушырыу II. возвр. от ҡаушырыу II. Ҡаушырынып ятыу. ■ Үҙәште, әрә-мә ҡуйынына һыйынып, һыу эсенә табан иңкәйеп үҫкән ағастарҙың йәшел япраҡтары менән ҡаушырынып йыуаш ҡына ағып ята. Ж. Кейекбаев.
ҠАУШЫРЫУ I (ҡаушыр-) (Р.: запахивать; И.: wrap over; T.: önünü kavuşturmak) ҡ.
Уратып, әйләндерел алған нәмәнең ике ситен өҫтө-өҫтөнә ҡаплау. □ Запахивать. Н Дүрт юлаусының иң йәше, түңәрәк коләкәс йоҙло, мыҡты кәүҙәле башҡорт егете Ирғәлин Рамазан, татлы иҫнәп, шинелен ҡаушыра бирҙе, пилоткаһын баҫып
кейҙе. Ә. Хәкимов. Ғәлиә эшенән туҡтаны, һарғылт ерән сәстәрен ҡаушырып бәйләгән яулығын рәтләп ябынды. Н. Мусин.
ҠАУШЫРЫУ II (ҡаушыр-) (Р: укутать;
И.: wrap up, muffle; T.: sarmak, kavuşturmak) ҡ. диал.
Хсъүк торған нәмәләрҙе ҡаплау, ябыу. □ Укутать, заворачивать. // Кутанье, заворачивание. Ҡаушырып ҡуйыу. Баланың өҫтөнә юрған ҡаушырыу. Сабыйҙы юрғанға ҡаушырып биләү.
ҠАУШЫРЫУ III (ҡаушыр-) ҡ. ҡар. ҡул ҡаушырыу.
ҠАУЫЛДАҠ I (Р: громкий, гудящий; И.: humming; T.: çınlak) с.
Яңғырауыҡлы ҡалын тауышлы (ҡоштарға ҡарата). □ Громкий, гудящий, горловой (о голосе птиц). Ҡауылдак ҡош. Ҡауылдак селән. Ҡауылдак ябалаҡ.
ҠАУЫЛДАҠ II (ҡауылдағы) (Р: название родового подразделения башкир; И.: Bashkir tribal subdivision; T.: bir Başkurt soyunun adı) и. этн.
Үҫәргән ырыуына ҡараған бер башҡорт аймағының исеме. □ Название родового подразделения башкир-усерген. Ҡауыл-даҡтар араһы.
ҠАУЫЛДАҠ СЕЛӘН (Р: кваква; И.: night heron; T.: gece balıkçılı) и. зоол.
Ағаслы һаҙлыҡтарҙа, һай күлдәрҙә йәшәүсе, ҡарғанан ҙурыраҡ, түбәһе һәм һырты ҡара, һирәк осраусы күсмә ҡош. □ Кваква (лат. Nycticorax nycticorax). К Ҡауылдак селән — Рәсәйҙең Европа өлөшөнөң көньяғында, Ҡаҙағстанда, Урта Азия республикаларында һәм Кавказда йәшәй торған төнгө селән. Интернет селтәренән.
ҠАУЫЛДАҠ ЯБАЛАҠ (ябалағы) (Р.: длиннохвостая неясыть; И.: long-tailed tawny owl; T.: Ural baykuşu) и. зоол.
һоро ябалаҡтан ҙурыраҡ, сыбар төҫтәге оҙон ҡойроҡло ултыраҡ ҡош. □ Длиннохвостая неясыть (лат. Strix uralensis). ■ [Ҡауылдак ябалаҡ] аралаш һәм ылыҫлы
367
һазлы тәхетендә ултырған ханды күргәс, Шағәле ҡаушап китте. К. Мәргән, һорау ҡырыҫ ҡына итеп ҡуйылғайны, Роман ҡаушай тошто, ҡапыл ғына нисек яуап ҡайтарырға ла белмәне. Н. Мусин. Малайҙар ҡаушауҙарынан, ҡурҡыуҙарынан ни ондәшергә белмәне. Н. Ғәйетбаев. Урал ҡаушап ҡалмаған, ерҙе баҫҡан һыуҙан да, күк ҡаплаған уттан да бер ҙә ҡурҡып тормаған, менеп алған Буҙ атын, ҡулына тотҡан булатын, Дейеү батшаға ҡаршы ҡанлы һуғыш, яу асҡан. «Урал батыр».
ҠАУШЫРМА I (Р.: полы одежды; И.: clothing folds; T.: etek) и. диал.
Асылмалы кейемдең аҫҡы ике яҡ өлөшө; салғый. □ Полы одежды. Елән ҡаушырмаһы. Пальто ҡаушырмаһы. Ҡыҫҡа ҡаушырма.
ҠАУШЫРМА II с. диал. ҡар. асмалы.
Ҡаушырма тәҙрә.
ҠАУШЫРЫЛЫУ I (ҡаушырыл-) ҡ. тош. ҡар. ҡаушырыу I. страд, от ҡаушырыу!. Ҡаушырылған салғыйҙар. Ҡаушырылған пальто итәге. ■ Хикмәтле ул зонтик, күрҙем: күсереп йороторлок, сатыры ысҡындырыла, еңел генә ҡаушырыла, таяғын ҡуя торған ос таған һымаҡ ҡулайламаһы алына. Г. Яҡупова.
ҠАУШЫРЫЛЫУ II (ҡаушырыл-) ҡ. тош. ҡар. ҡаушырыу II. страд, от ҡаушырыу II. Ҡаушырылған юрған.
ҠАУШЫРЫНЫУ (ҡаушырын) ҡ. ҡайт. ҡар. ҡаушырыу II. возвр. от ҡаушырыу II. Ҡаушырынып ятыу. ■ Үҙәште, әрә-мә ҡуйынына һыйынып, һыу эсенә табан иңкәйеп үҫкән ағастарҙың йәшел япраҡтары менән ҡаушырынып йыуаш ҡына ағып ята. Ж. Кейекбаев.
ҠАУШЫРЫУ I (ҡаушыр-) (Р.: запахивать; И.: wrap over; T.: önünü kavuşturmak) ҡ.
Уратып, әйләндерел алған нәмәнең ике ситен өҫтө-өҫтөнә ҡаплау. □ Запахивать. Н Дүрт юлаусының иң йәше, түңәрәк коләкәс йоҙло, мыҡты кәүҙәле башҡорт егете Ирғәлин Рамазан, татлы иҫнәп, шинелен ҡаушыра бирҙе, пилоткаһын баҫып
кейҙе. Ә. Хәкимов. Ғәлиә эшенән туҡтаны, һарғылт ерән сәстәрен ҡаушырып бәйләгән яулығын рәтләп ябынды. Н. Мусин.
ҠАУШЫРЫУ II (ҡаушыр-) (Р: укутать;
И.: wrap up, muffle; T.: sarmak, kavuşturmak) ҡ. диал.
Хсъүк торған нәмәләрҙе ҡаплау, ябыу. □ Укутать, заворачивать. // Кутанье, заворачивание. Ҡаушырып ҡуйыу. Баланың өҫтөнә юрған ҡаушырыу. Сабыйҙы юрғанға ҡаушырып биләү.
ҠАУШЫРЫУ III (ҡаушыр-) ҡ. ҡар. ҡул ҡаушырыу.
ҠАУЫЛДАҠ I (Р: громкий, гудящий; И.: humming; T.: çınlak) с.
Яңғырауыҡлы ҡалын тауышлы (ҡоштарға ҡарата). □ Громкий, гудящий, горловой (о голосе птиц). Ҡауылдак ҡош. Ҡауылдак селән. Ҡауылдак ябалаҡ.
ҠАУЫЛДАҠ II (ҡауылдағы) (Р: название родового подразделения башкир; И.: Bashkir tribal subdivision; T.: bir Başkurt soyunun adı) и. этн.
Үҫәргән ырыуына ҡараған бер башҡорт аймағының исеме. □ Название родового подразделения башкир-усерген. Ҡауыл-даҡтар араһы.
ҠАУЫЛДАҠ СЕЛӘН (Р: кваква; И.: night heron; T.: gece balıkçılı) и. зоол.
Ағаслы һаҙлыҡтарҙа, һай күлдәрҙә йәшәүсе, ҡарғанан ҙурыраҡ, түбәһе һәм һырты ҡара, һирәк осраусы күсмә ҡош. □ Кваква (лат. Nycticorax nycticorax). К Ҡауылдак селән — Рәсәйҙең Европа өлөшөнөң көньяғында, Ҡаҙағстанда, Урта Азия республикаларында һәм Кавказда йәшәй торған төнгө селән. Интернет селтәренән.
ҠАУЫЛДАҠ ЯБАЛАҠ (ябалағы) (Р.: длиннохвостая неясыть; И.: long-tailed tawny owl; T.: Ural baykuşu) и. зоол.
һоро ябалаҡтан ҙурыраҡ, сыбар төҫтәге оҙон ҡойроҡло ултыраҡ ҡош. □ Длиннохвостая неясыть (лат. Strix uralensis). ■ [Ҡауылдак ябалаҡ] аралаш һәм ылыҫлы
367