Башҡорт теленең академик һүҙлеге. Том V. 375 бит
Һүҙлектәр буйынса эҙләү
ҠАШАНЫУ
1. Усаҡ-мейестең ауыҙы өҫтөндәге һикәлтә. □ Карниз (печи). Мейес ҡашағаһында быйма киптереу. Усаҡ ҡашағаһында сәй ҡайнатыу. М Әсәһе, ауыҙын яулыҡ менән ҡаплап, ҡурҡышынан ҡобараһы осоп, мейес ҡашағаһына һөйәлгән. Ә. Хәкимов. Булат мейес ҡашағаһынан шырпы ҡабын урелеп алды. К. Кинйәбулатова. Розалия хатҡа куҙ һалды ла мейес ҡашағаһына ҡуйҙы. Р. Низамов. [Мейес сығарыусы] буласаҡ мейестең ҡашағаһын матурлап, биҙәктәр сығара. К. Мәргән. [Ғилми әбей] өҫтәлдәге шәмде мейес ҡашағаһына ултыртты, филтәһен кутәрҙе, өй яҡтырып китте. С. Агиш.
2. диал. ҡар. ҡаш I, 2. Ишек ҡашағаһы. ■ Тәҙрәләрҙең яңаҡтары, ҡашағалары, төптәре аҡ буяу менән буялған. Ғ. Дәүләтшин. [Ирҙәр] ишектең тәпәшәк ҡашағаһына баштарын һуҡтыра яҙып өйгә инделәр. Н. Иҙелбай.
3. диал. Иҙән йәки түбә таҡтаһы һалына торған арҡыры бүрәнә; өрлөк. □ Балка, перекладина, матица. Иҙән ҡашағаһы. Тубә ҡашағаһы. Ҡашаға кутәреу. Ҡашаға һалыу.
4. диал. ҡар. ҡашалдырыҡ. Ҡашағаға ҡалаҡтарҙы ҡыҫтырыу.
ҠАШАҒА II (Р: занавеска, подзор вокруг печи; И.: curtain by a stove; T.: kısa perde) u. диал.
1. Өрлөккә, мейес өҫтөнә буйлатып ҡорған тар шаршау. □ Занавеска, подзор вокруг печи, вдоль матицы. Ҡашаға ҡороп ҡуйыу.
2. Күлдәк-камзулдың итәгенә баҫҡан таҫма. □ Тесьма. Ҡашаға баҫып тегеу.
3. ҡар. ҡаш I, 3. ■ [Арыҫлан] ян-һаҙа-ғын аҫҡан, һөңгөһөн эйәр ҡашағаһына беркеткән. Ғ. Ибраһимов. Ҡөтөусе егет, ярһыған атының теҙгенен тарта биреп, эйәр ҡашағаһына иңкәйҙе. Й. Мостафин. Аттың гузәл итеп бөгөлгән муйынында көмөш муйынса бар. Теҙгене эйәр ҡашағаһына бәйләнгән. Ә. Ихсан.
ҠАШАҒА III (Р: спинка стула; И.: back of a chair; T.: sandalye arkası) и. диал.
Ултырғыстың һөйәлеп ултыра торған ере, ултырғыс арты. □ Спинка стула. Ҡашағаға һөйәлеп ултырыу. Ултырғыстың ҡашағаһын емереу.
ҠАШАҒА ҠОРОУ (ҡашаға ҡор-) ҡ. ҡар. ҡашағалау II. Мейес тирәләп ҡашаға ҡороу. Н Элек һәр өйҙә мейес уратып ҡашаға ҡоралар ине. Экспедиция материалдарынан.
ҠАШАҒАЛАУ I (ҡашағала-) (Р: делать с карнизом (печь)', И.: make with a ledge; T.: baca kaçi yapmak) ҡ.
Ҡашаға (I, 1) ҡуйыу, ҡашағалы итеү. □ Делать с карнизом (печь). Мейесте ҡашағалап ҡороу. Ҡашағалап сығарылған мейес.
ҠАШАҒАЛАУ II (ҡашағала-) (Р: повесить занавеску (вокруг печи, вдоль матицы)', И.: hang a curtain; T: perdelemek) ҡ. һөйл.
Өрлөккә, мейес өҫтөнә буйлатып шаршау ҡороу. □ Повесить занавеску (вокруг печи, вдоль матицы). Мейесте ҡашағалап ҡороу.
ҠАШАҒА ТАРТЫУ (ҡашаға тарт-) ҡ. диал. ҡар. ҡашағалау I. Мейесте ҡашаға тартып эшләу.
ҠАШАЛДЫРЫҠ (ҡашалдырығы) (Р: полка для ложек, ложечек; И.: flange; T: raf) и.
Ҡалаҡ, ҡашыҡтарҙы теҙеп ҡыҫтырып ҡуя торған кәштә. □ Полка для ложек, ложечек. Ҡашалдырыҡ эшләу. Ҡашалдырыҡҡа элеу.
ҠАШАН (Р: сумасбродный; И.: wild; extravagant; T.: zıpır) с. диал.
Күп уйлап тормай, ҡыҙыулыҡ менән эш итеүсән; дыуамал. □ Сумасбродный, безрассудный, взбалмошный, шальной. Ҡашан кеше. Ҡашан уй. Ҡашан булыу.
ҠАШАНДЫРЫУ (ҡашандыр-) (Р: дать мочиться (лошади)', И.: let urinate; T: kaşandırmak) ҡ.
Кесе ярау иттереү (атты). □ Дать мочиться (лошади). ■ Атты оҙаҡ ҡашандырмай барһаң, бик ныҡ тирләусән була. Т. Морат.
ҠАШАНЫУ (ҡашан-) (Р: мочиться (о лошади)', И.: urinate; T.: kaşanmak) ҡ.
375
1. Усаҡ-мейестең ауыҙы өҫтөндәге һикәлтә. □ Карниз (печи). Мейес ҡашағаһында быйма киптереу. Усаҡ ҡашағаһында сәй ҡайнатыу. М Әсәһе, ауыҙын яулыҡ менән ҡаплап, ҡурҡышынан ҡобараһы осоп, мейес ҡашағаһына һөйәлгән. Ә. Хәкимов. Булат мейес ҡашағаһынан шырпы ҡабын урелеп алды. К. Кинйәбулатова. Розалия хатҡа куҙ һалды ла мейес ҡашағаһына ҡуйҙы. Р. Низамов. [Мейес сығарыусы] буласаҡ мейестең ҡашағаһын матурлап, биҙәктәр сығара. К. Мәргән. [Ғилми әбей] өҫтәлдәге шәмде мейес ҡашағаһына ултыртты, филтәһен кутәрҙе, өй яҡтырып китте. С. Агиш.
2. диал. ҡар. ҡаш I, 2. Ишек ҡашағаһы. ■ Тәҙрәләрҙең яңаҡтары, ҡашағалары, төптәре аҡ буяу менән буялған. Ғ. Дәүләтшин. [Ирҙәр] ишектең тәпәшәк ҡашағаһына баштарын һуҡтыра яҙып өйгә инделәр. Н. Иҙелбай.
3. диал. Иҙән йәки түбә таҡтаһы һалына торған арҡыры бүрәнә; өрлөк. □ Балка, перекладина, матица. Иҙән ҡашағаһы. Тубә ҡашағаһы. Ҡашаға кутәреу. Ҡашаға һалыу.
4. диал. ҡар. ҡашалдырыҡ. Ҡашағаға ҡалаҡтарҙы ҡыҫтырыу.
ҠАШАҒА II (Р: занавеска, подзор вокруг печи; И.: curtain by a stove; T.: kısa perde) u. диал.
1. Өрлөккә, мейес өҫтөнә буйлатып ҡорған тар шаршау. □ Занавеска, подзор вокруг печи, вдоль матицы. Ҡашаға ҡороп ҡуйыу.
2. Күлдәк-камзулдың итәгенә баҫҡан таҫма. □ Тесьма. Ҡашаға баҫып тегеу.
3. ҡар. ҡаш I, 3. ■ [Арыҫлан] ян-һаҙа-ғын аҫҡан, һөңгөһөн эйәр ҡашағаһына беркеткән. Ғ. Ибраһимов. Ҡөтөусе егет, ярһыған атының теҙгенен тарта биреп, эйәр ҡашағаһына иңкәйҙе. Й. Мостафин. Аттың гузәл итеп бөгөлгән муйынында көмөш муйынса бар. Теҙгене эйәр ҡашағаһына бәйләнгән. Ә. Ихсан.
ҠАШАҒА III (Р: спинка стула; И.: back of a chair; T.: sandalye arkası) и. диал.
Ултырғыстың һөйәлеп ултыра торған ере, ултырғыс арты. □ Спинка стула. Ҡашағаға һөйәлеп ултырыу. Ултырғыстың ҡашағаһын емереу.
ҠАШАҒА ҠОРОУ (ҡашаға ҡор-) ҡ. ҡар. ҡашағалау II. Мейес тирәләп ҡашаға ҡороу. Н Элек һәр өйҙә мейес уратып ҡашаға ҡоралар ине. Экспедиция материалдарынан.
ҠАШАҒАЛАУ I (ҡашағала-) (Р: делать с карнизом (печь)', И.: make with a ledge; T.: baca kaçi yapmak) ҡ.
Ҡашаға (I, 1) ҡуйыу, ҡашағалы итеү. □ Делать с карнизом (печь). Мейесте ҡашағалап ҡороу. Ҡашағалап сығарылған мейес.
ҠАШАҒАЛАУ II (ҡашағала-) (Р: повесить занавеску (вокруг печи, вдоль матицы)', И.: hang a curtain; T: perdelemek) ҡ. һөйл.
Өрлөккә, мейес өҫтөнә буйлатып шаршау ҡороу. □ Повесить занавеску (вокруг печи, вдоль матицы). Мейесте ҡашағалап ҡороу.
ҠАШАҒА ТАРТЫУ (ҡашаға тарт-) ҡ. диал. ҡар. ҡашағалау I. Мейесте ҡашаға тартып эшләу.
ҠАШАЛДЫРЫҠ (ҡашалдырығы) (Р: полка для ложек, ложечек; И.: flange; T: raf) и.
Ҡалаҡ, ҡашыҡтарҙы теҙеп ҡыҫтырып ҡуя торған кәштә. □ Полка для ложек, ложечек. Ҡашалдырыҡ эшләу. Ҡашалдырыҡҡа элеу.
ҠАШАН (Р: сумасбродный; И.: wild; extravagant; T.: zıpır) с. диал.
Күп уйлап тормай, ҡыҙыулыҡ менән эш итеүсән; дыуамал. □ Сумасбродный, безрассудный, взбалмошный, шальной. Ҡашан кеше. Ҡашан уй. Ҡашан булыу.
ҠАШАНДЫРЫУ (ҡашандыр-) (Р: дать мочиться (лошади)', И.: let urinate; T: kaşandırmak) ҡ.
Кесе ярау иттереү (атты). □ Дать мочиться (лошади). ■ Атты оҙаҡ ҡашандырмай барһаң, бик ныҡ тирләусән була. Т. Морат.
ҠАШАНЫУ (ҡашан-) (Р: мочиться (о лошади)', И.: urinate; T.: kaşanmak) ҡ.
375