Башҡорт теленең академик һүҙлеге. Том V. 380 бит
Һүҙлектәр буйынса эҙләү
ҠАШМАУ ҠОЙРОҒО
ский головной убор, украшенный кораллами и серебряными монетами, со спускающейся на спину широкой лентой-хвостом). Ҡашмау кейеу. Ҡашмау булэк итеу. Ҡашмау тегеу. ■ Яулыҡ аҫтына ҡашмау ҡуйып, балитәкле кулдәге өҫтөнән бик матур итеп сигеп, мәрйендәр менән биҙәп эшләнгән тушелдерек кейеп алғас, бөгөн ул [Миңлегөл] бигерәк һылыу куренә. Н. Мусин. [Зөһрә] өҫтөнә йәшел буҫтауҙан елән кейгән, башындағы ҡашмауы мәрйен, алтын-көмөш көмбәҙҙәр менән биҙәлгән. «Алдар менән Зөһрә». Ҡөмөш Тамсы һағышлы йылмайып, ҡашмауын, уҡалы камзулын систе, ауыр сәс толомдарын башына ураны, иҙеуен ысҡындырҙы. Ә. Хәкимов, һаҡал, таҡыя кейер — йәш ҡыҙ балалыр, тупый, ҡашмау кейгән — ҡатын булалыр. М. Өмөтбаев.
2. миф. һаҡлау функцияһын башҡарған ҡатын-ҡыҙҙарҙың баш кейеме. □ Женский головной убор (мифологизированный предмет, выполняет обережную функцию). ■ Яҙып яулыҡ ябынып, ҡашмау, тәңкәле камзул кейҙек, улар ен-шайтандан һаҡлай бит. Башҡорт мифологияһынан.
ҠАШМАУ ҠОЙРОҒО (Р.: наспинник; И.: detail of traditional women’s headgear; T.: kadınların başlığının uzun arka kısmı) и. этн.
Ҡашмауҙың оҙон булып арҡаға төшөп торған өлөшө. □ Наспинник (широкая лента женского головного убора, спускающаяся на спину). Ҡашмау ҡойроғон биҙәу. Ҡашмау ҡойроғо тегеу.
ҠАШТАҠ I (ҡаштағы) и. ҡар. ҡашлаҡ. Ҡаштакта уйнау. Ҡаштакта бәшмәк эҙләу. Ҡаштаҡҡа ял итергә менеу. ■ Тау ҡаштағына тәпәшәк кенә ағас йорттар һибелгәндәр. Ә. Бикчәнтәев. Киң ялан уртаһынан һуҙылған ҡарлы юлдан йәйәу-ле бер кеше атлай. Ҡаштаҡтағы боролмаға еткәс, ул артҡа әйләнеп ҡараны. Ғ. Лоҡманов. Аҡ кейеҙ менән ябылған ҙур бер тирмә ҡаштаҡ битләуендә генә ултыра ине, тирмә эргәһендәге елелә әллә купме ҡолондар бәйләп ҡуйылған. «Алдар менән Зөһрә».
ҠАШТАҠ II (ҡаштағы) (Р.: неспелые ягоды; И.: underripe berries; T.: çiğ yemiş) и. диал.
Бешмәгән еләк. □ Неспелые ягоды. Урман еләге әле ҡаштаҡ.
ҠАШТАН с. диал. ҡар. ҡуштан II. Ҡаштан кеше. Ҡаштан ҡатын. Ҡаштан һуҙенә ышанырға ярамай. • Ҡаштан бисә иргә яҡшы, ҡаштан ир илгә яҡшы. Мәҡәл.
ҠАШТЫРЛАТЫУ (ҡаштырлат-) ҡ. йөкм. ҡар. ҡаштырлау. понуд. от ҡаштырлау. Япраҡты ҡаштырлатып атлау. Ҡағыҙҙы ҡаштырлатыу. Терпе кипкән уләндәрҙе ҡаштырлатып бәшмәк эҙләй.
ҠАШТЫРЛАУ (ҡаштырла-) (Р: шуршать; И.: rustle; T.: hışırdamak) ҡ. диал.
Ҡыштыр-ҡыштыр итеү; ҡыштырлау.
□ Шуршать, шелестеть. //Шуршание, шелестение, шелест. Бер туҡтауһыҙ ҡаштырлау. Ҡаштырлап йөрөу. Ҡаштырлап килеу. Ҡаштырлап ултырыу.
ҠАШУҠА (Р: налобник; И.: frontlet; Т.: kaşbast) и. этн.
1. Ҡатын-ҡыҙҙың маңлайға ҡуйыу өсөн уҡа-мәрйендән биҙәп яһаған таҫмаһы. □ Налобник (женский головной убор, украшенный позументом и бисером). Ҡашуҡа бәйләу. Ҡашуҡа тегеу. Ҡашуҡаға мәрйендәр тегеу.
2. миф. һаҡлау функцияһын башҡарыусы әйбер. □ Женский налобник, мифологизированный предмет-оберег, в Борон ҡатын-ҡыҙ, куҙ тейеуҙән һаҡланыр өсөн, һәр ваҡыт ҡашуҡа бәйләгән. Экспедиция материалдарынан.
ҠАШ ҮЛӘН (Р: бровник; И.: grass species; T.: bir bitki türü) и. бот.
Ваҡ ҡына асыҡ йәшел сәскәле үлән.
□ Бровник (лат. Негтгпгит). Ҡашулән йыйыу. Ҡашулән сәскәһе. ■ Ҡашулән асыҡ ҡоро урында уҫә. Интернет селтәренән.
ҠАШШАҠ I (ҡаштағы) (Р: кляча; И.: jade; T.: kurada beygir) и. диал.
Яшыҡ, арыҡ ат. □ Кляча. Ҡашшак менән алыҫ китә алмаҫһың. Ҡашшак тиҙ арый.
380
ский головной убор, украшенный кораллами и серебряными монетами, со спускающейся на спину широкой лентой-хвостом). Ҡашмау кейеу. Ҡашмау булэк итеу. Ҡашмау тегеу. ■ Яулыҡ аҫтына ҡашмау ҡуйып, балитәкле кулдәге өҫтөнән бик матур итеп сигеп, мәрйендәр менән биҙәп эшләнгән тушелдерек кейеп алғас, бөгөн ул [Миңлегөл] бигерәк һылыу куренә. Н. Мусин. [Зөһрә] өҫтөнә йәшел буҫтауҙан елән кейгән, башындағы ҡашмауы мәрйен, алтын-көмөш көмбәҙҙәр менән биҙәлгән. «Алдар менән Зөһрә». Ҡөмөш Тамсы һағышлы йылмайып, ҡашмауын, уҡалы камзулын систе, ауыр сәс толомдарын башына ураны, иҙеуен ысҡындырҙы. Ә. Хәкимов, һаҡал, таҡыя кейер — йәш ҡыҙ балалыр, тупый, ҡашмау кейгән — ҡатын булалыр. М. Өмөтбаев.
2. миф. һаҡлау функцияһын башҡарған ҡатын-ҡыҙҙарҙың баш кейеме. □ Женский головной убор (мифологизированный предмет, выполняет обережную функцию). ■ Яҙып яулыҡ ябынып, ҡашмау, тәңкәле камзул кейҙек, улар ен-шайтандан һаҡлай бит. Башҡорт мифологияһынан.
ҠАШМАУ ҠОЙРОҒО (Р.: наспинник; И.: detail of traditional women’s headgear; T.: kadınların başlığının uzun arka kısmı) и. этн.
Ҡашмауҙың оҙон булып арҡаға төшөп торған өлөшө. □ Наспинник (широкая лента женского головного убора, спускающаяся на спину). Ҡашмау ҡойроғон биҙәу. Ҡашмау ҡойроғо тегеу.
ҠАШТАҠ I (ҡаштағы) и. ҡар. ҡашлаҡ. Ҡаштакта уйнау. Ҡаштакта бәшмәк эҙләу. Ҡаштаҡҡа ял итергә менеу. ■ Тау ҡаштағына тәпәшәк кенә ағас йорттар һибелгәндәр. Ә. Бикчәнтәев. Киң ялан уртаһынан һуҙылған ҡарлы юлдан йәйәу-ле бер кеше атлай. Ҡаштаҡтағы боролмаға еткәс, ул артҡа әйләнеп ҡараны. Ғ. Лоҡманов. Аҡ кейеҙ менән ябылған ҙур бер тирмә ҡаштаҡ битләуендә генә ултыра ине, тирмә эргәһендәге елелә әллә купме ҡолондар бәйләп ҡуйылған. «Алдар менән Зөһрә».
ҠАШТАҠ II (ҡаштағы) (Р.: неспелые ягоды; И.: underripe berries; T.: çiğ yemiş) и. диал.
Бешмәгән еләк. □ Неспелые ягоды. Урман еләге әле ҡаштаҡ.
ҠАШТАН с. диал. ҡар. ҡуштан II. Ҡаштан кеше. Ҡаштан ҡатын. Ҡаштан һуҙенә ышанырға ярамай. • Ҡаштан бисә иргә яҡшы, ҡаштан ир илгә яҡшы. Мәҡәл.
ҠАШТЫРЛАТЫУ (ҡаштырлат-) ҡ. йөкм. ҡар. ҡаштырлау. понуд. от ҡаштырлау. Япраҡты ҡаштырлатып атлау. Ҡағыҙҙы ҡаштырлатыу. Терпе кипкән уләндәрҙе ҡаштырлатып бәшмәк эҙләй.
ҠАШТЫРЛАУ (ҡаштырла-) (Р: шуршать; И.: rustle; T.: hışırdamak) ҡ. диал.
Ҡыштыр-ҡыштыр итеү; ҡыштырлау.
□ Шуршать, шелестеть. //Шуршание, шелестение, шелест. Бер туҡтауһыҙ ҡаштырлау. Ҡаштырлап йөрөу. Ҡаштырлап килеу. Ҡаштырлап ултырыу.
ҠАШУҠА (Р: налобник; И.: frontlet; Т.: kaşbast) и. этн.
1. Ҡатын-ҡыҙҙың маңлайға ҡуйыу өсөн уҡа-мәрйендән биҙәп яһаған таҫмаһы. □ Налобник (женский головной убор, украшенный позументом и бисером). Ҡашуҡа бәйләу. Ҡашуҡа тегеу. Ҡашуҡаға мәрйендәр тегеу.
2. миф. һаҡлау функцияһын башҡарыусы әйбер. □ Женский налобник, мифологизированный предмет-оберег, в Борон ҡатын-ҡыҙ, куҙ тейеуҙән һаҡланыр өсөн, һәр ваҡыт ҡашуҡа бәйләгән. Экспедиция материалдарынан.
ҠАШ ҮЛӘН (Р: бровник; И.: grass species; T.: bir bitki türü) и. бот.
Ваҡ ҡына асыҡ йәшел сәскәле үлән.
□ Бровник (лат. Негтгпгит). Ҡашулән йыйыу. Ҡашулән сәскәһе. ■ Ҡашулән асыҡ ҡоро урында уҫә. Интернет селтәренән.
ҠАШШАҠ I (ҡаштағы) (Р: кляча; И.: jade; T.: kurada beygir) и. диал.
Яшыҡ, арыҡ ат. □ Кляча. Ҡашшак менән алыҫ китә алмаҫһың. Ҡашшак тиҙ арый.
380