Башҡорт теленең академик һүҙлеге. Том V. 394 бит
Һүҙлектәр буйынса эҙләү
ҠИӘФӘТЛЕ
шинда урман ҡарауылсыһы булып эшләй башланы. Н. Мусин. Батша, атынан төшөп, әбей ҡиәфәтенә ингән ҡыҙын тотоп алған. Әкиәттән. Земфира бөтөнләй икенсе ҡиәфәткә инә: йөҙө яҡтыра, тауышы йомшара, куҙҙәренә яғымлы нур сыға. И. Абдуллин.
ҠИӘФӘТЛЕ (Р.: видный; И.: eminent; having good looks; T.: kelli felli) c.
1. Төҫ-башы, килбәте матур; күркәм. □ Видный, представительный. Ҡиәфәтле ҡыҙ.
2. Ниндәйҙер ҡиәфәттә булған, ҡиәфәт алған. □ С определённым видом, имеющий определённый вид; в составе ряда выражений: -образный, -подобный. Фәрештә ҡиәфәтле ҡыҙ. Бөркөт ҡиәфәтле ир. ■ [Хәйри] ҡарап тороуға, ут бөрсәһе кеуек етеҙ, эшлекле ҡиәфәтле кеше. Н. Мусин. Рамазан һәпрә ҡиәфәтле ылаусыны баштан-аяҡ куҙәтеп сыҡты ла, теш араһынан сыртлатып төкөрөп, арбаға менеп ултырҙы. Ә. Хәкимов. Үҙе ирҙәр ҡиәфәтле бер ҡатын ине ул Зифа апай. К. Мәргән.
ҠИӘФӘТҺЕҘ (Р.: неприглядный; И.: unsightly; T: alımsız) с.
Төҫ-башы, килбәте яман; йәмһеҙ, күрмәлекһеҙ. □ Неприглядный, безобразный, непривлекательный. ■ Туҙған сәстәре өҫтөнән кәпәс кейгән башына. Көпә-көндөҙ ҡиәфәтһеҙ йөрөйһөң, тинем, ниңә? К. Кинйәбулатова.
ҠОБА I (Р: светло-бурый; И.: brownish; Т: açık boz) с.
1. Салт асыҡ булмаған, аҡһылланып, көлһыуланып торған аҡһыл һары, аҡһыл ҡыҙыл, аҡһыл ҡара һ. б. төрлө төҫ (хайуан төҫөнә ҡарата). □ Бледно-бурый; светлокоричневый, палевый (о масти животных). Аҡ ҡоба. М Ҡола ҡонандың артынан йөҙ илле ҡуһай самаһы ерҙә уның ерҙәштәре: уның кеуек ук ҡола, ҡоба аттар килә. С. Ильясов. [Кендек:] Ҡоба һыйыр тигәне — беҙҙең аҙбарҙа минең иң яратҡан малым. М. Кәрим. Ҡараһа, өләсәһенең ҡоба һыйыры, кемделер
көткән кеуек, тәҙрәнән ҡараған да моңайып тора. К. Мәргән.
2. миф. Теге донъя менән бәйле төҫ.
□ Светло-бурый, палевый цвет (мифологизированный цвет, связанный с потусторонним миром ).
ҠОБА II (Р.: пустырь; И.: bare; naked; T: boş arazi) c.
Бер ниндәй йәшел үҫемлек булмаған, буп-буш асыҡ ятҡан (ергә ҡарата); ҡола.
□ Пустырь (лишённый растительности). Ҡоба ер. Ҡоба дала.
ҠОБА III (Р.: недублёный; И.: raw; Т: işlenmemiş (deri) с.
Иләнмәгән, эшкәртелмәгән, ҡаты (кунгә, тирегә ҡарата). □ Недублёный, сыромятный (о коже). Ҡоба итек кейеу. Ҡоба сарыҡ тегеу.
ҠОБАҒА (Р.: водосток; И.: drain; T: akaç) и. диал.
Һыу ағыу өсөн ҡыйыҡтың тирә-яҡ ситенә беркетелгән улаҡ. □ Водосток.■ Ҡобаға ҡыйыҡтан аҡҡан ямғыр (ҡар) һыуҙарын йыйнап, тубәнгә ағыҙып төшөрә, һ. Дәүләтшина.
ҠОБАҒАЙ (Р.: блёклый; И.: faded; Т: solgun) с. диал.
Асыҡ булмаған, төҫһөҙ. □ Блёклый. Ҡобағай улән.
ҠОБАҒАУ (Р.: распутица; И.: bad roads; T: yolların çamurdan geçilmez olduğu zaman) и. диал.
Юл өҙөлгән ваҡыт; алашапран. □ Распутица, осенне-весеннее бездорожье. Көҙгө ҡобағау. Яҙғы ҡобағау. Ҡобағауҙа юлға сығыу.
ҠОБАЙЫР (Р: эпос, кубаир; И.: epic story, legend; T: destan) и.
Берәй мөһим тарихи ваҡиғаға йәки батырҙарҙы данлауға, маҡтауға ҡоролған боронғо әҫәр; көйһөҙ йыр. □ Эпос, кубаир (стихотворный эпический жанр башкирского фольклора). Ҡобайыр сығарыу. Ҡобайыр ҡойоу. Тарихи ҡобайырҙар. М Иң элек майҙанға Иштәу ҡарт сығып, уҙе сығарған ҡобайырҙарын йырланы. 3. Бии
394
шинда урман ҡарауылсыһы булып эшләй башланы. Н. Мусин. Батша, атынан төшөп, әбей ҡиәфәтенә ингән ҡыҙын тотоп алған. Әкиәттән. Земфира бөтөнләй икенсе ҡиәфәткә инә: йөҙө яҡтыра, тауышы йомшара, куҙҙәренә яғымлы нур сыға. И. Абдуллин.
ҠИӘФӘТЛЕ (Р.: видный; И.: eminent; having good looks; T.: kelli felli) c.
1. Төҫ-башы, килбәте матур; күркәм. □ Видный, представительный. Ҡиәфәтле ҡыҙ.
2. Ниндәйҙер ҡиәфәттә булған, ҡиәфәт алған. □ С определённым видом, имеющий определённый вид; в составе ряда выражений: -образный, -подобный. Фәрештә ҡиәфәтле ҡыҙ. Бөркөт ҡиәфәтле ир. ■ [Хәйри] ҡарап тороуға, ут бөрсәһе кеуек етеҙ, эшлекле ҡиәфәтле кеше. Н. Мусин. Рамазан һәпрә ҡиәфәтле ылаусыны баштан-аяҡ куҙәтеп сыҡты ла, теш араһынан сыртлатып төкөрөп, арбаға менеп ултырҙы. Ә. Хәкимов. Үҙе ирҙәр ҡиәфәтле бер ҡатын ине ул Зифа апай. К. Мәргән.
ҠИӘФӘТҺЕҘ (Р.: неприглядный; И.: unsightly; T: alımsız) с.
Төҫ-башы, килбәте яман; йәмһеҙ, күрмәлекһеҙ. □ Неприглядный, безобразный, непривлекательный. ■ Туҙған сәстәре өҫтөнән кәпәс кейгән башына. Көпә-көндөҙ ҡиәфәтһеҙ йөрөйһөң, тинем, ниңә? К. Кинйәбулатова.
ҠОБА I (Р: светло-бурый; И.: brownish; Т: açık boz) с.
1. Салт асыҡ булмаған, аҡһылланып, көлһыуланып торған аҡһыл һары, аҡһыл ҡыҙыл, аҡһыл ҡара һ. б. төрлө төҫ (хайуан төҫөнә ҡарата). □ Бледно-бурый; светлокоричневый, палевый (о масти животных). Аҡ ҡоба. М Ҡола ҡонандың артынан йөҙ илле ҡуһай самаһы ерҙә уның ерҙәштәре: уның кеуек ук ҡола, ҡоба аттар килә. С. Ильясов. [Кендек:] Ҡоба һыйыр тигәне — беҙҙең аҙбарҙа минең иң яратҡан малым. М. Кәрим. Ҡараһа, өләсәһенең ҡоба һыйыры, кемделер
көткән кеуек, тәҙрәнән ҡараған да моңайып тора. К. Мәргән.
2. миф. Теге донъя менән бәйле төҫ.
□ Светло-бурый, палевый цвет (мифологизированный цвет, связанный с потусторонним миром ).
ҠОБА II (Р.: пустырь; И.: bare; naked; T: boş arazi) c.
Бер ниндәй йәшел үҫемлек булмаған, буп-буш асыҡ ятҡан (ергә ҡарата); ҡола.
□ Пустырь (лишённый растительности). Ҡоба ер. Ҡоба дала.
ҠОБА III (Р.: недублёный; И.: raw; Т: işlenmemiş (deri) с.
Иләнмәгән, эшкәртелмәгән, ҡаты (кунгә, тирегә ҡарата). □ Недублёный, сыромятный (о коже). Ҡоба итек кейеу. Ҡоба сарыҡ тегеу.
ҠОБАҒА (Р.: водосток; И.: drain; T: akaç) и. диал.
Һыу ағыу өсөн ҡыйыҡтың тирә-яҡ ситенә беркетелгән улаҡ. □ Водосток.■ Ҡобаға ҡыйыҡтан аҡҡан ямғыр (ҡар) һыуҙарын йыйнап, тубәнгә ағыҙып төшөрә, һ. Дәүләтшина.
ҠОБАҒАЙ (Р.: блёклый; И.: faded; Т: solgun) с. диал.
Асыҡ булмаған, төҫһөҙ. □ Блёклый. Ҡобағай улән.
ҠОБАҒАУ (Р.: распутица; И.: bad roads; T: yolların çamurdan geçilmez olduğu zaman) и. диал.
Юл өҙөлгән ваҡыт; алашапран. □ Распутица, осенне-весеннее бездорожье. Көҙгө ҡобағау. Яҙғы ҡобағау. Ҡобағауҙа юлға сығыу.
ҠОБАЙЫР (Р: эпос, кубаир; И.: epic story, legend; T: destan) и.
Берәй мөһим тарихи ваҡиғаға йәки батырҙарҙы данлауға, маҡтауға ҡоролған боронғо әҫәр; көйһөҙ йыр. □ Эпос, кубаир (стихотворный эпический жанр башкирского фольклора). Ҡобайыр сығарыу. Ҡобайыр ҡойоу. Тарихи ҡобайырҙар. М Иң элек майҙанға Иштәу ҡарт сығып, уҙе сығарған ҡобайырҙарын йырланы. 3. Бии
394